Zbigniew Żmigrodzki

Martina Schrettingera życie i dzieło

Katowice 2004
80 s., 24 cm
stan dobry


Spis treści
Słowo wstępne.......................................................... 5
Vi ta..................................................................... 9
Pater Willibald OSB -zakonnik i bibliotekarz w Weissenohe (1[zasłonięte]790-18)......... 9
Praca w Bibliotece Królewskiej i Nadwornej w Monachium (1[zasłonięte]803-18)........... 13
Opus.................................................................... 18
Zajęcia porządkowe i organizacyjne w Monachium. Publikacje fachowe............ 18
Recenzje, dyskusje, polemiki.............................................. 24
Poglądy teoretyczne i metodyczne Martina Schrettingera........................ 33
Teoria biblioteki..................................................... 33
Wiedza o bibliotece............................................. 33
Zawód bibliotekarza............................................. 35
Urządzenie i utrzymanie biblioteki.................................. 36
Metodyka pracy bibliotecznej......................................... 40
Krytyka systematycznego ustawienia książek........................ 40
Krytyka katalogu systematycznego................................. 42
Katalog alfabetyczny i opis katalogowy............................. 43
Katalogi „specjalne"............................................. 45
Katalog przedmiotowy................................................... 48
Założenia katalogu................................................... 48
Metodyka i technika pracy nad katalogiem................................ 50
Znaczenie Martina Schrettingera dla rozwoju światowego bibliotekarstwa.. 53
Literatura................................................................ 57
Publikacje własne Martina Schrettingera...................................... 57
„Schrettingeriana" (spuścizna rękopiśmienna).................................. 58
Inne dokumenty źródłowe................................................. 59
Recenzje książek........................................................ 59
Opracowania dotyczące Schrettingera i kierunków jego działania.................. 59
Indeks osobowy.......................................................... 64
Spis ilustracji............................................................. 67
Aneks................................................................... 69
Zusammenfassung........................................................... 71
Summary.......................................... 72
Słowo wstępne
Postaci Martina Schrettingera - zakonnika benedyktyńskiego, który po sekula­ryzacji zakonu i zamknięciu klasztoru w Weissenohe koło Norymbergi, gdzie był bibliotekarzem, podjął pracę w monachijskiej Bibliotece Nadwornej - należy przy­pisać nadzwyczaj ważną rolę w historii bibliotekarstwa. Co szczególnie istotne, ni­gdy w ciągu 150 lat od jego śmierci nie zapomniano o nim i o jego dokonaniach, a w ostatnim ćwierćwieczu, w dobie rozwijającej się automatyzacji i intensywnego tworzenia systemów rzeczowej charakterystyki dokumentów biblioteczno-informa-cyjnych, zainteresowanie pionierskimi pracami, jakie wykonał Schrettinger, wzro­sło. Jest on przede wszystkim uważany za twórcę katalogu przedmiotowego i jego teorii, zmierzającej ku metodyce współczesnych języków informacyjno-wyszu­kiwawczych. Nie można zapominać, że to on wprowadził do coraz powszechniej­szego użycia termin „bibliotekoznawstwo" - Bibliothek- Wissenschaft, w jego prak­tycznym i teoretycznym aspekcie, oznaczający pojęcie stosowanej „wiedzy o bi­bliotece". Opublikował też najpełniejszy nowożytny podręcznik bibliotekarstwa [5], a po latach jego rozwiniętą wersję [12]. Zerwał ponadto ze ścisłym związkiem ustawienia zbiorów bibliotecznych w bibliotece salowej od układu katalogu i vice versa. Zajął wreszcie - obok F.A. Eberta - czołowe miejsce wśród dziewiętnasto­wiecznych prekursorów pojęcia dostosowanej do wymogów czasu biblioteki użyt­kowej, głosząc przy tym postulat powinności wspierania jej przez władze i społe­czeństwo w realizacji zadań naukowych oraz oświatowo-kulturalnych. Do jego twórczych inicjatyw w zakresie metodyki biblioteczno-bibliograficznej trzeba zali­czyć projekt objęcia opracowaniem dokumentów wydawniczo i pismienniezo nie-samoistnych, artykułów i fragmentów - sławną zasadę „potęgowania dokładności katalogu" [12, s. 127-132]. Za pierwsze zadanie bibliotekarza uznawał „możliwie najszybsze wyszukanie" w zbiorze potrzebnych materiałów, wiodące do „możliwie najsprawniejszego zaspokojenia wszystkich literackich potrzeb" [5, H. 1, s. 17]. Postulował odrębność zawodu bibliotekarskiego i konieczność specjalistycznego kształcenia bibliotekarzy, domagając się przyznania im prawa do niezależności i pełnej odpowiedzialności za przedmiot pracy. Pisał: „Powołuję się na bibliotekarza osobę która przy wysokim stopniu znajomości piśmiennictwa opanowała wiedzę o bibliotece pod względem teoretycznym i praktycznym, a która jednak nie powinna być uczonym w określonej dziedzinie lub literatem z profesji. Należy zapewnić mu niezbędne środki egzystencji i umacniać jego gorliwość w spełnianiu obowiąz­ków przez pełne zaufanie do jego kompetencji; jedynie bibliotekarz może wiedzieć, co dla jego placówki jest niezbędne, pożyteczne i zbawienne." [5, H. 4, s. 196]. Tu trzeba dodać, że ówcześnie słowo „bibliotekarz" oznaczało osobę kierującąbiblio-teką; to określenie nie przysługiwało jej pracownikom. W rym sensie owe postulaty długo pozostawały nieurzeczywistnione, a i dzisiaj w odniesieniu do dużych bibliotek nieczęsto są brane pod uwagę. Jeszcze kilka dziesięcioleci później pracownik Bi­blioteki Królewskiej w Berlinie Wilhelm Erman określił działalność prof. Richarda Lepsiusa na stanowisku jej dyrektora jako „wieloletnią antygospodarkę dyletanta" (O. Lohmann: Wilhelm Erman und August Willmans. In; Bibliolhek uncl Buch in Geschichte und Gegenwart. Hrsg. von O. Weber. Miinchen 1976, s. 110). Obecność refleksji bibliotekoznawczej Schrettingera w dyskusji zawodowej bibliotekarzy kolejnych generacji - a zwłaszcza w dyskusji dotyczącej kontrowersji czy katalog systematyczny, czy przedmiotowy powinien stanowić w bibliotece na­ukowej główne narzędzie informacji - nie spowodowała jednak szerzej zakrojonych badań nad jego pracami, mogących zaowocować poświęconą mu monografią. Do poważniejszych opracowań w tym zakresie można zaliczyć pięć obszerniejszych artykułów bądź referatów: Adolfa Hilsenbecka, 1914 [69], Fernanda Remy, 1964 [90], Hansa Meiera, 1986 [84], Aloisa Schmida, 1999 [97] oraz piszącego te słowa [106]. Precyzyjną syntetyczną ocenę wkładu Schrettingera do współczesnego bi­bliotekoznawstwa zawdzięczamy Margit Bomhóft, autorce świetnej książki Biblio-thekswissenschaft in Deutschland - eine Bestandsaufnahme [49].
Najważniejszym czynnikiem, wzmagającym zainteresowanie osobą wybitnego monachijskiego bibliotekarza, było uznanie go za twórcę katalogu przedmiotowego i związanej z nim metody rzeczowej charakterystyki książek. Można wszak zadać pytanie: Czy ów sąd jest w pełni uzasadniony? W swoich Historycznych wiado­mościach o katalogu przedmiotowym [83, s. 165-186] przedstawił wcześniejsze fazy tego katalogu Adam Łysakowski; w tym ujęciu zwraca szczególnie uwagę Prior index Adriena Bailleta [44], stanowiący pierwszą część opracowanego przez niego katalogu biblioteki K.F. Lamoignona w Paryżu. J. Ćwiekowa uważa właśnie Bailleta za twórcę przedmiotowej charakterystyki treści książek i pierwszej do niej instrukcji [53, s. 192-193]. Zasługą Schrettingera było jednak bezsprzecznie sfor­mułowanie zasad opracowania katalogowego we wszystkich jego stadiach, a przede wszystkim zrealizowanie konkretnego katalogu, dające o nim należyte wyobraże­nie, poparte materialną formą. W przeszłości można również znaleźć wiele przykła­dów podejścia przedmiotowego w różnych spisach, indeksach i układach bibliogra­fii, co nie zmienia faktu, że ani ich autorzy, ani Baillet nie mogą się ze Schrettinge-rem równać.
W niniejszej pracy, której celem jest głębsze zapoznanie polskiego środowiska bibliotekarskiego z dokonaniami Martina Schrettingera na wszystkich polach jego poznawczych zainteresowań, przedstawiono zarys biografii, jak i osiągnięcia tego czołowego niemieckiego bibliotekarza XIX wieku, związanego wyraźnie z Bawa­rią, za której wiernego syna przez całe życie się uważał. Treść ujęto w dwóch częściach: pierwsza z nich obejmuje dwa okresy życia i działalności: w Weissenohe i w Monachium. Druga charakteryzuje kolejno: prace w monachijskiej Bibliotece Królewskiej i Nadwornej oraz główne publikacje fachowe; dyskusje i polemiki wo­kół publikacji; poglądy teoretyczne i metodyczne Schrettingera dotyczące wiedzy o bibliotece (bibliotekoznawstwa), zawodu bibliotekarza, urządzenia i utrzymania biblioteki, krytyki systematycznego ustawienia książek i katalogu systematycznego, rodzajów katalogów bibliotecznych, opisu katalogowego; założenia katalogu przed­miotowego i zasad jego opracowania. W podsumowaniu podjęto próbę określenia roli monachijskiego bibliotekarza w rozwoju światowego bibliotekarstwa. W załą­czonej literaturze wykazano pełny dorobek piśmienniczy Schrettingera, uwzględ­niając zarówno publikacje, jak i spuściznę rękopiśmienną; zarejestrowano także wszelkie opracowania poświęcone Schrettingerowi, pominięto jedynie drobne wzmian­ki w niektórych wydawnictwach o charakterze ogólnym. Materiał ilustracyjny sta­nowią: jedyna zachowana podobizna Schrettingera z czasu jego pobytu w klaszto­rze; reprodukcja fragmentu mapy okolic Norymbergi; rycina przedstawiająca bu­dynek Biblioteki Nadwornej w Monachium; reprodukcje stron tytułowych obydwóch głównych książek; reprodukcja spisu pozycji wchodzących w skład zespołu spuści­zny rękopiśmiennej, przechowywanej w Bawarskiej Bibliotece Państwowej pod nazwą „Schrettingeriana" [ 18-32]. Załączniki stanowią dalszy materiał poglądowy, uzupełniający treść pracy.
Niestety, w czasie II wojny światowej uległy zniszczeniu niektóre cenne mate­riały źródłowe: akta personalne Schrettingera jako królewskiego urzędnika, znaj­dujące się w Bawarskim Archiwum Państwowym, oraz większość dokumentów dotyczących stanu duchownego, w archiwum Archidiecezji Monachijskiej. Zacho­wały się natomiast dokumenty osobowe z okresu zatrudnienia w Bibliotece Na­dwornej, a także wspomniana spuścizna, przekazana na podstawie zapisu testa-mentalnego w 1852 roku. Ponadto Biblioteka przechowuje katalogi opracowane przez Schrettingera: katalog księgozbioru ministra Maximiliana hr. von Montgelasa oraz Realkatalog (sygn. Cbmcat. 634,637,638). Drobniejsze materiały znajdują się w posiadaniu Archiwum Państwowego w Ambergu.

Słowa kluczowe: