Ossolineum
Łódź 1962
204 s., 24 cm
stan minus dobry (stemple i sygn. bibl., przybrudzona od kurzu okładka)



SPIS TREŚCI

Od autora ................... 7
Od autora (w jęz. angielskim) .............. 10
Od autora (w jęz. rosyjskim).............. 15
Rozdział I. Antecedencje i geneza Ligi Reformy........ 20
Rozdział II, Kierownictwo, organizacja i finanse........ 42
Rozdział III. Polityka, ideologia, program.......... 59
Rozdział IV. Okres wielkiej debaty (marzec—czerwiec 1866 r.)..... 78
Rozdział V. Wydarzenia lipcowe i konsekwencje......... 96
Rozdział VI. Akcje jesienne i zimowe (1866—1867)........ 118
Rozdział VII. Połowiczne zwycięstwo............ 139
Rozdział VIII. Szersze perspektywy i nowe konflikty....... 163
Rozdział IX. Liga w akcji wyborczej............ 171
Rozdział X. Epilog................. 193
Bibliografia................... 200



OD AUTORA
Autor piszący pracę naukowo-badawczą na tak „egzotyczny" w naszych warunkach temat, jakim jest ruch społeczny i organizacja polityczna w obcym kraju, czuje potrzebę pewnego wytłumaczenia przed czytelnikiem swego wyboru. Wybór ten wynikł przede wszystkim z osobistych zainteresowań autora. Lecz pragnę równocześnie udowodnić zasadność i wagę obranego tematu. Nie chciałbym sugerować czytelnikowi polskiemu, że praca moja dotyczy „styków" z dziejami ojczystymi, lub też choćby zawiera ich elementy: choć zapewne zainteresują go fakty (mym zdaniem — nieprzypadkowe), że spośród głównych dramatis personarum występujących w mej pracy jeden (adwokat Beales, przewodniczący Ligi Reformy) był czołowym działaczem propolskim w Anglii przez cztery dziesięciolecia, a drugi (murarz Howell, sekretarz Ligi) uczestniczył w delegacji robotniczej, która w maju 1863 r. wezwała premiera Anglii Palmerstona do udzielenia maksymalnej pomocy polskiemu powstaniu. Praca moja dotyczy jednak przede wszystkim historii Anglii średniowiktoriańskiej, dziejów powszechnych nowoczesnej klasy robotniczej oraz dziejów przemian demokratycznych w świecie współczesnym. Mam też nadzieję, że może się stać też przyczynkiem do badań w zakresie socjologii organizacji politycznych.
Przedmiotem mego studium jest organizacja, która pod nazwą Liga Reformy (Reform League) istniała w latach 1865—1869 na terenie państwa brytyjskiego w okresie jego największej świetności i potęgi. Organizacja ta powstała w Londynie, tam znajdował się jej sztab kierowniczy, robotnicy Londynu stanowili jej główną armię bojową. W metropolii, w ośrodku władzy Wielkiej Brytanii i jej imperium, odbywały się najważniejsze akcje polityczne Ligi, dzięki którym na trwałe weszła ona do historii. Liga Reformy była w Anglii czołową i największą organizacją robotniczą w okresie pomiędzy schyłkiem czartyzmu a narodzeniem się masowego ruchu robotniczego już pod koniec stulecia. Swe wejście do historii zawdzięcza ona dwom sprawom. Jej to akcje spowodowały, ze angielski political country (jak to nazwał Walter Bagehot, a co Francuzi nazywają pays legal, to znaczy — klasy i warstwy ówcześnie dominu-
jące w rządzie i parlamencie) musiał zgodzić się — wbrew swym zasadom zamierzeniom i woli - na uchwalenie reformy wyborczej, która po raz pierwszy w Anglii nadała dużej części robotników miejskich prawa wyborcze. Dzięki tej reformie Anglia wkroczyła — jeszcze ostrożnie i pokonując ledwie pierwsze odcinki — na drogę demokracji politycznej. Druga zasługa Ligi Reformy polega na tym, że wywalczyła ona dla ludności Wielkiej Brytanii prawo do mityngów pod otwartym niebem, a przede wszystkim — w królewskich parkach.
Liga Reformy nie ma do tej pory monograficznego opracowania. Jej historia jest oczywiście uwzględniona w szeregu studiów historycznych, natomiast w podręcznikach historii, nawet postępowych autorów, jest ona potraktowana w sposób rażąco lakoniczny, niewspółmierny z jej istotnym znaczeniem dla historii politycznej królestwa Wielkiej Brytanii. Już samo więc ustalenie odpowiednich faktów, stworzenie biografii tej organizacji, od jej narodzin do śmierci, wydało mi się trudem wartym zachodu. Autor, który starał się zbadać dzieje Ligi Reformy, głównie w oparciu o jej archiwum londyńskie, w miarę odtwarzania faktów stanął przed podstawowym problemem, przewijającym się przez całą historię Ligi Reformy. Problem ten jest następujący. Liga Reformy w krótkim stosunkowo czasie, w ciągu półtora roku po swym powstaniu, doszła do dużego znaczenia i prawdziwej wielkości. W rok później jej akcje i osiągnięte sukcesy sprawiły, że czołowy organ sfer panujących „Times" (w numerze z 6 maja 1867 r.) nazwał przywódców Ligi „aktualnym rządem kraju". A jednak w niecałe dwa lata od tego momentu Liga, w której dość silnie przejawiały się tendencje do przekształcenia się w partię klasy robotniczej, zakończyła swój żywot. Powstaje pytanie, dlaczego się tak stało. By odpowiedzieć na nie, trzeba było sięgnąć do analizy, którą nazwałbym analizą socjologiczną. Dlatego w studium swym skupiłem tak dużo uwagi na analizie składu społecznego Ligi, a w szczególności jej trzonu kierowniczego, oraz starałem się dokładnie odtworzyć całokształt stosunków, zachodzących w łonie samego kierownictwa i jego poszczególnych części składowych, oraz pomiędzy organizacją Ligi a innymi siłami społeczno-politycznymi Anglii tego okresu, w szczególności zaś — kierownictwem partii radykalnej burżuazji, na której czele stał Bright. To z kolei zwróciło moją uwagę na ogromne znaczenie spraw finansowych w łonie Ligi. Mechanizm stosunków i wpływów, którym Liga podlegała, wiąże się bardzo ściśle z jej podstawami politycznymi i dlatego wiele miejsca poświęciłem poznaniu świata myśli i idei, świadomości społecznej grup wchodzących w skład Ligi, a w szczególności jej kierownictwa.
Analiza wszystkich tych zjawisk w okresie kształtowania się Ligi oraz na różnych etapach jej ewolucji zadecydowała zarówno o strukturze formalnej jak i o treści mojej pracy. Starałem się nasycić moją pracę szczegółowymi faktami, których znajomość wydawała mi się niezbędna do zrozumienia zarówno historii Ligi Reformy jak i związanych z nią socjologicznych aspektów, a przede wszystkim — do wyjaśnienia podstawowego problemu zawartego w dziejach Ligi, Nie unikałem interpretacji popartych przez materiał rzeczowy. Opierałem się jednak nęcącej pokusie spekulacji teoretycznej i dlatego starałem się być możliwie oszczędny w swych konkluzjach. Wyrażam nadzieję, że możliwie pełne, choćby sporne wnioski sformułują na podstawie własnych przemyśleń ci spośród czytelników, którym starczy zainteresowania i cierpliwości, by w lekturze tej pracy dotrzeć do końca.


Słowa kluczowe: anglia