AUTOREM KSIĄŻKI JEST PIOTR CHMIELOWSKI.


PRZEDMOWA:


Warunkiem koniecznym rozwinięcia się uzdol¬nień jednostki genialnej jest wytworzenie się w jej otoczeniu narodowem poważniejszych dążeń społe¬cznych, moralnych i umysłowych, pobudzających szersze koła do działalności piśmienniczej i prakty¬cznej.
Jak wielowiekowa praca niewidzialnych okien: organizmów, w połączeniu z działalnością czynników fizycznych, wytwarza w glebie przekształcenia, uzdal¬niające ją w pewnych miejscach do wydawania drzew imponujących kształtami, siłą i bogactwem owoców, tak w świecie ludzkim, na gruncie przygotowanym pracą mrówczą wielu pokoleń, pojawiają się geniu¬sze, rozwijające się w ścisłym związku ze zbiorową, niewidziałną zdalą działalnością współczesnych irr kół społeczeństwa.
Geniusz Mickiewicza pojawi się i rozwinie śróc obszarów, które dość późno zetkn^ się z prądam: życia duchowego, przenikającego u z odległych ognisk Zachodu. Śród puszcz i błot, zalegających

wschodnie obszary Rzeczypospolitej polskiej, człowiek nie prędko przestanie być dzieckiem przyrody, kar¬miącej go i osłaniającej zarazem przed wpływami kultury; nie prędko zacznie on dążyć do ujarzmienia tej przyrody, w swem otoczeniu i w sobie samym, przez pracę rolniczą i zaspokojenie potrzeb budzące¬go się życia duchowego.
Ruch religijny wieku XVI, życie polityczne i umysłowe, bujnie rozwijające się w zachodnich prowincyach państwa polskiego, będą wciągały w swe kręgi wybitniejsze i ruchliwsze jednostki z Htewskó-ruskich obszarów. Drukarnie, licznie zakładane po miastach i dworach pańskich, szkoły powstające przy zborach protestanckich i rrrisj^ach jezuickich, wpływ dworów magnackich, sejmów, służby wojskowej, ko-lonizacya wewnętrzna, małżeństwa, wszystkie te czynniki dadzą początek kulturze obyczajowej i ży¬ciu duchowemu, którego rozwój pomyślny opóźnią burze wojenne wieku XVII.
Już w pierwszej ćwierci wieku XVII, Samuel Maszkiewicz, syn ziemianina z okolic Nowogródka, wojak i dworak z zawodu, skreśli poprawnym języ-idem ciekawy bardzo pamiętnik swych przygód, do¬prowadzony do r. 1620.
Dopiero jednakże w wieku XVIII liczni przed¬stawiciele wschodnich obszarów, zasilą swemi zdol¬nościami budzącą się z uśpienia literaturę. Boho-molec, Naruszewicz, Kniaźnin, Niemcewicz, przyłożą się wraz z małopolskimi i wielkopolskimi pisarzami do odżywienia zagłodzonego duchowo społeczeństwa.
W początkach wieku XIX stosunki polityczne, ia dawnych ziemiach oolskich wytworzone, przyczy-

nią się do skoncentrowania życia umysłowego w Wil¬nie, które posiadać będzie jedyny podówczas uniwer-sytst polski. Tu więc życie duchowe ówczesne wy¬da swój najpiękniejszy kwiat: poezyę narodową i jej genialnego przedstawiciela w Adamie Mickiewiczu. Zasłużony i znakomity bacUcz dziejów naszej litera¬tury, Piotr Chmielowski, który w swej rozległej dzia¬łalności ogarnął cały niemal umysłowy dorobek pi¬śmiennictwa polskiego wieku XIX, jeszcze przed wy¬daniem swej dwutomowej biografii Mickiewicza (War¬szawa, 1888 r.), ogłaszał częściowo w „Ateneum", (z r. 1883), jako przygotowawcze studya do powyż¬szego dzieła, zarysy życia umysłowego na obszarach, które wydadzą twórcę Fana Tadcus0a pod tytułem: Liberalizm i ob&lmrantysm na Litwie i Musi w la¬tach 1813 do 1833".
Podczas, gdy w zachodniej części Rzeczypo¬spolitej, już w drugiej połowie wieku XVIII dokonał się się przewrót w pojęciach, pod wpływem idei na¬pływających z Zachodu, a głównie Francyi, i usta¬lił się następnie w umysłach pewien kompromis mię¬dzy pojęciami nowemi a zasadami chrześcijamkiemi i wyobrażeniami narodowemi (u Krasickiego, Kar-pińskiego, Brodzińskiego), to na Litwie idee liberalne wraz z wpływem francuskim przemkną znacznie póź¬niej i walka z dawnemi poglądami toczyć się będzie w innych warunkach i pod innemi wpływami.
Dążenia reformatorskie „Monitora" warszawskie¬go (wychodził od r, 1765) będą miały w Wilnie przedstawicieli w gronie redaktorów „Wiadomości brukowych" (od r. 1817). Zmiana warunków poli¬tycznych zacieśni program dążeń reformatorskich

i przyczyni się za to do położenia większego naci¬sku na stronę obyczajową, doskonalenie moralne, po¬prawę stosunków społecznych.
Chmielowski zebrał skrzętnie i rozpatrzył wszy¬stkie piśmienne objawy tego ruchu, którego wyrazem były pozawiązywane wtedy stowarzyszenia, dość li¬czne pisma peryodyczne, broszury i obfite Aniwo zbiorków poezyi całego grona wierszopisów. Na pod¬stawie zebranego z tych źródeł materyału odtworzył on bogaty w szczegóły obraz życia umysłowego Li¬twy w latach, gdy rozwijał się, w czasie pobytu w Wilnie i Kownie, młodzieńczy geniusz śpiewaka Dziadów, Grażyny i Ody do młodości.
Jeżeli podczas ogłaszania w „Ateneum" zarysy owe budziły żywe zainteresowanie szczupłego grona czytelników tego miesięcznika, to tem więcej pożą-danemi dla szerokich kół publiczności będą one dzi¬siaj, wobec tak gorącego zajęcia się wszystkiem, co ma związek z życiem i działalnością Mickiewicza.
Bronisław C

Rozpatrując się w dziejach oświaty naszej bie¬żącego stulecia, dostrzedz można cztery wybitne chwi¬le żywszego ruchu umysłowego, silniejszego w spo¬łeczeństwie zainteresowania się czy - to zdobyczami wiedzy, czy utworami piękna, czy też kwestyami spo-łecznemi. Najprzód ruch taki budzą pojęcia liberalne, gorliwie od drugiej połowy wieku XVIII u nas prze¬szczepiane z Zachodu pod hasłem „oświecenia," a na¬potykające w początkach wieku XIX zaciętych prze¬ciwników, podtrzymywanych duchem reakcyi ogólno¬europejskiej. Potem porywa za sobą wszystkie go¬rętsze, zapalniejsze umysły wielki i wspaniały ruch romantyczny, wśród którego powstają arcydzieła poe¬zyi naszej. Następnie, pod wpływem silnie wyro¬bionych dążności demokratycznych, a jednocześnie przy współdziałaniu filozofii niemieckiej, stronnictwo postępowe, wśród najsmutniejszych okoliczności ze¬wnętrznych, wobec braku uniwersytetów w przewa-żnej- części dawnej Polski, wobec istniejących tu jeszcze ciągle stosunków pańszczyźnianych i poddańczych, stara się (r. 1838 do 1850) podtrzymać te nabytki naukowe, jakie poprzednio osiągnięto, i ożywić umy-słowość narodu świeżemi pierwiastkami. Nakoniec po roku 1860, wskutek zmienionych tu i ówdzie losów kraju, wskutek założenia Szkoły Głównej w Warsza¬wie, wskutek przemiany stanowczej w stosunkach włościańskich w najznaczniejszej części byłej Rzeczy¬pospolitej, wskutek rozboju interesów ekonomicznych,

nauk przyrodniczych i filozofii doświadczalnej, wytwo¬rzył się ruch postępowy najnowszy, którego jesteśmy świadkami.
Naturalnie, nad trzema innemi góruje prąd ro¬mantyczny, który wpływem swoim objął największe masy społeczne i odbił się nietylko w literaturze, lecz także we wszystkich dziedzinach życia; trwał on najdłużej i oddziałał zarówno na ruch demokratyczna -metafizyczny, jak i na najnowszy pozytywny, lubo w obu tych kierunkach znajdował opozycyę pod pe-wnemi względami. Przytem nigdy nie należy zapo¬minać, że każda z chwil owych miała cechy sobie właściwe, nieraz wprost przeciwne, tak, że utożsamiać ich w żaden sposób niepodobna.
isnieje atoli jedna cecha wspólna, która chwilom owym wybitny wyraz nadaje. Zawsze natenczas wrzała walka, już-to słabsza, już-to silniejsza, pomiędzy no-wemi prądami a staremi nałogami, pomiędzy samo¬dzielnością myśli i uczuć a niewolniczem trzymaniem się wzorów, pomiędzy świeżo wytworzonym indywi¬dualizmem a tradycyjnie przekazywaną powagą; sło¬wem, chwile takie były. ogniskowemi punktami wie¬kowych usiłowań, dążących do wyswobodzenia ducha ludzkiego z narzuconych mu a ciążących pęt. Różne były środki, któremi się posługiwano w urzeczywi¬stnianiu tego zadania; różnie nawet pojmowano szcze¬góły samego zadania; lecz w dążności było podobień¬stwo wielkie,, a cel w gruncie rzeczy ten sam. Światło i postęp! — oto hasła, przez każdy z owych ruchów głoszone.
Jeden z nich i to pierwszy z kolei, jest przed¬miotem pracy obecnej. Ze względu na zupełność obra¬zu, a może i ze względów historycznych, byłoby naj¬lepiej, gdybym mógł opowiedzieć dzieje jego w całej Polsce; z powodu jednak trudności wykonania tego zamiaru, ograniczyłem się zobrazowaniem walk du¬chowych na Litwie i Rusi. Daty, wystawione na ty¬tule (1815—1823). nie maja bynajmniej na celu twier-

dzenia, jakoby ruch cały w tych jedynie granicach czasu się zamykał; wskazują one tylko, że wtedy najsilniej uwydatniły się jego objawy. ' Wiadomo, jaki ruch świettry od r. 1823 rozpoczął się w dziedzinie poezyi. A co do pierwszej daty, to nie ma wątpli¬wości, że i przed r. 1815, jako dalszy ciąg „wieku oświeconego", istniały dążności postę/owe, zmuszone już wówczas walczyć z kierunkiem wstecznym; ale dopiero po kongresie wiedeńskim, jak .w całej Euro¬pie, tak i u nas, napotykamy wyraźniejsze ślady wal¬ki, upamiętnione w czasopismach i broszurach. Może kiedyś pamiętniki i listy, dotąd niedrukowane, dadzą nam dokładniej poznać zarówno te głośniejsze, jak i owe cichsze fazy walki; na teraz niech będą szki¬cem do obrazu zebrane w pracy tej wiadomości, świad¬czące o mało znanych obecnie bojach, jakie postę¬powcy prowadzili z zachowawcami.


SPIS TREŚCI:


I.
Reakcya przeciwko ideom rcwolucyi francuskiej. — Rzecznicy tej reakcyi i jej wykonawcy.—■ Epoka kongresów. — Opozycya prze¬ciw dążności tej wśród inteligencyj. — "Wzrost stanu średniego.— Romantyzm i filozofia niemiecka. — Charakterystyka naszej reakcyi i naszej opozycyi. — Liberalni i obskuranci. — Jak nazwy to ro¬zumiano?

II.
Jezuici na Biafej Rusi.— Uniwersytet wileński. — Liceum Krzemie¬nieckie.—Gimnazyum podolskie. — Akademia polocka.— "Wystąpie¬nie Jana Śniadeekiego i Stanisława hr. Potockiego. — Akademia Smorgońska i Pacanowska. — Odpowiedzi obskurantów; Pazuro-dzierskiego i bezimiennego z Grodna.—Polemika o „Pultawę "

III.
„Dziennik Wileński", „Tygodnik Wileński" i „Wiadomości Bru¬kowe".—-Ich zachowanie się względem obsk u rantów.—Obskurai.ci .się zbroją.—„Miesięcznik Potocki", jako ich organ. — Potyczki ty-ralierskie.—Sprawa wychowania zakonnego i świeckiego.—Sprawa krytyki dziejowej.—Sprawa filozofii wieku XVIII.—Zachowanie się obskurantów i liberalnych wobec tych zagadnień. — Ksiądz Krzy-szkowski.

IV.
Mistycyzm.—Głośniejsi mistycy nasi.—Antoni Poszman.— Usposo-5obienie sfer rządzących sprzyja mistycyzmowi.—J. E. Lachnicki.— Wydawany przezeń „Pamiętnik Magnetyczny".— Opozycya wzglę¬dem teoryj tu wygłaszanych w gronie lekarzów, zwłaszcza z po¬wodu Antośka Golca.—Jędrzej Sniadecki.— Artykuł o Algebroma-nii. — Niepowodzenie „Pamiętnika".

V
Sprawa włościańska.— Stan prawny chłopów na Litwie i Rusi.—• Proponowane reformy.—Waleryan hr. Strojnowski. — F. Paszkie-wicz.—Ks. Eohusz.—Lachniccy.—„"Wiadomości Brukowe:" machi¬na do bicia chłopów.— „Gębacz." — Sejmik gubernii Wileńskiej.— Zmiana usposobienia w sferach rządowych. — Artykuł o poddań¬stwie w „Pamiętniku Naukowym." — Zajęcie się kwestyą wycho¬wania ludu.—Werbunek szkolny.— Kwestya żydowska.— Usposo¬bienie względem Izraelitów, — Proponowane reformy nie przycho¬dzą do skutku.

VI-
Rwestya wykształcenia kobiet. — List bezimienny z Nowogród¬ka. — Artykuły dotyczące kwestyi w „Tygodniku Wileńskim."— Przeciwstawienie kobietom europejskim kobiet amerykańskich. — Powierzchowność w wychowaniu domowem.—Francuszczyzna.— Guwernantki. — Zachowanie się w tej sprawie „Wiadomości Brukowych." — Małoważność rezultatów.

VII.
Możność stowarzyszania się. — Towarzystwa ogólne i specyal-ne. — Uniwersytet wileński, jako ciato naukowe. ■— Towarzystwo Lekarskie.—Towarzystwo Dobroczynności—Towarzystwo wspie¬rania niedostatnich uczniów uniwersytetu. — Towarzystwo biblij¬ne. — Towarzystwo typograficzne. — Wolnomularze i Szubrawcy.

VIII.
Zakończenie.


WIELKOŚĆ 18X12CM,TWARDA OKŁADKA,LICZY 163 STRONY.

STAN :OKŁADKA DB-,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,LEKKO POLUŹNIONE BLOKI STRON,POZA TYM STAN DB.

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM.

WYDAWNICTWO BIBLIOTEKA DZIEŁ WYBOROWYCH WARSZAWA 1898.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE