W dniu 8 kwietnia 1907 r. minęło sto lat od chwili, kiedy w Poznaniu ujrzał światło dzienne jeden z najza-służeńszych obywateli Wielkopolski w XIX w., mąż niezwykłego poświęcenia dla sprawy narodowej, zapisany zlotemi głoskami w dziejach naszej literatury: Karol Llbelt.

Mimo ciężkich warunków, wśród jakich wzrastał, wybił się dzięki niezwykłym zdolnościom i wytrwałej pracy na czoło społeczeństwa, któremu przez całe swe życie świecił pięknym przykładem prawdziwej miłości ojczyzny.

Po śmierci ojca, ubogiego szewca, zajęła się wychowaniem Karola matka jego, Katarzyna, nie szczędząctrudow, byleby synowi ułatwić wyższe kształcenie Jej to zawdzięcza przede-

wszystkim Libelt, że ukończył najpierw szkołę miejską, a następnie gimnazjum św. Marji Magdaleny w Poznaniu. Wdzięczny syn otaczał matkę staruszkę zawsze głęboką czcią i miłością, opiekując się nią troskliwie aż do jej śmierci.

Po ukończeniu gimnazjum udał się w r. 1827 na dalsze studja na uniwersytet berliński, gdzie uczęszczał na wykłady filozoficzne, przyrodnicze i matematyczne. Wielki zwłaszcza wpływ wywarł na młodego Li-belta Jerzy Hegel, słynny filozof niemiecki, który poznawszy wyjątkowe jego zdolności, zajął się nim gorliwie. Na podstawie rozprawy filozoficznej: De pantheismo in philosophia (O pan-teizmie w filozofji, w Berlinie, 1830) uzyskał Libelt w r. 1830 stopień doktora filozof ji, poczym w lipcu tegoż roku udał się na dalsze studja naukowe do Paryża. Niedługo po jego przybyciu wybuchła w Paryżu znana rewolucja lipcowa, która na Libel-cie wywarła niezatarte wrażenie, u-trwalając w jego umyśle tym silniej

już w r. 1841 ogłosił odczyty o literaturze niemieckiej. Były one dla Poznania wypadkiem pierwszorzędnego znaczenia ze względu na znakomite ich opracowanie, niezwykły dar wymowy, z jakim je Libelt wygłaszał; osobliwszego uroku dodawały im uboczne wzmianki o literaturze polskiej. Ze względu znów na wpływ, jaki wywarł niemi na innych uczonych poznańskich, można się w nich 3łusznie dopatrywać organicznej propagandy na ówczesne społeczeństwo poznańskie. Wkrótce, bo jeszcze w tym samym roku, ogłosili wykłady publiczne Jędrzej Moraczew-ski, znany historyk, dr. Teofil Ma-tecki, Jakób Krauthofer: w ten sposób stworzyli wymienieni mężowie rodzaj małej wszechnicy w Poznaniu. Ponadto rozwinął Libelt nadzwyczaj skuteczną działalność na polu literackim, obudziwszy znaczne ożywienie w tym kierunku. Chociaż rząd pruski, mając go wciąż na oku, nie pozwolił na wydawanie żadnego pisma pod jego redakcją, to jednak

Libelt na ówczesny ruch literacki wywierał niemały wpływ potężną swą indywidualnością. Ogłosił też w tym czasie szereg rozpraw z rozmaitych dziedzin wiedzy, przedewszystkim w czasopiśmie naukowym «Rok», wychodzącym od r. 1843 pod redakcją wspomnianego Jędrzeja Moraczew-skiego. Do najważniejszych rozpraw Libelta z tego okresu czasu należą; Pomysły o wychowaniu ludów (1841), O odwadze cywilnej (1843), O szkole realnej (1843), O miłości ojczyzny (1844), Demokracja, Demagogja, Arystokracja (1845). Przez krótki czas piastował też w latach 1841 — 1844 obowiązki nadetatowego nauczyciela przy gimnazjum ewangielickim Fryderyka Wilhelma w Poznaniu, do którego uczęszczała przeważnie młodzież niemiecka. Niezwykłym taktem, wyjątkowym darem nauczania młody profesor umiał pozyskać miłość uczniów, którzy go istotnie uwielbiali.

Przytym wszystkim utrzymymał Libelt od r. 1839 związek z Towarzystwem demokratycznym polskim

niech żyje braterstwo", dotarł olbrzymi pochód pod zamek królewski. Na balkonie zamku ukazał się król pruski, który obiecał nadać konstytucję i zapewnić wolność prasie.

W dalszych wypadkach poznańskich brał Libelt żywy udział; uczestniczył nadto w -zjeździe polskim we Wrocławiu, zwołanym przez jenera-ła Dembińskiego celem utworzenia Lisi polskiej w Poznaniu. W zjeździe słowiańskim w Pradze był jednym z przewodniczących sekcji polskiej, między innemi także autorem Manifestu słowiańskiego kongresu do

Europy. . , ,

W październiku 1848 r. wyjechał do Frankfurtu nad Menem jako poseł do parlamentu, gdzie godnie bronił sprawy polskiej w znakomitej mowie, wygłoszonej podczas obrad parlamentarnych.

W roku 1849 założył w Poznaniu . Dziennik polski", pismo poświęcone polityce i sprawie narodowej na zasadzie wolności, równości i braterstwa. Już w następnym jednak ro-

ku musiał je zwinąć wobec trudności, jakie mu stawiał rząd pruski. Pozbawiony w ten sposób możności dalszej pracy społecznej, przenosi się r. 1850 do wsi Czeszewa, własności swej żony. Nie zaprzestaje jednak i teraz prac literackich, od roku zaś 1859 na nowo rzuca się na arenę życia politycznego, wybrany bowiem posłem do sejmu pruskiego z okręgu wągrowiecko-gnieźnieńskiego pracuje do r. 1870 z całym poświęceniem dla sprawy narodowej. Dowodem uznania ze strony posłów polskich sejmowych był wybór Libelta na prezesa Koła sejmowego polskiego.

Z obfitej działalności jego politycznej w tym czasie wymienić należy przedewszystkim liczne jego znakomite mowy poselskie wygłaszane w o-bronie praw narodu, zwłaszcza zaś języka polskiego.

Rok 1863 okrył żałobą zasłużonego męża: młodszy syn jego, Karol, zginął w powstaniu; w tymże roku w grudniu zmarła żona Libelta, wierna towarzyszka jego doli i niedoli.

Nieszczęsny upadek powstania styczniowego dopełnił kresu ciosów Li-belt jednak nie uległ pod ich ciężarem, pracując i nadal w wspomnianych kierunkach. Między innemi położył także niemałe zasługi jako prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Zasłużonemu obywatelowi nie szczędziły w tym czasie rozmaite Towarzystwa objawów czci słusznie mu należnej. W tym też związku wspomnieć należy o entuzjastycznym przyjęciu, jakie mu zgotowano we Lwowie w r. 1869.

W ostatnich latach życia czuł się coraz słabszym, mimo to do ostatka memal oddawał się zajęciom literackim. Zmarł w Brdowie 9 czerwca

1875 r

Słr.

Żywot Karola Libelta....... 3

Działalność literacka Libelta..... 14 ]

Pomysły o wychowaniu ludów .... u

1. Nauczycielstwo ludów .... >

2. Natura, jako środek wychowania . 63

3. Religja i prawo, jako środfi wy-

chowania ........ §3

4. Historja, jako środek wychowania. 101

5. Część praktyczna...... 113

Str.

O odwadze cywilnej....... 3

Warunti odwagi cywilnej...... 36

a) Zasady.......... 3tt

b) Ukształcenie. ........ 41

c) Niezawisłość........ 55

Zawisłości odwagi cywilnej..... 60

aa) Bojaźń......... 60

bb) Żądza znaczenia..... 77

cc) Grzeczność....... 99

Pomoce odwagi cywilnej....... 114

a) Publiczne postępowanie..... lly

b) Wolność druku........ 126

c) Sąd przysięgłych....... H6