Kraków 2001
180 str.+ 8 str. zdj., wys. 24 cm
stan dobry



SPIS TREŚCI
Andrzej Barański, Słowo wstępne................................................................... 7
Józef Dąbrowski, Historia papieru. Papier zasadowy............................................ 9
Andrzej Barański, Problem kwaśnego papieru Koncepcje badawcze,
uwarunkowania i działania praktyczne....................................................67
Jacek Grochowski, Problematyka kwaśnego papieru i trwałości zapisu
drukowego - w aktach prawnych, rezolucjach i normach.......................75
Ewa Potrzebnicka, Charakterystyka typowych zagrożeń i zniszczeń
w zbiorach bibliotecznych XIX i XX-wiecznych..................................107
Donata Rams, Maria Woźniak, Katastrofy w bibliotekach.
Zapobieganie i likwidacja skutków katastrof........................................123
Tomasz Łojewski, Metody odkwaszania papieru...............................................141
Jadwiga Szostak-Kotowa, Mikrobiologiczne zagrożenia papieru......................155
Aleksandra Szalla-Kleemann, Marian Szyba, Wstępna ocena stanu zachowania czasopism krakowskich z lat 1[zasłonięte]860-18 w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej......................................................169


SŁOWO WSTĘPNE
Artykuły przeglądowe zamieszczone w tej książce należą do nowej, kształtującej się obecnie wiedzy nazywanej w języku polskim Nauką o Konserwacji i Zabezpieczaniu zasobów bibliotecznych i archiwalnych lub Nauką o Konserwacji i Ochronie tych zasobów. Angielskim pierwowzorem wspomnianej nazwy jest tytuł raportu Preservation Science Survey, który dokładnie na przełomie stuleci, w grudniu 2000 r., został opublikowany w USA. Ale treść jest ważniejsza od nazwy. Preservation Science jest nauką stosowaną, która obejmuje - choć krótka nazwa tego nie mówi - problematykę trwałości nośników informacji, przede wszystkim papieru oraz materiałów fotograficznych i filmów, a także taśm magnetycznych. Celem badań jest naukowy opis zniszczeń, a po zrozumieniu ich przyczyny propozycje ochrony aktywnej polegającej np. na wzmocnieniu papieru lub tylko ochrony biernej, której istotąjest właściwy dobór warunków przechowywania.
Tak zdefiniowana nauka ma zdecydowanie interdyscyplinarny charakter, co łatwo pokazać, biorąc pod uwagę choćby tylko papier i wymieniając dziedziny pokrewne. Zacznę pro domo sua od chemii. Znaczenie chemii polimerów determinuje fakt, że polimerami są główne składniki papieru: celuloza i lignina. Struktury, własności i degradacji papieru nie sposób badać bez znajomości chemii fizycznej i chemii analitycznej, a szczególnie istotną rolę odgrywają tu metody spektroskopowe oraz kinetyka chemiczna. Myśl o surowcach do produkcji papieru kieruje naszą uwagę na chemie produktów naturalnych, a w tym na chemię drewna.
Wytwarzanie papieru w skali masowej to domena gałęzi technologii chemicznej
o długiej tradycji, zwanej potocznie papiernictwem, na które musimy jednak spojrzeć w aspekcie historycznym, gdyż interesuje nas zabezpieczanie druków i manuskryptów o zróżnicowanym pochodzeniu i wieku. Historia papiernictwa liczy około 2000 lat. Ale technologie odkwaszania druków to dorobek ostatnich 20-30 lat. Tu wyraźnie widać, że znajdująca się in statu nascendi Preservation Science rozwija się dynamicznie. Technologie odkwaszania powstają i zamierają. Papier nieodkwaszony i odkwaszony traktujemy jako materiały o zróżnicowanych własnościach, a zwłaszcza o zróżnicowanej trwałości. Stąd typowe dla materiałoznawstwa zainteresowanie normami definiującymi precyzyjnie, ale i umownie własności papieru, a w tym i jego trwałość. Mały krok już tylko nas dzieli od problematyki legislacji
i prawa. Ustawodawca może i powinien mieć wpływ na trwałość nośników informa-
cji używanych przez społeczeństwo choćby i dlatego, że z podatków płaconych przez społeczeństwo finansuje się działania zmierzające do zwiększenia tej trwałości. Zauważmy wreszcie, że największym zagrożeniem dla zbiorów bibliotecznych jest korozja spowodowana przez organizmy żywe - bakterie, a zwłaszcza grzyby, co podkreśla znaczenie mikrobiologii w pracach nad projektowaniem skutecznej ochrony zasobów bibliotecznych.
Dotąd interesował nas papier jako materiał. Ale tak naprawdę to chcemy zabezpieczać przed zniszczeniem archiwalia i książki, a ściślej mówiąc kolekcje książek. I tu wkraczamy w obszar bibliotekoznawstwa. Jeśli na ratowanie druków jest już za późno, stosujemy mikrofilmowanie lub zawartą w nich informację zapisujemy w postaci cyfrowej. Tym samym lista interesujących nas nauk podstawowych i nauk stosowanych - a stąd blisko do umiejętności praktycznych - wzbogaci się o digitalizację. Ratowanie druków kojarzy się zazwyczaj z obiektami unikatowymi o dużej wartości. Gdy patrzę na zabytkowy psałterz, którego odnowienie trwało tygodnie czy miesiące, spostrzegam dzieło sztuki. Sama wiedza konserwatorska nie wystarcza. Trudno tu oddzielić pasję artysty od profesjonalnych umiejętności konserwatora starodruków i beznamiętnej analizy naukowca.
Wydanie tej książki zostało sfinansowane z nakładów przeznaczonych na realizację Wieloletniego Programu Rządowego (WPR) „Kwaśny papier. Ratowanie zagrożonych zasobów bibliotecznych i archiwalnych" ustanowionego decyzją Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1999 r. Program WPR łatwo można wpisać w problematykę nauki o zachowaniu zbiorów bibliotecznych i archiwalnych, co czytelnik sprawdzi bez trudu podczas lektury tego tomu. Zgodność celów WPR z trendami światowy mi jest przesłanką pozwalaj ącą z pewną dozą optymizmu spojrzeć na możliwość jego realizacji.
Andrzej Barański


Słowa kluczowe: