Publikacja jest próbą przedstawienia całościowego obrazu szkoły. Obrazu ilustrującego, jaka szkoła naprawdę jest, a nie: jaka powinna być. Szczególnym założeniem podjętych badań było ukazanie szkoły jako całości, jako żywego organizmu prowadzącego własne życie. Badanie kultury szkoły jest sposobem na odkrycie tej wielokontekstowej całości.
[...] kultura jako zespół sądów i przekonań [...] to w ogromnej mierze nieuświadamiany przewodnik po rzeczywistości społecznej każdej grupy (Burszta, 1998, s. 52).
Praca jest odpowiedzią na postulowaną przez wielu autorów potrzebę całościowego opisu szkoły we wszystkich przejawach jej codziennego życia (Surzykiewicz, 2000; Berger, Luckmann, 1983; Katz, Kahn, 1979). Jak pisze przytoczony na początku Krzysztof Kruszewski: „pisanie o szkole jest ryzykiem”. Ryzyko to podjęto z nadzieją, że etnograficzny opis kultury szkoły, według przyjętych założeń teoretycznych i metodologicznych, będzie przyczynkiem do lepszego jej (z)rozumienia.
Książka składa się części teoretycznej i empirycznej. Część teoretyczna zawarta jest w dwóch rozdziałach. Pierwszy poświęcono teoriom szkoły, prezentując trzy perspektywy: socjologiczną, ideologiczną i organizacyjną. Omówiono także zjawiska kryzysu i krytyki szkoły oraz zamieszczono przegląd polskich badań pedagogicznych dotyczących szkoły. W drugim rozdziale omówiono pojęcia klimatu i kultury jako kluczowych w poznawaniu rzeczywistości szkoły, a jednocześnie przynależnych wielu dyscyplinom, od psychologii społecznej przez prakseologię i pedagogikę resocjalizacyjną po antropologię. Kolejny rozdział poświęcono prezentacji przedmiotu i celu badań oraz założeń metodologicznych, przedstawiono model i przegląd tradycji badań jakościowych oraz omówiono wybraną metodę badawczą i strategię badań.
Rozdziały od czwartego do siódmego przeznaczono na prezentację wyników badań empirycznych. Opisano w nich założenia kultury organizacyjnej badanych szkół według przyjętego modelu kultury organizacyjnej E. Scheina. Są to kolejno: założenia dotyczące zawiązku szkół z otoczeniem (rozdział czwarty), natury ludzkiej (rozdział piąty), prawdy i czasu (rozdział szósty) oraz związków między ludźmi (rozdział siódmy).
Spis treści:
Wstęp
Rozdział 1
Szkoła
1. Teorie szkoły
1.1. Szkoła w perspektywie socjologicznej
1.2. Szkoła w perspektywie ideologii edukacyjnych
1.3. Szkoła w perspektywie organizacyjnej
2. Krytyka i kryzys szkoły
3. Polska szkoła w kontekście badań pedagogicznych
Rozdział 2
Klimat i kultura organizacyjna szkoły
1. Pojęcia „klimat” i „kultura”
1.1. Klimat społeczny
1.2. Kultura
2. Klimat i kultura szkoły jako kategoria badawcza
3. Model kultury organizacyjnej Scheina
Rozdział 3
Metodologia badań
1. Problematyka badań
2. Model badawczy
2.1. Model badań jakościowych
2.2. Paradygmaty badań jakościowych
2.3. Tradycje badań jakościowych
2.4. Metody i strategie zbierania danych
3. Przebieg i organizacja badań
3.1. Zbieranie materiału badawczego
3.2. Analiza materiału badawczego
Rozdział 4
Związki szkoły z otoczeniem
1. Obraz szkoły
1.1. Szkoła mała – misja
1.2. Szkoła mała – wizerunek
1.3. Szkoła duża – misja
1.4. Szkoła duża – wizerunek
2. Powiązania z innymi instytucjami
2.1. Powiązania szkoły małej
2.2. Powiązania szkoły dużej
3. Granice między szkołą a światem zewnętrznym
3.1. Szkoła mała a świat zewnętrzny
3.2. Szkoła duża a świat zewnętrzny
4. Związki szkoły z otoczeniem – podsumowanie
Rozdział 5
Ludzka natura
1. Relacje między nauczycielem a uczniem w procesie kształcenia
1.1. Relacje w szkole małej
1.2. Relacje w szkole dużej
2. Udział uczniów, nauczycieli, rodziców i pracowników administracyjnych w życiu szkoły
2.1. Uczestnictwo w życiu szkoły małej
2.2. Uczestnictwo w życiu szkoły dużej
3. Model ucznia preferowany w badanych szkołach
3.1. Model ucznia w szkole małej
3.2. Model ucznia w szkole dużej
4. Założenia dotyczące natury ludzkiej w badanych szkołach – podsumowanie
Rozdział 6
Prawda i czas
1. Założenia dotyczące prawdy w badanych szkołach
1.1. Prawda w szkole małej
1.2. Prawda w szkole dużej
2. Założenia dotyczące czasu w badanych szkołach
2.1. Czas w szkole małej
2.2. Czas w szkole dużej
3. Założenia dotyczące prawdy i czasu w badanych szkołach – podsumowanie
Rozdział 7
Związki między ludźmi
1. Dystrybucja statusu w badanych szkołach
1.1. Status w szkole małej
1.2. Status w szkole dużej
2. Dystrybucja władzy w badanych szkołach
2.1. Władza w szkole małej
2.2. Władza w szkole dużej
3. Życie społeczne w badanych szkołach
3.1. Społeczności szkoły małej
3.2. Społeczności szkoły dużej
4. Założenia dotyczące związków między ludźmi w badanych szkołach – podsumowanie
Zakończenie
Bibliografia
