Intencją niniejszej książki jest próba określenia drogą badań empirycznych typu i poziomu kultury literackiej absolwentów szkół średnich. Przedstawia ona informacje niezbędne do postawienia diagnozy na temat tego, czy w wyniku szkolnej edukacji polonistycznej i pozaszkolnych doświadczeń literackich absolwent szkoły średniej zostaje wyposażony w kompetencje literackie umożliwiające mu efektywne i wszechstronne korzystanie z rożnych form przekazu literackiego. Publikacja zmierza do sformułowania zasad postępowania dydaktycznego w szkołach, aby skutecznie organizować kształcenie literackie, jak również do konstrukcji systemu wskazań dla polityki państwa dotyczących uprzystępniania i upowszechniania literatury.
Nie należy jednak celów badań nad kulturą literacką wybranej populacji zawężać tylko do wskazania rezultatów szkolnej i pozaszkolnej edukacji literackiej o charakterze pragmatyczno-instrumentalnym i ograniczyć się do odpowiedzi na pytania, w jakim stopniu młodzież została przygotowana do odbioru literatury, do wyboru jej treści i formy, oraz czy zdobyła odpowiednie sprawności i umiejętności recepcyjne pozwalające na swobodne obcowanie z tekstami literackimi. Warto również wiedzieć, jakie są wyniki kształcenia i samokształcenia literackiego w wymiarze podmiotowym (aksjologicznym), który wiąże się z udziałem literatury w rozwoju osobowości, jej miejscem w hierarchii innych wartości kulturalnych, w realizacji określonych potrzeb autotelicznych, gdy już nie istnieje opieka ze strony szkoły, a kontakt z literaturą ma charakter dobrowolny.
W książce wykorzystano dostępne materiały porównawcze, które pozwoliły na uogólnienie wniosków, a także na ukazanie pewnej dynamiki uczestnictwa badanych osób w kulturze literackiej. Z tych względów publikacja nabiera charakteru bardziej ogólnego, o szerszym zasięgu czasowo-przestrzennym.
Publikacja pod względem kompozycyjnym składa się z sześciu rozdziałów oraz z zakończenia w formie wniosków i refleksji. Przedmiotem rozdziału pierwszego są teoretyczno-metodologiczne zagadnienia związane z problematyką badań. Określono w nim podstawowe pojęcia i kategorie teoretyczne potrzebne do analizy i interpretacji materiału empirycznego, sprecyzowano ogólne założenia, problemy i techniki badawcze oraz scharakteryzowano badaną zbiorowość. W rozdziale drugim przedstawiono obraz kontaktów literackich młodzieży, ich zakres i częstotliwość, koncentrując się na czytelnictwie jako podstawowej formie aktywności literackiej. Rozdział trzeci w całości poświęcono procesowi recepcji (odbioru) prozy. Na przykładzie powieści Proces Franza Kafki i Plaża nad Styksem Wojciecha Żukrowskiego przeanalizowano typ i poziom odbioru dwóch utworów o rożnych konwencjach literackich. Czwarty rozdział dotyczy recepcji współczesnej poezji, a piąty koncentruje się na wiedzy literackiej jako głównym składniku kompetencji literackich oraz na niektórych umiejętnościach teoretycznoliterackich. W rozdziale szóstym dokonano próby kompleksowego ujęcia poziomu kultury literackiej i kompetencji literackich oraz globalnej konfrontacji tych dwóch aspektów zachowań literackich w celu ukazania ewentualnego związku między nimi. Zakończenie pracy uzupełnia rejestr rożnych implikacji natury dydaktycznej i ogólnokulturowej wynikających z przeprowadzonych badań.
Przedmowa do wydania drugiego
Wstęp
Rozdział I
Teoretyczno-metodologiczna koncepcja badań
1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć
2. Kultura literacka jako zjawisko wieloaspektowe
3. Dotychczasowy stan badań nad kulturą literacką
4. Szczegółowa problematyka i procedura badawcza
4. Charakterystyka badanej grupy
Rozdział II
Obraz aktywności literackiej badanych
1. Formy i typy aktywności literackiej
2. Charakter i typ czytelnictwa
3. Czytelnictwo a epoka literacka, pochodzenie narodowościowe autora i rodzaj literacki
4. Problem dynamiki wyborów i preferencji czytelniczych
5. Motywy i funkcje kontaktu z literaturą
6. Ogólne wnioski i refleksje
Rozdział III
Potoczny odbiór współczesnej prozy
1. Wprowadzenie
2. Interpretacja emocjonalna
3. Interpretacja elementów semantycznych
4. Interpretacja składników formalnych
5. Typologia i poziom odbioru
Rozdział IV
Potoczny odbiór współczesnej poezji
1. Wprowadzenie
2. Interpretacja emocjonalna
3. Interpretacja semantyczna
4. Interpretacja formalna
5. Typologia i poziom odbioru
Rozdział V
Wiedza literacka oraz umiejętności teoretycznoliterackie jako podstawowe elementy kompetencji literackich
1. Wprowadzenie
2. Zakres wiedzy historycznoliterackiej
3. Umiejętności teoretycznoliterackie
Rozdział VI
Próba kompleksowego ujęcia poziomu kultury literackiej i kompetencji literackich
1. Koncepcja syntetycznego wskaźnika poziomu kultury literackiej
2. Globalny obraz poziomu kultury literackiej
3. Syntetyczny wskaźnik kompetencji literackich
4. Kompetencje literackie a kultura literacka
Ogólne wnioski i propozycje
1. Metodologia badań
2. Problematyka podjęta w książce
3. Wnioski i postulaty dotyczące praktyki dydaktycznej i polityki kulturalnej
Bibliografia
Załączniki
Załącznik 1. Ogólny obraz kultury literackiej i kompetencji literackich
Załącznik 2. Dyspozycje do wywiadu z czytelnikami książek
Załącznik 3. Dyspozycje do interpretacji utworów poetyckich
Załącznik 4. Indeks poziomu kultury literackiej
Załącznik 5. Indeks poziomu kompetencji literackich
Zusammenfassung