KRZYSZTOF KOMEDA
Swoją działalność kompozytorską rozpoczął Komeda od kompozycji stricte jazzowych, stąd też pierwsze ilustracje filmowe miały taki właśnie charakter. Komeda uważał, że „ jazz dobrze harmonizuje z atmosferą filmów o współczesnej tematyce i stwarza możliwości uzyskania szczególnej motoryki, zjawiska bardzo cennego dla podbudowy muzycznej pewnych sytuacji w filmie”. Stylem jazzowym najbardziej nadającym się do filmu był według niego jazz nowoczesny.
Kompozycje napisane do filmu „ Nóż w wodzie” w reż. Romana Polańskiego z 1961 r. to samodzielne utwory mające również swój pozafilmowy żywot. Są to: „Crazy Girl” (dedykowana żonie), „Cherry” . „Ballad for Bernt”, „ Typish Jazz” i „Ballada” ( znana jako „Ballada z filmu „ Nóż w wodzie”).
Cztery pierwsze kompozycje zostały wykonane po raz pierwszy jako samodzielne utwory na Jazz Jamboree’61 z udziałem saksofonisty tenorowego Bernta Rosengrena, którego instrument pełni wiodącą rolę w oprawie muzycznej filmu- gra Rosengrena na Jazz Jamboree tak się spodobała, Komedzie, że zaproponował mu udział w nagraniach do filmu.
Jest to chyba jedyny znany w twórczości Komedy przypadek, kiedy muzyka do filmu została wykonana przed nagraniem ścieżki dźwiękowej ( jedynie „ Ballada z filmu „Nóż w
wodzie” została nagrana jako samodzielny utwór dopiero w 1963 r.). Dlatego „chyba” że Komeda w późniejszym okresie zapożyczał sam z siebie i bardzo podobna sytuacja jest z kompozycją poświęconą pamięci Johna Coltrane’a „ Night-time Day-time Requiem” z 1967 r., której druga część tematu brzmi również w filmie „Le Depart” w reż. J. Skolimowskiego z tego samego roku.
Wróćmy jednak do filmu „Nóż w wodzie”. Muzyka tutaj wypunktowuje pewne sceny np. w momencie wspinaczki chłopca na maszt razem z nim „wspina się” saksofon szybkim pochodem dźwiękowym w górę, a kiedy chłopak trzyma w rękach gorący garnek, saksofon ma stojący dźwięk z coraz większym crescendem, narastającym w miarę jak garnek coraz bardziej parzy mu ręce.
Nie można tu również pominąć zagadnienia formy, która przejawia się u Komedy w dwojakiej postaci:
1. Poszczególne odcinki muzyczne stanowią w filmie jakby mini kompozycje
2. forma opracowania muzycznego skorelowana jest z budową formalną akcji filmowej
W filmie „ Nóż w wodzie” wygląda to następująco: film rozpoczyna się jazdą samochodem Krystyny i Andrzeja- w opracowaniu muzycznym pojawia się temat przewodni filmu ( „ Ballad for Bernt”), później następuje radiowa gimnastyka i dalsza akcja filmowa: film kończy się radiową gimnastyką i odjazdem bohaterów z przystani – w opracowaniu muzycznym pojawia się temat przewodni.
Pięć kompozycji z „ Noża w wodzie” istniej w następujących nagraniach z udziałem Komedy:
„BALLAD FOR BERNT’
1. Nagranie z 1961 r. z Jazz Jamboree dokonane w składzie :K.Komeda- fortepian; Bernt Rosengren – saksofon tenorowy; Roman Dyląg- kontrabas; Lech Dudziak- perkusja
2. Nagranie radiowe z listopada 1967 r. dokonane w składzie: K.Komeda- fortepian; Tomasz Stańko- trąbka; Zbigniew Namysłowski- saksofon altowy; Roman Dyląg- kontrabas; Rune Carlsson- perkusja
„CHERRY”
1. Nagranie z 1961 r. z Jazz Jamboree dokonane w składzie j.w.
„ CRAZY GIRL”
1. Nagranie z 1961 r. z Jazz Jamboree dokonane w składzie j.w.
2. Nagranie z maja 1964 r. dokonane w klubie „ Jazzhus Montmartre” w Kopenhadze w składzie: K.Komeda- fortepian; Jan „Ptaszyn” Wróblewski- saksofon tenorowy; Roman Dyląg- kontrabas; Rune Carlsson- perkusja
3. Nagranie z 1965 r. dokonane w tym samym klubie w składzie: K.Komeda- fortepian; Michał Urbaniak- saksofony; Tomasz Stańko- trąbka; Bo Stief- kontrabas; Simon Kopel- perkusja.
„TYPISH JAZZ”
1. Nagranie z 1961 r. dokonane na Jazz Jamboree w składzie j.w.
BALLADA Z FILMU „NÓŻ W WODZIE”
1. Nagranie ze stycznia 1963 r. dokonane w składzie: K.Komeda- fortepian; Michał Urbaniak- saksofon tenorowy; Tomasz Stańko- trąbka; Maciej Suzin- kontrabas; Czesław Bartkowski- perkusja.
Nagrania do filmu „Nóż w wodzie” ( 1-8) zamieszczone na tej płycie pochodzą z archiwum Wytwórni Filmów Fabularnych i Dokumentalnych w Warszawie i jest to prawdopodobnie nagranie robocze do filmu. Kolejność nagranych fragmentów jest niemal zgodna z kolejnością na oryginalnej ścieżce dźwiękowej filmu. Podobny jest również czas trwania. Brak tutaj melodii nuconych, śpiewanych czy gwizdanych przez aktorów oraz solowych improwizacji saksofonu. Jako ostatni odcinek występuje ballada z filmu „Nóż w wodzie” będąca ostatnim w nagraniu roboczym zarejestrowanym fragmentem.
Nagrania do pozostałych trzech filmów są już zupełną zagadką. prezentowane na płycie fragmenty pochodzą również z archiwum Wytwórni Filmów Fabularnych i Dokumentalnych w Warszawie, ale kto je wykonuje- to już zagadka dla słuchaczy. Wiadomo tylko, że Komeda współpracował również z muzykami filharmonicznymi, np. klarnecistą S. Kruszyńskim, a Józef Gawrych grywał na tomtomie. Jerzy Milian, który jako wibrafonista wykonywał z zespołem Komedy „Memory of Bach” nie przypomina sobie swojego udziału w nagraniach muzyki do filmu „Jutro premiera”, w której to słychać brzmiący wibrafon. Może ktoś gdzieś w Polsce rozpozna siebie w tych nagraniach ? Są one bez wątpienia oryginalne, tyle że zapomniane w chwilę po nagraniu.
Ewa Bigus
