Krzewy są ważnym elementem ekosystemów leś­nych, w praktyce hodowlanej jednak ze zrozumiałych względów nie poświęca się im tyle uwagi, co gatun­kom drzewiastym. Zalicza się je do gatunków pomoc­niczych, pełniących przede wszystkim rolę biocenotyczną i fitomelioracyjną. Docenione jest ich znaczenie w pielęgnowaniu siedlisk - zespole czynności ho­dowlanych zmierzających do takiego ukształtowania środowiska leśnego, które pozwala uzyskać jak naj­lepszą produkcyjność siedlisk i jakość drzewostanu, przy zachowaniu naturalnej odporności biologicznej lasu. Główny ciężar tych zadań spoczywa na cięciach pielęgnacyjnych, ale w praktyce występuje wiele sytu­acji, kiedy nie są one wystarczające. Jeśli na przykład występuje nadmierne rozrzedzenie okapu drzewosta­nu, nieodzowne bywa uzupełnienie go innymi gatun­kami, m.in. przez wprowadzenie podszytu. Podszyt nigdy nie dorasta do dolnego piętra drzewostanu. Głównymi zadaniami podszytu są:

• wspomaganie oczyszczania się pni drzew;

• poprawa klimatu wnętrza lasu i warunków rozkładu ściółki leśnej;

• wzbogacenie ściółki leśnej w cenne substancje odżywcze;

• ochrona gleby przed wysychaniem i zarastaniem.

Dobrze rozwinięty podszyt ma również znaczenie z punktu widzenia ochrony przeciwpożarowej. W za­leżności od siedliska i składu gatunkowego warstwa ta może dostarczać użytków ubocznych i pełnić rolę biocenotyczną (jeśli tworzą ją drzewa i krzewy nektarodajne, sprzyjające występowaniu pożytecznych owadów i mikroorganizmów). W odniesieniu do strefy ekotonowej niebagatelne znaczenie ma również funk­cja estetyczna.

Podszyt może być tworzony przez wiele gatunków naszych drzew (z wyjątkiem tych najbardziej światłożądnych), a jego stałym i niezastąpionym elemen­tem są krzewy leśne, pojawiające się w drzewostanie w sposób naturalny bądź wprowadzane sztucznie.

Ważna rola krzewów jest wielokrotnie wzmianko­wana w „Zasadach hodowli lasu" oraz w „Instrukcji ochrony lasu" (najpełniejszy opis ich wykorzystania w różnych warunkach siedliskowych znajduje się w paragrafach 134 i 135 „Zasad..." z 2003 roku).

Nieocenioną rolę pełnią krzewy w przebudowie drze­wostanów, w obrzeżnych partiach lasu, na styku z po­lami i łąkami, a także w sytuacjach wyjątkowych, ta­kich jak rekultywacja terenów poprzemysłowych czy hodowla drzew na gruntach porolnych w rozrzedzo­nej więźbie.

Drzewostany z dobrze rozwiniętą warstwą krzewów w odpowiedni sposób spełniają funkcje wodochronne i glebochronne. Wprowadzanie podszytu i zakładanie remiz śródleśnych jest jednym z elementów ogniskowo-kompleksowej metody ochrony lasu.

Hodowla krzewów stanowi natomiast niewielką, chociaż ważną część zadań z zakresu szkółkarstwa. Produkcja sadzonek krzewów w roku 2008 wyniosła powyżej 12,6 min sztuk, czyli około 1% całkowitej pro­dukcji szkółkarskiej. W 2004 roku w Lasach Państwo­wych zebrano blisko 2000 kg nasion krzewów, a male­jące od kilku lat zapasy nasion krzewów wskazują, że są one coraz powszechniej wysiewane w szkółkach leśnych. Na ogół jest to kilka gatunków, których pod-

stawy produkcji szkółkarskiej opisano w „Zasadach hodowli lasu" (2003).

Coraz częstsze wykorzystanie krzewów w gospo­darce leśnej powoduje, że wzrasta zainteresowanie ich właściwościami biologicznymi i ekologicznymi. Nie bez znaczenia w tym względzie jest tocząca się dysku­sja nad zagospodarowaniem leśnych użytków ubocz­nych. Wiele gatunków krzewów dostarcza bowiem cennych surowców dla przemysłu farmaceutycznego i spożywczego.

Punktem wyjścia do wyboru listy krzewów opisa­nych w części szczegółowej poradnika były przede wszystkim „Zasady hodowli lasu" (2003). Czytelnik nie znajdzie więc w opisach szczegółowych niektórych krzewów pospolicie występujących w lesie, takich jak: szczodrzeniec, janowiec, jeżyna, malina czy pół-pasożytnicza jemioła. Nie opisano tu również szerzej rzadkich gatunków krzewów, niemających znaczenia gospodarczego, ale cennych z punktu widzenia ochro­ny przyrody. Tym gatunkom poświęcono odrębny rozdział. Skrótową charakterystykę najważniejszych nierodzimych gatunków krzewów załączono przy opisach krajowych przedstawicieli rodzajów.

Część ogólna książki zawiera charakterystykę naj­ważniejszych zagadnień z zakresu hodowli lasu, z któ­rymi leśnik ma do czynienia w przypadku roślin krze­wiastych.

Spis treści

Wstęp

I. Rola krzewów w ekosystemie leśnym

II. Wprowadzanie podszytu

1. Dobór gatunków

2. Technika wprowadzania podszytu

III. Wprowadzanie krzewów na etapie uprawy

1. Przedplon, podgon

2. Zalesienia

3. Kształtowanie obrzeży lasu

IV. Ogniskowo-kompleksowa metoda ochrony lasu

V. Plantacje energetyczne

VI. Krzewy a użytkowanie uboczne

VII. Krzewy a ochrona przyrody

Szczegółowa charakterystyka gatunków

Berberys pospolity

Bez czarny

Bez koralowy

Cis pospolity

Czeremcha zwyczajna

Dereń świdwa

Głóg dwuszyjkowy

Głóg jednoszyjkowy

Jałowiec pospolity

Kalina koralowa

Kruszyna pospolita

Leszczyna pospolita

Ligustr pospolity

Olsza szara

Olsza zielona

Porzeczka alpejska

Rokitnik zwyczajny

Róża dzika

Sosna górska

Szakłak pospolity

Śliwa tarnina

Trzmielina brodawkowata

Trzmielina pospolita

Wiciokrzew suchodrzew

Wierzba iwa

Żarnowiec miotlasty

Literatura