Mury obronne Krakowa Barbakan Fortfikacje

Maria Borowiejska-Birkenmajerowa

BARBAKAN KRAKOWSKI

WYDAWNICTWO LITERACKIE KRAKÓW  1979

Stan dobry; okładka twarda płócienna + obwoluta; Str. 206; wymiary: 17/20cm

SPIS TRESCI

Przedmowa .

I. Uwagi wstępne

II. Barbakan na tle rozwoju fortyfikacji Krakowa

III. „Mistrz Barbakanu” 45

IV. Barbakan w systemie obronnym Krakowa na przestrzeni stuleci XVI—

XVIII 54 *

V. „Porta Gloriae” 70

VI. Walka o uratowanie Barbakanu 96

VII. W stronę warowni Floriańskiej 5

VIII. Barbakan i jego ikonografia . . 137

Posłowie 159

Summary 162

Wykaz skrótów 166

Przypisy 167

Indeks nazwisk 190

Bibliografia 196

Spis ilustracji . 203

Nowa książka dr Marii Borowiejskiej-Birkenmajerowej, autorki Kształtu średniowiecznego Krakowa (1975), poświęcona jest obiektowi zajmującemu jedno z najpocześniejszych miejsc wśród polskich zabytków — Barbakanowi Bramy Floriańskiej.

Jest to pierwsza obszerna monografia tej budowli, powstałej pod sam koniec XV stulecia. Autorka omawia zarówno przeobrażenia kształtu architektonicznego, jak i zmieniającą się w ciągu prawie pięciu wieków istnienia funkcję Barbakanu — najpierw propugnaculum Bramy Floriańskiej, potem „Porta Gloriae” w czasie wjazdów tryumfalnych, aż wreszcie pomnika historycznego w dobie zaborów.

M. Borowiejska-Birkenmajerowa — uczestniczka prac związanych z konserwacją Barbakanu — formułuje ponadto wiele postulatów badawczych i rozważa możliwości i szanse wykorzystania w przyszłości tego zabytku, symbolu Krakowa równie znanego jak Wawel, kościół Mariacki czy Sukiennice.

SPIS ILUSTRACJI

1. Fragment panoramy miasta z Barbakanem, rzut ortogonalny, opr. M. Borowiejska-Birkenmajerowa (M. Borowiejska-Birkenmajerowa, Kształt, op. cit.) 8—9

2. Barbakan, stan obecny, rys. I. Birkenmajer 10

3. Plan Krakowa z początku XIX W., tzw. Senacki, opr. A. Karezewski z Zespołem Katedry Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury w Krakowie (M. Borowiejska-Birkenmajerowa, Kształt, Op. cit.) 13

4. Rekonstrukcja warownego zespołu Bramy Floriańskiej A. Essenweina (A. Essenwein, Die mittelalterichen Kunstdenkmale, op. cit., ze zbiorów MHmK) 14

5. Józef Kremer, 1806—1875 (ze zbiorów BJ) 15

6. Warowny zespół Bramy Floriańskiej w rekonstrukcji rysunkowej B. Schbnborna (z archiwum Rodziny) 17

7. Północny odcinek fortyfikacji Krakowa od strony Kleparza przed zbudowa nie Barbakanu, fragment pół fantastycznego, pół portretowego widoku Krakowa z Kroniki iwiata H. Schedla (J. Banach, Dawne widoki, op. cit.) 21

8. Odbicie Barbakanu w wodzie fosy, rys. J. Brodowski, 1822 (ze zbiorów MHmK) 22

9. Przekrój podłużny przez Barbakan, szyję i wieżę bramną Floriańską Z. Hen- dla i K. Szpondrowskiego (J. Muczkowski, Dawne warownie, op. cit.) 24—25

10. Barbakan według rekonstrukcji Z. Hendia i K. Szpondrowskiego: a — rzut najniższej kondygnacji, b — rzut parteru i rekonstrukcja fosy, c — rzut I piętra, d — rzut II piętra, e — rzut dachu (J. Muczkowski, Dawne warownie op. cit.) 26—27

11. Chorągiewki strzelnic Barbakanu, rys. Z. Hendla i K. Szpondrowskiego (J. Muczkowski, Dawne warownie, op. cit.) 28

12. Kazimierz Jagiellończyk (1427—1492), fragment sarkofagu autorstwa Wita Stwosza (ze zbiorów IS PAN) 29 203

13. Rekonstrukcja układu przestrzennego Krakowa w początkach XIII w., opr. M. Borowiejska-Birkenmajerowa (M. Borowiejska-Birkenmajerowa, Kształt, op. cit.) 30

14. Brama Floriańska z jednym przedbramiem, rekonstrukcja stanu z I polowy XIV w. J. Bogdanowskiego (J. Bogdanowski Przekształcenia, Op. cit.) . . 35

15. Brama Floriańska z dwoma przedbramiami, rekonstrukcja stanu ok. XV w. J. Bogdanowskiego (J. Bogdanowski, Przekształcenia, op. cit.) . . . . 38

16. Widok na warowny zespól Bramy Floriańskiej z Barbakanem na pierwszym planie, rek. Z. Hendla i K. Szpondrowskiego (J. Muczkowski, Dawne wa rownie op. cit.) 40—41

17. Fragment Kodeksu, Behema mówiący o położeniu przez Jana Olbrachta ka mieni węgielnego pod budowę Barbakanu (ze zbiorów BJ) 42

18. Barbakan — przekrój poprzeczny przez szyję, rek. Z. Hendia i K. Szpondrowskiego (J. Muczkowski, Dawne warownie, Op. cit.)

19. Barbakan, mury Floriańskie i wieże mariackie, rys. J. Brodowski, 1822 (ze zbiorów MHmK) 46

20. Domniemany autoportret Wita Stwosza, fragment rzeźby Sędzia niesprawiedliwy (L. Stasiak, Polska plastyka, op. cit.) 49

21. Jan Olbracht (1459—1501), fragment nagrobka autorstwa Franciszka Włocha (T. Dobrowolski, Sztuka Krakowa, op. cit.) 50

22. Przekrój konsol Barbakanu, rys. Z. Hendia I K. Szpondrowskiego: A, B, C — w poziomie II piętra, D, E, F — w poziomie I piętra (J. Muczkowski, Dawne warownie, op. cit.) 52—53

23. Barbakan od strony Plant I Arsenalu, rys. i lit. H. Walter, ok. 1863 (ze zbiorów MHmK) 55

24. Strzelnice Barbakanu, rys. Z. Hendla I K. Szpondrowskiego: a, b — w chod nik podziemnym, c — na poziomie I piętra, d — w istniejącej partii szyi (J. Muczkowski, Dawne warownie, op. cit.) 58

25, Barbakan ok. połowy XVI w., rekonstrukcja J. Bogdanowskiego: a — rzut, b — przekrój, c — perspektywa (J. Bogdanowski, Barbakan, op. cit.) 60—61

26. Przekrój przez warowny zespól Bramy Floriańskiej, rekonstrukcja S. Świsz czowskieg na podstawie badań terenowych 62

27. Widok warownego zespołu Bramy Floriańskiej z początku XIX w., rys. A. Płonczyński wg szkicu J. Głogowskiego (ze zbiorów MHmK) . . . 63

28. Widok Barbakanu Bramy Floriańskiej w Krakowie, mał. J. Krasiński, 10 III 1801 (replika obrazu Z. Vogla ze zbiorów MNW) 65

29. Zasada obrony północnego odcinka fortyfikacji Krakowa w XVII/XVIII w., rekonstrukcja S. Swiszczowskiego (S. Swiszczowski, Problemy murów, Op. cit.) 66

30. Przekrój przez Barbakan i szyję, ok. 1800 (J. Muczkowski, Dawne wa rownie, op. cit.) .......68

31. Fragment wnętrza Barbakanu z widokiem na wieżę Bramy Floriańskiej, rys. i lit. F. Stroobant, 1859 (ze zbiorów MHmK) 71

32. Najstarsze przedstawienie Bramy Floriańskiej z Barbakanem wysuniętym w stronę Kleparza na rycinie z Ciyitates..,, 1603—1605 (J. Banach, Dawne widoki, op. cit.) 73

33. Plan Krakowa z XVII w. z zaznaczonym Barbakanem . 78

34. Wnętrze Barbakanu, rys. J. Brodowski (ze zbiorów MHmK) „.... 82

35. Fragmenty projektu fryzu Wjazd Konstancji Austriaczki w roku 1605: chorąży z chorągwią Królestwa Polskiego, Konstancja Austriaczka w karecie, chorągwie krakowskich cechów (malarzy, złotników i krawców) uczestni czącyc w powitaniu arcyksiężniczki (M. Rożek, Uroczystości, Op. cit.) 86-—-87

36. Widok na Barbakan, mal. T. B. Stachowicz na podstawie wcześniejszych rysunków M. Stachowicza: całość; fragment, widok na przekrój walu, mury szyi, przymurek i mur główny (ze zbiorów MHmK) 89

37. Widok na Barbakan i Bramę Floriańską wg sztychu H. Sommera i I. Edera z 1. poi. XVIII w. (ze zbiorów MHmK) 91

38. Wjazd księcia Józefa przez Barbakan w r. 1809, rys. F. Piwarski (ze zbio ró MNW) 92

39. Barbakan i mury Floriańskie, akwarele J. K. Wojnarowskiego wg wcze śniejszyc rysunków: przed zburzeniem szyi, ok. 1840, po zburzeniu szyi, ok. 1845 (ze zbiorów MHmK) 97

40. Widok na mury Floriańskie z fragmentem panoramy miasta, rys. J. Bro dowski ok. 1820 (ze zbiorów MHmK) . - . . 100

41. Widok na warownię Floriańską i domy podcieniowe Kleparza, rys. J. Bro dowski 1818 (ze zbiorów MHmK) 104—105

42. Feliks Radwański senior (1756—1826), podobizna na medalu pamiątkowym 107

43. Widok w kierunku Barbakanu od strony Bramy Floriańskiej, mai. T B. Sta chowic wg wcześniejszego rysunku M. Stachowicza (ze zbiorów MHmK) 109

44. Tablica na murach Floriańskich poświęcona pamięci senatora Feliksa Rad wańskieg (J. Pachoński, Dawne mury, op. cit.)

45. Generał Józef Chlopicki. 1771—1854 (ze zbiorów BJ) 114

46, Karol Roman Kremer, 1812—1860 („Tygodnik Ilustrowany” 1864, t. X, Kraków) - 115

47. Projekt przebudowy Barbakanu z 1826 r. autorstwa F. Radwańskiego ju ni(ra elewacja frontowa, rzut. elewacja boczna, przekrój (Z archiwum Rodziny) 116—117

48. Plan upięknienia otoczenia Barbakanu z 1844 r. autorstwa T. Majewskiego i K. R. Kremera (M. Borowiejska-Birkenmajerowa, J. Demel, Dziatalność urbanistyczna, op. cit.) 119

49. Plan sytuacyjny odcinka terenów pofortyfikacyjnych od Barbakanu w kierunku ulicy Siawkowskiej z 1821 r. autorstwa F. Radwańskiego juniora L. i K. R. Kremera (M. Borowiejska-Birkenmajerowa, J. Demel, Działalność urbanistyczna, op. cit.) 120

50. Widok na Barbakan i Bramę Floriańską z fragmentem nowo założonych Plant, staloryt, ryt. J. B. Arnout, ok. 1840 (ze zbiorów MHmK) . . . 122

51. Widok na Barbakan od strony placu Matejki z wybudowanym już gmachem Szkoły Sztuk Pięknych, mai. E. Fabijański, 1886 (ze zbiorów MHmK) . 123

52. Widok z bramy Barbakanu na szyję i wieżę bramną Floriańską, mai. T. B. Stachowicz wg rysunku M. Stachowicza, ok. 1860 (ze zbiorów MHmK) 126

53. Barbakan i fragment Kleparza: na planie Mosano i Chayanne”a, na planie Senackim (ze zbiorów WAP) 127

54. Badania archeologiczne w Barbakanie, lata pięćdziesiąte 128

55. Barbakan od północnego zachodu, rys. W. Richter, ok. 1860 (ze zbiorów MNW) 131

56. Brama, wieżyczka i konsola Barbakanu, rys. H. Pillati (ze zbiorów MNW) 132

57. Koncepcja rozwiązania najbliższego otoczenia Barbakanu uwzględniająca częściową ekspozycję obwarowań, opr. J. Bogdanowski (J. Bogdanowski, Barbakan, op. cit.) 134

58. Wnętrze Barbakanu z początku XIX w., mai. T. B. Stachowicz (ze zbiorów MHmK) 135

59. Barbakan i wieża bramna Floriańska, rys. L. Kowalski, ok. 1922 (ze zbiorów MHmK) 139

60. Widoki Barbakanu: a — wg M. Meriana, 1619, b — wg J. Głogowskiego i A. Płonczyńskiego, ok. 1808, c — wg J. F. Piwarskiego, 1809, d — wg J. Brodowskiego, 1823 (J. Bogdanowski, Barbakan, Op. cit.) . . . 140—141

61. Barbakan, rys. J. Brodowski, 1820 (ze zbiorów MHmK) 143

62. Fragment opisu Bramy Floriańskiej z pierwszego wydania 24 widoków miasta Krakowa ż jego okolic, 1836 (ze zbiorów MHmK) 144

63. Barbakan i Brama Floriańska z fragmentem nowo założonych Plant, lit. Engelmann wg rys. J. N. Głowackiego, 1836 (ze zbiorów MHmK) . . 145

64. Barbakan na litografiach z zakładu B. Lemerciera i spółki: z wozami chłop skimi ok. 1845, w okresie zimowym, rys. i lit. Lauyergne, 1840 (ze zbiorów MHrnK) 146

65. Targ na Kleparzu w sąsiedztwie Barbakanu, fragment obrazu T. B. Stachowicza 1860 (ze zbiorów MHmK)

66. Fragment opisu Bramy Floriańskiej i Barbakanu z Albumu F. Stroobanta, 1859 (ze zbiorów MHmK) 149

67. Mury Floriańskie i aleja Plant z fragmentem Barbakanu, rys. i lit. H. Wal ter 1863 (ze zbiorów MHmK) 150

68. Wnętrze Barbakanu, fragment, rys. H. Pillati (ze zbiorów MNW) . . . 151

69. Barbakan i wieża bramna Floriańska, chromolitografia kolorowana wg S. Tondosa l J. Kossaka, 1866 (ze zbiorów MHmK) 152