A) Przedmiot ekonomji politycznej.

§ 1. Ekonomja polityczna obejmuje bardzo rozległą sferę zjawisk, porusza i rozpatruje mnóstwo zagadnień takich, które na każdym kroku nasuwają się umysłowi człowieka, pragnącego uchwycić myśl przewodnią tej powikłanej dziedziny życia, w której sam, jako członek społeczeństwa, ma czynny i bierny udział. Obok znaczenia ogólno-kształcącego, ekonomja polityczna ma szczególną wagę dla tych wszystkich, którzy specjalnie poświęcić się pragną sprawom handlu i przemysłu; handel bowiem i przemysł—te ważne strony rozwiniętego życia społeczno-ekonomicz-nego—stanowią jeden z głównych tematów badań ekonomji politycznej.

Skąd pochodzi nazwa: ekonomja polityczna? Wyraz: ekonomja, jest pochodzenia greckiego i składa się z dwóch wyrazów: ojkos (dom)

i nomos (prawo, przepis). Ekonomja przeto oznacza przepisy lub prawa życia domowego. Jeden z pisarzy francuskich XVII wieku*), pragnąc zaznaczyć, że chce mówić nie o gospodarstwie domowem, lecz o szerszem, społecznem, do wyrazu ekonomja dodat wyraz polityczna. Nasuwa się pytanie: jaka zachodzi różnica pomiędzy gospodarstwem domowem a społecznem? Jeżeli pod gospodarstwem domowem pojmować mamy pojedyncze prywatne gospodarstwo, prowadzone przez jednostkę lub rodzinę, to przez społeczne gospodarstwo należałoby rozumieć jakieś wielkie gospodarstwo, prowadzone czy to przez cale państwo lub społeczeństwo, czy też przez poszczególne ich części, jak przez kraje, miasta lub gminy. Istotnie, wszystkie państwa dzisiejsze, a dalej niemal wszystkie miasta, gminy i kraje prowadzą w pewnym stopniu gospodarstwo. Jest to gospodarstwo publiczne. Państwo posiada swe dochody i wydatki, ma najrozmaitsze potrzeby do zaspokojenia, dbać winno o oświatę i szkoły, o bezpieczeństwo publiczne, o komunikacje, o rozwój dobrobytu społecznego, utrzymuje urzędników i t. p. Kraje, miasta i gminy, zwłaszcza te, które posiadają samorząd, prowadzą też nieraz rozległe gospodarstwo. Tak np. Warszawa—która jeszcze samo-

rządu nie ma—dbać musi o oświetlenie miasta, o utrzymanie bruków, o czystość i zdrowotność, o ułatwienie komunikacji (tramwaje), o wodociągi i kanalizację, o komfort zewnętrzny (ulice, skwery i ogrody), o szkoły elementarne i Ł d. Prócz tego niejednokrotnie państwo, miasto albo gmina posiadają swoją własność prywatną, np. lasy lub ziemię, i gospodarują niemi.

Atoli ekonomja polityczna zajmuje się nie tylko gospodarstwami publicznemi, gospodarstwami całych państw lub społeczeństw, ale i gospodarstwami prywatnemi; jednak nie poszczegól-nemi gospodarstwami prywatnemi, lecz wielu — całą masą tych gospodarstw. Dzisiejszy ustrój społeczny opiera się w przeważnym stopniu na gospodarstwach prywatnych, raczej składa się z olbrzymiej ich masy, jako to: z fabryk, zakładów i warsztatów rzemieślniczych, gospodarstw rolnych dużych i małych, przedsiębiorstw handlowych. Ale wszystkie te przedsiębiorstwa i gospodarstwa prywatne są w ciągłej styczności jedne z drugiemi, zawiązują pomiędzy sobą stosunki handlowe, konkurują ze sobą albo się łączą w związki.

Dziś niema prawie gospodarstwa, któreby się obeszło bez współdziałania innych. Na te wszystkie przedmioty codziennego użytku, które nas otaczają, złożyła się praca całego szeregu ludzi najrozmaitszych profesji, zamieszkałych w najróżniejszych punktach i zakątkach świata.

Nad wytworzeniem ubrania sukiennego, które nosimy, pracowało w ciągu długiego czasu mnóstwo ludzi. Przedewszystkiem w gospodarstwie rolnem, hodującem owce, brał udział w pracy i pasterz, mający dozór nad owcami na pastwisku, i właściciel majątku, i cała administracja, i ludzie, strzygący owce, i furmani, odstawiający wełnę na kolej lub do fabryk. Dalej przewoziła wełnę kolej żelazna, zatrudniająca całe rzesze pracowników. Następnie wełnę myto, czesano w jednej fabryce, wyrobiono z niej przędzę w innej, jeszcze w innej z przędzy wyprodukowano tkaninę. Wszystkie te fabryki, zatrudniające masę robotników, licznych majstrów, techników, inżynierów, postawione zostały pracą innych robotników, murarzy, cieśli, stolarzy, budowniczych, posiłkują się maszynami, wytworzonemi w różnych fabrykach, krajowych lub zagranicznych, z żelaza, wytopionego w hutach, przerobionego w fabrykach żelaza, stali, wyrobów metalowych, fabrykach mechanicznych i t. d. Tkanina wyrobiona została wykończona w wykończalniach i farbiarniach, posługujących się znów pracą wielu ludzi i narzędziami, wytworzonemi w różnym czasie i w różnych przedsiębiorstwach. Gotowe sukno zostało z fabryki przewiezione do składów, gdzie sprzedają je kupiec lub jego pracownicy; nabywa je zakład krawiecki, posiłkujący się pracą czeladników i terminatorów, sprowadzający wzory z pierwszorzędnych zakładów pa-

ryskich lub londyńskich, gdzie nad obmyśleniem fasonów pracował cały szereg specjalistów, krojczych i rysowników. Do wykończenia ubrania potrzebne są nici z fabryk nici, będących w zależności od szeregu innych przedsiębiorstw, potrzebna jest podszewka jedwabna z fabryki wyrobów jedwabnych, używającej jedwabiu francuskiego, maszyn niemieckich i t. d„; potrzebne są guziki z fabryk wyrobów rogowych, maszyny do szycia, sprowadzone na okrętach z Ameryki i t. d. Dodajmy, że niejeden z przedsiębiorców, współdziałających w wytworzeniu dla nas ubrania, korzystał z kredytu banków, towarzystw wzajemnego kredytu lub osób prywatnych, posługuje się książkami handlowemi, wyrabianemi w fabrykach papieru, drukowanemi w drukarniach, oprawianemi w zakładach introligatorskich, uciekał się przy zamówieniach i zawieraniu umów do pomocy poczty, telefonu i telegrafu, opłacał pracę rejentów, adwokatów, reklamował się w pismach, wysyłał komiwojażerów, agentów i t. d. Wszystkie zaś wspomniane kaiegorje pracowników, aby utrzymać swe siły i zdolność do pracy, musiały codziennie korzystać z produktów mnóstwa gospodarstw rolnych, rozsypanych po całym globie ziemskim, a mianowicie ze zboża, mąki, mięsa, nabiału, napojów, różnych towarów kolonjal-nych, z całego szeregu środków spożywczych, przygotowywanych na wsi w gospodarstwach wielkich lub drobnych i przerabianych w miastach;

nad wytworzeniem, przewożeniem i przeróbką tych produktów pracowali gospodarze i robotnicy rolni, oracze, żniwiarze, furmani, młynarze, piekarze, rzeźnicy, kucharze, fabryki wyrobów mięsnych, roślinnych, trunków i t.. p. Ze swe] strony mieszkańcy wsi, zatrudnieni w rolnictwie, posługują się mnóstwem wytworów przemysłu miejskiego i t. d. Taką zależność mnóstwa poszczególnych przedsiębiorstw prywatnych widzimy na każdym kroku, we wszystkich gałęziach życia ekonomicznego.

Nadto wszystkie razem są one w zależności od faktów, zjawisk lub wydarzeń pobocznych,. które w szeregu gospodarstw pojedynczych wywołują jednakowe lub podobne następstwa. Tak np. wielka susza w kraju oddziaływa nie na jeden majątek, nie na jedno gospodarstwo w kraju, lecz na wiele gospodarstw, prawie na wszystkie; w roku urodzajnym plony obfite zbieram i ja, i mój sąsiad najbliższy, i wszyscy dalsi. Tak samo nieurodzaj bawełny gdzieś w Indjach, Egipcie albo Turkiestanie oddziała bardzo źle na wszystkie fabryki wyrobów bawełnianych w Królestwie Polskiem i w innych krajach. Podniesienie cła na jakiś przedmiot, dotychczas przywożony z zagranicy, przyczynia się do ożywienia wszystkich fabryk, wytwarzających ten produkt w kraju, a zarazem do podniesienia ceny tego przedmiotu, co odczują w sposób dotkliwy wszyscy jego nabywcy. Nadmierne podatki, ścią-

gane przez państwo, wyrządzają szkodę wszystkim gospodarstwom prywatnym w całym kraju, czy to rolnym, czy przemysłowym. Wszystkie zaś gospodarstwa prywatne są w bezpośrednim związku i zależności od gospodarstw publicznych, np. od państwowego gospodarstwa, t. j. od państwowej polityki ekonomicznej i ogólnej; na wszystkich bowiem odbija się sposób, w jaki państwo prowadzi swoje gospodarstwo, wszystkie pośrednio lub bezpośrednio zależne są od układu stosunków międzynarodowych i międzypaństwowych, od rozwoju handlu międzynarodowego! t. p. Otóż ekonomja polityczna, jako nauka o gospodarstwie spotecznem, mówi o wzajemnym stosunku pomiędzy wszystkiemi temi gospodarstwami prywatnemi, oraz pomiędzy niemi a gospodarstwami publicznemi, o ich oddziaływaniu i wpływie na siebie, o czynnikach, które rządzą i kierują niemi,

0 prawach ich rozwoju i t. d. Ekonomję polityczną nazywają inaczej ekonomja społeczną, ekonomiką społeczną lub wprost ekonomiką.

§ 2. Powiedzieliśmy wyżej, że ekonomja polityczna porusza wielką moc nader ważnych

1 ciekawych pytań, zjawisk i zagadnień. Teraz wiemy już, że pytania te dotyczą gospodarstwa społecznego. Zobaczmy teraz w ogólnym rzucie, co to są za kwestje i zagadnienia.

Punktem wyjścia działalności ekonomicznej ludzi są ich potrzeby. Potrzeby ludzi są nadzwyczaj liczne i złożone. Ludy cywilizowane

mają ich znacznie więcej, niż pierwotne i dzikie, człowiek wykształcony, żyjący w wielkiem mieście—więcej i inne, niż analfabeta w cichym zakątku wiejskim. Do zaspokojenia potrzeb ludzkich służą najrozmaitsze przedmioty, najrozmaitsze dobra i usługi ludzkie. Ponieważ zaspakajają potrzeby, są więc użyteczne, stanowią użyteczności; jako wynik pracy ludzkiej, posiadają wartość, są wartościami. Skąd się biorą owe dobra użyteczne i wartości, jakie są rodzaje dóbr i użyteczności, co stanowi istotą wartości, to pierwsze, „zasadnicze" pytania, których rozpatrzeniem, analizą zajmuje się ekonomja polityczna w swej części ogólnej.

W dalszym ciągu ekonomja polityczna — w swym pierwszym specjalnym dziale: o produkcji czyliwytwarzaniu, porusza cały szereg ważnych pytań, w jakich warunkach powstają te wszystkie przedmioty codziennego użytku, którymi się posługujemy, te niezbędne pomoce życia umysłowego, te wspaniałe gmachy i budowle, olbrzymie masy towarów wszelkiego rodzaju. Tu zobaczymy, jaki udział w wytwarzaniu bierze przyroda, jaki jest wpływ na życie gospodarcze położenia geograficznego, klimatu, jak przyroda oddziaływa na produkcję przez dostarczanie ma-terjału surowego ze świata zwierzęcego, roślinnego lub kopalnego, oraz sił poruszających, potęgujących siły człowieka. Dalej zobaczymy, jakie są prawno-społeczne warunki gospodarstwa

społecznego. Zwłaszcza ważne są kwestjc, dotyczące pracy ludzkiej. Czy zawsze człowiek i społeczeństwo w ten sam sposób i w tych samych pracowali warunkach, jak dzisiaj? jaką wartość posiada praca w stosunku do wartości wytwarzanego przedmiotu? jakie są warunki zwiększenia wytwórczości pracy? jak można ułatwić i zastąpić pracę ludzką przez pracę mechaniczną? jakie są korzyści połączenia pracy wielu ludzi oraz podziału pracy pomiędzy ludźmi w społeczeństwie, fabryce, warsztacie? jaki jest wpływ oświaty na produkcję? W tym dziale również ekonomja polityczna rozważa niezmiernie doniosłą kwestję kapitału. Tu dowiadujemy się, czem jest kapitał, jak powstaje, co to są przedsiębiorstwa wielkie i drobne? jakie są przyczyny i skutki walki pomiędzy niemi? jaka jest rola maszyny w produkcji? jakie są rodzaje spółek i stowarzyszeń kapitalistów, jakie ich znaczenie w dzisiejszym ustroju gospodarczym? co to są towarzystwa akcyjne, syndykaty, kartele, trusty? i t. d. Ale produkcja to tylko jedna ze stron życia ekonomicznego. Następny dział ekonomji politycznej—o podziale wytworzonych wartości—zapoznaje nas naprzód z wymianą towarów, stanowiącą cechę zasadniczą dzisiejszego gospodarstwa towarowo-wymiennego. Jest tu mowa o różnych rodzajach i formach wymiany, specjalnie zaś o formach i znaczeniu handlu, o tem, co to jest rynek, cena, co to jest popyt i podaż. Tu

poznajemy znaczenie handlu wewnętrznego, międzynarodowego i wszechświatowego, znaczenie jarmarków, giełd, komór celnych, ceł, taryf, różnicę pomiędzy wolnością handlu a polityką protekcyjną. Tu oceniamy potężne ekonomiczne znaczenie komunikacji kolejowych. Tu zapoznajemy się z pieniądzem, z pytaniami, jakie były dawniej pieniądze, jak się rozwijały, aż doszły do dzisiejszej swej roli i znaczenia, jaka jest różnica pomiędzy pieniędzmi metalowymi a papierowymi, co to jest moneta i system monetarny, co to jest monometalizm a bimetalizm? a dalej, co to jest kredyt, jakie są jego rodzaje, jaka rola w handlu i przemyśle, co sprzyja rozwojowi kredytu, co mu szkodzi? co to są banki i jakie ich rodzaje i operacje? Tu też można odnieść i kwestję kryzysów przemysłowo-handlowych, wywołanych nadprodukcją, spekulacją, nadużyciem kredytu i t. p.; tu również sprawę oszczędności, t. j. zaoszczędzania i składania zasobów dla celów produkcyjno-kredytowych; wreszcie sprawę spółek i stowarzyszeń spożywczych, tworzonych w celu usunięcia pośrednictwa.

W dalszym ciągu ekonomja polityczna mówi o rozdziale dochodu społecznego pomiędzy po-szczególnemi warstwami i klasami społecznemi. Poznamy tu, co to jest mająteK, dochód, dochód brutto i netto, skąd się bierze dochód w gospodarstwie spofecznem i komu w jakiej przypada postaci: co otrzymuje przedsiębiorca i kapitali-

sta, a co robotnik, co przemysłowiec, a co rolnik. Tu zaznajomimy się z zyskiem przedsiębiorcy, oraz płacą zarobną i prawami, nią rządzą-cemi, wreszcie z zasadami podziału dochodu społecznego, proponowanemi przez różne teorje społeczno-ekonomiczne. Tutaj zapoznamy się z pytaniami: jak praca jest wynagradzana? do kogo należą narzędzia i owoce pracy? jaki być winien czas trwania pracy? jak polepszyć jej warunki? i t. d. Z temi pytaniami łączą się inne, jak: kwestja stosunku pomiędzy przedsiębiorcą a pracującym, sprawa opieki nad pracą, pytania, dotyczące prawodawstwa fabrycznego, unormowania długości dnia pracy, sprawa stowarzyszeń i związków robotniczych, zmów i bezro-boci. Tu należy też doniosła pod względem społecznym sprawa pracy kobiet i dzieci i w. inn. Nadto do tego działu odnieść można ubezpieczenia w ich rozmaitej postaci i przejawach, jako wywołujące pewne zmiany w podziale bogactw.

W licznych podręcznikach i systemach lub „zarysach" ekonomji politycznej znajdujemy jeszcze osobny dział o spożyciu. Zawiera on zwykle kilka luźnych rozdziałów, traktujących o kryzysach przemysłowych, o oszczędności i o ubezpieczeniach; pytania te jednak mieszczą się znakomicie—jak to widzieliśmy wyżej—w wyliczonych działach ekonomji politycznej.

Z powyższego przeglądu pobieżnego pytań,

poruszanych w różnych działach ekonomji politycznej, widzimy, jak rozległą i ważną jest dziedzina tej nauki.

Str.

................ 5121

A) Przedmiot ekonomji politycznej . . . . c__T6

§ 1- Pojęcie ogólne o ekonomji politycznej . 5

§ 2. Treść nauki ekonomji politycznej. . u

B) Stosunek ekonomji 'politycznej do innych

,nauk społecznych (§ b)....... 16—20

O Historja i literatura ekonomji politycznej 20—89 § 4. Kiedy powstała nauka ekonomji politycznej? ........... 20

Czasy starożytne. § 5. Piśmiennictwo greckie a sprawy gospodarcze. Niewolnictwo.

Pisarze rzymscy......... 23

Wieki średnie. § 6. Ustrój feodalno-cechowy. Poddaństwo ludu. Cechy. Pisarze kościelni. Ożywienie ekonomiczne ku końcowi

wieków średnich......... 27

Czasy nowsze. § 7. Merkaniyliści. Pogoń za złetem. Polityka merkantylna. Colbert. Cromwell. Nagromadzanie kapitałów. Rozwój przemysłu rękodzielniczego. Zboczenia merkantylizmu. Dążenia kapitału do wolności............. 34

I

§ 8. Fisjokraci. Stosunek fizjokratyzmu do merkantylizmu. Laisser faire, łaisserpas-ser. Quesnay. Turgot. Wpływ fizjokratów 39

Szkoły w nauce ekonomji politycznej. § 9. Liberalizm z epoki rewolucji francuskiej. Rozwój kapitalizmu w stuleciu XIX. Główne szkoły ekonomiczne....... 43

Sskoła liberalna. § 10. Główne jej zasady.

Adam Smith. Malthus, Ricardo, J. B. Say. 47

§ 11. Drugorzędni następcy Smitha. Szkoła

manchesterska.......... 55

Sskoła socjalistyczna. § 12. Główne jej zasady. Stosunek do szkoły liberalnej ... 00

§ 13. Poprzednicy szkoły. Tomasz Morus. Utopiści. Socjalizm naukowy. Karol Marks. Inni pisarze tej szkoły. Rewizjoniści. Demokracja społeczna..... 66

Kierunki pośrednie. § 14. Szkoły: historyczna, , socjalizmu państwowego, realno-etyczna, współdzielcza. Szkoła narodowa, protekcyjna. Szkoły: psychologiczna, matematyczna, socjologiczno-biologiczna ... 76

Kierunki wsteczne (retrospektywne). § 15. Szkoły: „romantyczna", katolicka, konserwatywna (Le Play'a)........ 85

D) Literatura ekonomiczna polska.....89—121

§ 16. Podobieństwo pomiędzy rozwojem gospodarczym Polski i Europy Zachodniej. Wpływ teorji ekonomicznych Zachodu na naszą literaturę. Publicyści: Ostroróg, Orzechowski, Frycz Modrzewski. Wpływ szkoły merkantylnej. Mikołaj Kopernik . 89

§ 17. Wpływ fizjokratyzmu w Polsce. Staszic. Budzenie przemysłu w końcu XVIII wieku.............. 97

§ 18. Wpływ Adama Smitha i szkoły liberalnej. Praca nad stworzeniem przemysłu na początku XIX stulecia. Fryderyk hr. Skarbek i in. Ludwik Wołowski..... 101

§ 19. Prądy demokratyczne i liberalne pomiędzy 1831 a 1863 r. Prąd narodowościowy. Józef Supiński i „Szkoła polska gospodarstwa społecznego". Filozofowie-ekonomiści: Cieszkowski i in. „Szkoła słowiańska" Jana Mittelstaedta .... 106

§ 20. Rozwój ekonomiczny kraju po. 1870 r. Nowe zagadnienia i prądy społeczne. „Społecznicy": L. Krzywicki i in. Przedstawiciele różnych szkół ekonomicznych w literaturze polskiej. Ekonomiści galicyjscy ............. 114

CZĘŚĆ I.

Wartość społeczna...........122—1(10

§ 21. Gospodarstwo społeczne. Potrzeby. Dobra. Użyteczności. Dobra gospodarcze . 122

§ 22. Fazy w rozwoju form gospodarstwa społecznego. Okresy: myśliwstwa i rybołówstwa, pasterstwa, rolnictwa, rzemiosł i handlu, rękodzielnictwa, wielkiego przemysłu ............. 129

§ 23. Wartość społeczna. Wartość a użyteczność ............ 140

§ 24. Wartość a cena......... 148

§ 25. Teorje wartości. Teorja wartości-pracy.

Teorja wartości-użyteczności..... 155

§ 26. Wartość w pismach ekonomistów polskich ........... ¦. . 160

CZĘŚĆ II.

Produkcja wartości społecznych..... 167-255

§ 27. Produkcja. Przyrodzone warunki produkcji ............. 167—175

Praw no-społeczne warunki produkcji .... 17J—i8j

§ 28. Prawo............. 175

§ 29. Państwo............ 182

Praca, jako czynnik wartościołwórczy . . . i8j—234 § 30- Rodzaje pracy. Gałęzie gospodarstwa

społecznego........... 185

§ 31. Rozmiary gospodarstw. Rodzaje przemysłu ............. ' 188

§ 32. Jakie rodzaje pracy stanowią pracę produkcyjną? ........... 190

Warunki wydajności pracy. § 33. Ilość pracy 194

§ 34. Jakość pracy.......... 201

§ 35. Współdziałanie i podział pracy ,. . . 206

§ 36. Technika. Narzędzia pracy. Maszyna . 213

§ 37. Znaczenie maszyn........ 219

§ 38. Prawodawstwo fabryczne...... 223

Kapitał. § 39. Określenie kapitału..... 226

§ 40. Rodzaje kapitału......... 229

Centralizacja kapitalistyczna....... 234—2JS

§ 41. Walka pomiędzy drobną a wielką produkcją ............. 234

§ 42. Towarzystwa akcyjne. Syndykaty. Trusty. 237 § 43. Kooperacja. Stowarzyszenia wytwórcze

i spożywcze........... 242

Rolnictwo. § 44. Systemy rolnictwa .... 246

§ 45. Kierunek rozwojowy w gospodarstwie

roInem............ . 253

CZĘŚĆ III.

Podział wartości społecznych ...... 356—fl«fl

§ 4G. Treść nauki o podziale wartości społecznych............. 256

/. Wymiana towarózu....... 2i8—uo

§ 47. Wymiana. Rynki zbytu i ceny. Ceny

normalne i wyjątkowe....... 258

Handel. § 48. Rodzaje handlu. Jarmarki i targi 2fi2

§ 49. Giełda............"[ ^67

§ 50. Handel międzynarodowy. Cła. Traktaty handlowe. Bilans handlowy i płatniczy.

System protekcyjny........ 269

Komunikacje. § 51. Rodzaje środków komunikacyjnych. Znaczenie kolei żelaznych . 275 § 52. Taryfy kolejowe. Poczty i telegraf . . 280 Pieniądze. § 53. Pieniądz. Materjały pieniężne 283 § 54. Moneta. Próba. Prawo Kopernika i Grtshama. Moneta obiegowa a zdawkowa .... ooe § 55. System monetarny. Waluta pojedyncza

i podwójna........... noi

§ 56. Cena pieniędzy. Pieniądze a kredyt . . 296

§ 57. Pieniądze papierowe....... 298

Kredyt i banki. § 38. Istota i rodzaje kredytu . 300

§ 59. Rodzaje zobowiązań kredytowych.

Weksel suchy, obligacje i t. d. . . , 394

§ 60. Weksel ciągniony. Czek .... 308

§ 61. Organizacja kredytu. Banki. Przeszłość banków. Operacje bankowe: bierne i czynne........... 3,0

Str.

§ 62. Rodzaje banków......... ^20

§ 63. Izby kompensat.........

Ubezpieczenia. § 64. Istota i rodzaje ubezpieczeń.............. 325

§ 65. Organizacja ubezpieczeń...... 331

§ 66. Nadprodukcja i kryzysy ekonomiczne . 333 //. Podział dochodu społecznego ..... 340—36$ § 67. Dochód społeczny. Zysk a płaca. Stosunek pomiędzy "zyskiem a płacą zarobną.

Umowa o pracę. Poziom płacy zarobnej. 340

§68. Zysk. Rodzaje zysku. Podział zysku. . 347

§ 69. Renta. Istota renty. Renta gruntowa . 350

§ 70. Płaca zarobna. Rodzaje płacy zarobnej 354 § 71. Środki polepszenia bytu robotników.

Strejki. Związki zawodowe..... 357

§ 72. Zasady podziału dochodu społecznego . 362