PRZEDMOWA DO PIERWSZEGO TOMU.


Gdy w innych krajach społeczeństwo jest zarzucone publikacjami z dziedziny sztuki, gdy w naszym nawet kraju nabywa się tych publikacyj pisanych w różnych obcych językach wiele a okna wystaw księgarskich są ich pełne, to polskich publi¬kacyj o sztuce nowych nie ujrzysz prawie. To też znajomość dziejów naszej sztuki jest mała i te cenne dzieła, które na polskiej ziemi pozostawił genjusz twórczy, niemi tę całą ziemię uszlachetnił, upiększył i okrył chwałą, podnosząc naszą polską cywilizację do poziomu kulturalnych narodów, ogółowi naszemu mato są znane a nawet całkiem nieznane. Zapomniane zabytki naszej sztuki marnują się po muze¬alnych magazynach w braku budynków na ich pomieszczenie, niszczą po strychach i różnych zakamarkach kościołów, albo też znikają z kraju przez handlarzy bez ustanku wywożone.
Polska dotąd niema książki przedstawiającej dzieje sztuki, która kwitła na naszej ziemi, służyła całym pokoleniom do podniesienia ducha i zaspakajania potrzeb artystycznych. A przecie bez znajomości dziejów sztuki nie można zrozumieć nale¬życie historji kultury, charakteru, nastrojów i uczuć epoki. Nie mamy nawet historji poszczególnych działów tej sztuki. Brak nam historji polskiego budownictwa, historji rzeźby, historji malarstwa i historji naszego przemysłu artystycznego...
Pracę nieraz rozpoczęto, ale ją porzucono, badania bowiem są żmudne, wyma¬gają licznych podróży i kosztów, które badacze prawie zawsze pokrywać muszą z wła¬snych, zwykle skromnych, zasobów. Ileż to trzeba trudów i wydatków, aby dotrzeć do miejscowości zdała od kolei położonych!... Ileż to razy trzeba było z fotogra¬ficznym aparatem milami pieszo docierać do miejsc, gdzie znajduje się zapomniany zabytek, a potem, aby go zbadać i sfotografować w odpowiednich warunkach, trzeba było dokazywać karkołomnych sztuk a nieraz starać się o kosztowne rusztowania... O ileż badacz sztuki obcej ma zwykle pracę ułatwioną! Ma on dostęp dogodny i przeważnie gotowe zdjęcia, które łatwo i tanio nabywać może...
A gdy wreszcie po przezwyciężeniu przeszkód badacz u nas opracuje jaki temat, chować go musi do szuflady swego biurka. Nic bowiem trudniejszego jak znaleźć nakładcę. Publikacje z dziedziny sztuki są bardzo kosztowne, wymagają rycin i to

często barwnych, oraz dobrego papieru. Książka skutkiem tego. staje się drogą i zwykle mało pokupną. A wydawcy nasi, jak wiadomo, nie mają tej rzutkośei i inicjatywy, jak zagranicą.
Nawet Polska Akademja Umiejętności, która największe położyła zasługi około badania ojczystej sztuki przez wydawanie przedewszystkiem „Sprawozdań Komisji do badania historji sztuki w Polsce", świetnej i monumentalne] publikacji, zaniechała, oby narazie tylko, z powodu powyżej wspomnianych trudności zamierzonego niegdyś wydania w Encyklopedji polskiej: Historji sztuki polskiej.
Najszczęśliwszym ze wszystkich działów naszej sztuki, było malarstwo. Docze¬kało się ono bowiem wydania pierwszego zeszytu swej historji, obejmującego najstarsze zabytki do XIV w., a znakomicie opracowanego przez profesora lwowskiego uniwer¬sytetu Dra Władysława Podlachę. {Historja malaistwa polskiego, Lwów). Niestety, wydawnictwo to zostało przerwane wypadkami wojennemi. Autor niniejszej pracy oprócz tego fragmentu nie miał przed sobą nawet próby gruntownego ujęcia całokształtu dziejów naszego malarstwa. Drobne opracowania w Encyklopedjach a także Tadeusza Jaroszyńskiego żywo nakreślony szkic p. t. Zaranie malaistwa polskiego (Warszawa 1895) dążyły do przedstawienia ogólnego tylko poglądu na przeszłość tego działu sztuki naszej. Cenna i znana praca prof. Jerzego Mycielskiego „Sto lat dziejów malaistwa w Polsce" obejmuje historję malarstwa dopiero od XVIII w. i temsamem średniowieczne malarstwo nie mogło w niej znaleźć uwzględnienia.
A jeśli to tutaj podnoszę, to czynię dlatego, aby usprawiedliwić braki w mej pracy. Musiała ona torować drogę, bo opiera się głównie na dorywczym i przy¬padkowym materjale. Ma jednak jedne wielką zaletę: jest pierwszą! Będzie ona schematem czy bruljonem dla przyszłych, może w lepszych warunkach pracujących badaczy. Może im rychło danem będzie omówiony w niniejszej pracy materjał uzu¬pełnić, inaczej grupować, poprawiać i w ten sposób dojdzie się raz przecie do pełniejszego całokształtu. Jeśli książka niniejsza będzie bodźcem do tego rodzaju naukowych prac, dźwigających naszą wiedzę na wyższy poziom, będzie to dla autora osiągnięciem celu. — Raz trzeba zacząć 1
Materjał do tej części, jakoteż do dalszych tomów, gromadziłem lat kilkanaście starając się tworzyć równocześnie warsztat naukowy w krakowskiem Muzeum Naro-dowem. Każdy badacz historji sztuki wie dobrze, że układając metodycznie i inwen-taryzując oryginały oraz podobizny dzieł sztuki dochodzi się do ugrupowania okazów i przedstawienia kolejności zjawisk, tem samem tworzy się obraz historji danego działu. Przy takiej pracy powstały niniejsze Dzieje malaistwa w Polsce.
Że druk w dzisiejszych trudnych warunkach mógł dojść do skutku, zawdzię¬czać należy pomocy tych czynników, które potrzebę takie] książki uznały. Polska Akademja Umiejętności poparła niniejsze przedsięwziącie przez wypożyczenie klisz ze swych wydawnictw. Towarzystwo miłośników historji i zabytków miasta Krakowa ze szczególną życzliwością i uczynnością przyszło z pomocą oddając zupełnie bezinte-

resownie klisze. Klisz użyczyli nadto Muzeum Narodowe oraz Miejskie Muzeum Przemysłowe w Krakowie, Towarzystwo dla popierania nauki polskiej we Lwowie, Dr. Marjan Gumowski, dyr. Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu, następnie konser¬wator Nikodem Pajzderski, konserwator Dr. Tadeusz Szydłowski i p. Wanda Konczyńska. Praca, jak wspomniałem, opiera się na materjale naukowym, gromadzonym w Muzeum Narodowem, o ile tylko pomnażać się go dało, a także na specjalnych zdję¬ciach, które atelier fotograficzne Muzeum Narodowego, pod kierownictwem kustosza p. Józefa Pałasińskiego pozostające, jeszcze przed wojną poczyniło, gdy tego rodzaju przedsięwzięcia były możliwe...
Wreszcie poczuwam się do miłego obowiązku wyrażenia serdecznego podzię¬kowania za życzliwe poparcie mych zabiegów w uzyskaniu klisz p. Drowi Józefowi Muczkowskiemu, Drowi Stanisławowi Tomkowiczowi, p. Leonardowi Lepszemu oraz pp. Drowi Adamowi Bochnakowi i Ludwikowi Strojkowi, wreszcie za pomoc w pracy pp. Józefowi Kwiatkowskiemu i Władysławowi Prajerowi, kustoszom Muzeum Narodowego



SPIS RZECZY


Str. ROZDZIAŁ I.: Pierwsze objawy malarstwa w Polsce przed reakcją pogaństwa. Minjatura
listu księżniczki saskiej Matyldy do króla Mieszka II. z r. 1027. Minjatury w Polsce po
przywróceniu chrześcijańskiej kultury. Wpływy krajów nadreńskich, Ratyzbony i Czech,
oraz wpływy Francji. Kraków, Gniezno, Kruszwica, Płock i kultura dworska za Władysława
Hermana, Bolesława Krzywoustego i Bolesława Kędzierzawego. Czy mamy podówczas
rodzime usiłowania w zakresie malarstwa minjaturowego? O malarstwie sztalugowem
w Polsce w XI i XII w. 1
ROZDZIAŁ II.: Cystersi i pierwsze ślady polichromji w Jędrzejowie i Sulejowie. Minjatury
pod wpływem reform cystersów i minjatury dawnego kierunku z nowoczesnemi usiłowa¬
niami artystycznemi. Zwiększanie się liczby obrazów sztalugowych. Obraz mozaikowy
w klasztorze św. Andrzeja w Krakowie 23
ROZDZIAŁ III: Wpływy Włoch i Francji, a w szczególności dworu papieskiego w Avignonie
na malarstwo minjaturowe w Czechach i w Polsce. Usiłowania Przemysława, Łokietka
i Kazimierza W. około dźwignięcia sztuki w Polsce. Malarstwo minjaturowe w XIV i XV w.
i polscy iluminatorowie tej epoki 33
ROZDZIAŁ IV.: Malarstwo ścienne w Polsce w XIV i XV w. Malowidła czasów Kazimierza
W. i końca XIV w. na Wawelu, w Niepołomicach, w. Wiślicy, we Czchowie, w Gnieźnie,
oraz malowidła w kościele 00. augustjanów w Krakowie, cystersów w Lądzie, w kościele
00. franciszkanów w Krakowie 75
ROZDZIAŁ V.: Malarstwo ścienne ruskie 126
ROZDZIAŁ VI.: Malarstwo sztalugowe XIV i XV w. Włoskie trecento w Polsce, wpływy
czeskie i węgierskie. Wizerunki N. P. Marji, Ukrzyżowanie z Korzenny i obrazy pokrewne.
Obraz nagrobny z Ruszczy i obrazy dające się ugrupować około niego. Pojawienie się
tryptyków .- . 143
ROZDZIAŁ VII.: Dalszy rozwój sztalugowego malarstwa, wpływy kolońskie na dawny
kierunek. Tryptyk z Wołowca. Dążenie do okazałości tryptyków. Tryptyk z Tuchowa
i jego grupa . 161
ROZDZIAŁ VIII: Obrazy z drugiej połowy XV w. Obrazy o religijnym nastroju i ideali¬
stycznym kierunku i obrazy traktowane realistyczne. Obraz ze Szczepanowa, Dobczyc,
Szańca, Tymowy i im pokrewne. Obraz wotywny przeworskiej fary i jego grupa. Obrazy
z przewijaj ącemi się nap'sami 171
ROZDZIAŁ IX.: Malarstwo sztalugowe z przewagą realizmu i pierwiastku epicznego.
Obrazy z kościoła św. Idziego w Muzeum Narodowem w Krakowie. Ołtarz św. Trójcy
w katedrze na Wawelu. Obrazy w kościele św. Katarzyny w Krakowie i ołtarz N. P. Marji
Bolesnej w katedrze na Wawelu. Wit Stwosz jako malarz. Jan Polak 188
ROZDZIAŁ X.: Dalszy rozwój form XV wieku w XVI stuleciu. Tryptyk z Lipnicy Muro¬
wanej i Dębna. Tryptyk z kościoła św. Mikołaja i Stanisław Skórka jego twórca. Tryptyk
z Olkusza, dzieło Adama z Lublina. Tryptyki z Szydłowca i Bodzentyna. Barok gotycki.
Ruskie malarstwo sztalugowe . 207
ROZDZIAŁ XL: Różne działy stosowanego malarstwa: obrazy haftowane, witraże, drzeworyty 233
ROZDZIAŁ XII.; Wiadomości o malarzach XIV i XV w. w aktach dawnych i ogólne
o nich uwagi 242
Uzupełnienia 249
Sprostowania , 250


SPIS TABLIC


Tablica'1: Minjatura z Sacramentariura tynieckiego w Bibljotece Zamoyskich w Wai'szawie—
Chrystus w Majestacie — wiek XI 4
Tablica 2: Minjatura z Sacramentarium tynieckiego w Bibljotece Zamoyskich w Warszawie—
Inicjał „V" — wiek XI ' 5

Tablica 3: Karta z Ewangeljarza płockiego — Z Muzeum XX. Czartoryskich — wiek XL
Tablica 4: Karta z Ewangeljarza płockiego w Muzeum XX. Czartoryskich z minjaturą przed¬
stawiającą pokłon Trzech Króli . . .
Tablica 5: Inicjał „P" z gradualu klarysek w Krakowie
Tablica 6: Inicjał „IN" z rysunkami scen z Księgi rodzaju — w Bibljotece publicznej
w Petersburgu — wiek XIII.
Tablica 7: Minjaturą zdobiąca księgę pisaną dla Władysława Warneńczyka, z portretem
króla i herbem Państwa • ■ ■ •
Tablica 8: Szczegół polichromji we Czchowie, wiek XIV—XV.
Tablica 9: Z polichromji kościoła paraf jalnego we Czchowie. Apoteoza Św. Trójcy (?)
Wiek XIV—XV
Tablica 10: Z polichromji kościoła brygitek w Lublinie . . . - .
Tablica 11:
Tablica 12:
cz e r za
Tablica 13: Tablica 14: Tablica 15:
Z polichromji kościoła brygitek w Lublinie
Z polichromji kaplicy Św. Trójcy w katedrze krakowskiej — Ostatnia Wie-
N. P. Mar ja — obraz z XV wieku w Muzeum Narodowem w Krakowie N. P. M a r j a — w kościele Bożego Ciała w Krakowie — wiek XIV—XV. Z tryptyku Matki Boskiej Bolesnej w katedrze krakowskiej — Chrystus
między uczonymi
Tablica 16: Tryptyk w kościele św. Mikołaja w Krakowie .
Tablica 17: Z tryptyku w Olkuszu — Narodziny N. P. Marji . ... . . -
Tablica 18: Z tryptyku w Olkuszu — Zwiastowanie
Tablica 19: Z tryptyku w Olkuszu — Śmierć N. P. Marji
Tablica 20: Z tryptyku w Bodzentynie — część środkowa — Zaśnięcie N. P. Marji Tablica 21: Szczegół z predelli tryptyku w Bodzentynie .........
Tablica 22: Chrystus zwleka szatę i przed ukrzyżowaniem daje ją żołnierzom. Scena z ante-pendjum zdobiącego niegdyś ołtarz nagrobny króla Jana Olbrachta w katedrze na Wawelu
(obecnie znajduje się w Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie)
Tablica 23: Witraż w klasztorze dominikanów w Krakowie — Ś w. Sta; ni sław Tablica 24: Witraż w klasztorze dominikanów w Krakowie — N. P. Marja .



WIELKOŚĆ 27,5X20,TWARDA OKŁADKA,LICZY VII STRON /PRZEDMOWA ,KARTY TYTUŁOWE I PRZEDTYTUŁOWE + 252 STRON TEKSTU,211 RYCIN W TEKŚCIE+24 TABLIC /W TYM 7 BARWNYCH I 12 ROTOGRAWIUR/.

STAN :OKŁADKA DB,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA / .

WYDAWNICTWO DRUK I NAKŁAD DRUKARNI NARODOWEJ W KRAKOWIE
KRAKÓW 1925.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE