Złożoność relacji kooperencyjnych wynika z jednoczesnego ścierania się dwóch przeciwstawnych strumieni relacji: konkurencji i kooperacji. Relacje te obejmują zróżnicowane poziomy zarządzania i mogą przybrać rozmaite formy organizacyjne, w zależności od potrzeb i warunków funkcjonowania kooperencji. Wachlarz różnych rozwiązań kooperencyjnych jest więc bardzo szeroki: od prostych i klarownych do niezwykle złożonych, wielostronnych, angażujących nawet kilkudziesięciu konkurentów. W celu zgłębienia specyfiki relacji kooperencyjnych przedsiębiorstw zasadne wydaje się zbadanie czynników warunkujących tworzenie i rozwój współpracy konkurencyjnej.
Celem poznawczym pracy jest charakterystyka złożoności relacji kooperencyjnych we współczesnym świecie gospodarczym. Kooperencja przedsiębiorstw jest specyficznym zjawiskiem w relacjach między przedsiębiorstwami, charakteryzującym się szerokim zbiorem przyjmowanych form, typów oraz poziomów występowania.
Istotna wydaje się także analiza oraz krytyka koncepcji teoretycznych obejmujących kwestie kooperencji. Kluczowe staje się również opracowanie oryginalnego modelu teoretycznego charakteryzującego przesłanki tworzenia kooperencji przedsiębiorstw, który pozwala na klasyfikację tych relacji. Jest to szczególnie zasadne, gdyż w literaturze przedmiotu dyskusje koncepcyjne mają charakter fragmentaryczny, bez pogłębionych analiz i syntezy.
Ważne jest zwrócenie uwagi na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne istotne dla tworzenia oraz stabilności kooperencji przedsiębiorstw. Relacje kooperencyjne należąn do najbardziej złożonych form rozwoju przedsiębiorstw i obarczonych znacznym ryzykiem. Powstaje zatem kwestia okoliczności, które skłaniają konkurentów do jednoczesnej rywalizacji i współdziałania. Brane są więc pod uwagę czynniki sektorowe oraz korporacyjne, mające duży wpływ na podjęcie decyzji przedsiębiorstw o kooperencji.
Autorka świadomie ograniczyła zbiór czynników do sektorowych i korporacyjnych (wewnętrznych), uznając, że te dwie grupy odgrywają kluczową rolę w tworzeniu i kształtowaniu kooperencji przedsiębiorstw.
Celem metodycznym dysertacji jest operacjonalizacja modelu tworzenia i oceny kooperencji przedsiębiorstw w stopniu umożliwiającym przeprowadzenie badań empirycznych. Dokonane przez autorkę badania empiryczne mają charakter pilotażowy i służą głównie wypracowaniu metodyki poznania i zbadania uwarunkowań tworzenia oraz rozwoju relacji kooperencyjnych. Model ten oparty jest na dwóch kryteriach syntetycznych: potencjale kooperencyjnym sektorów oraz potencjale kooperencyjnym przedsiębiorstw, które zawierają wszystkie czynniki sektorowe i korporacyjne wpływające na tworzenie kooperencji przedsiębiorstw, z uwzględnieniem ich istotności i natężenia występowania. Ze względu na dotychczasowy brak na świecie literatury naukowej prezentującej kompleksowo aspekty metodyczne oceny tworzenia kooperencji przedsiębiorstw niezwykle istotna wydaje się prezentacja instrumentów o charakterze aplikacyjnym. Mogą się one stać istotnym wsparciem narzędziowym i metodycznym w procesach decyzyjnych firm w zakresie tworzenia i rozwoju relacji kooperencyjnych z ich rywalami.
Praca składa się z czterech rozdziałów, których kolejność i treść są podporządkowane celom zarówno poznawczym, jak i metodycznym. Rozdział pierwszy jest poświęcony charakterystyce kooperencji przedsiębiorstw. Analizie poddane zostały kwestie terminologiczne związane ze zjawiskiem kooperencji, przy czym wskazano na różnorodność ujmowania kooperencji w literaturze przedmiotu. Autorka zaproponowała własną definicję, która wydaje się najbardziej jednoznaczna z dotychczas prezentowanych w literaturze przedmiotu. Trudność charakterystyki kooperencji przedsiębiorstw wynika również z różnorodności typów, jakie może ona przyjmować. Została zatem zaprezentowana typologia relacji kooperencyjnych. Najczęściej za kryteria wyodrębnienia poszczególnych typów uznaje się relacje konkurencji i kooperacji oraz relacje między liczbą zaangażowanych stron a zakresem kooperencji (w wymiarze geograficznym oraz w ujęciu liczby funkcji łańcucha wartości stron). Złożoność kooperencji przedsiębiorstw związana jest z różnorodnością poziomów występowania tego zjawiska.
Relacje kooperencyjne pojawiają się wewnątrz przedsiębiorstwa (jednoczesne współdziałanie i konkurencja między rywalizującymi jednostkami zależnymi) oraz między firmami. Kooperencja między przedsiębiorstwami może przyjąć charakter relacji pojedynczych (między dwoma konkurentami) lub układów sieciowych (między więcej niż dwoma rywalami). Kooperencja uznawana jest często za jeden z ważniejszych sposobów rozwoju przedsiębiorstw ze względu na szerokie spektrum korzyści, jakie generuje ten typ relacji. Wskazano przy tym także na istotne niebezpieczeństwa, jakie niesie za sobą jednoczesne współdziałanie i rywalizacja konkurentów. Dlatego kooperencji towarzyszy wysokie ryzyko niepowodzenia.
W rozdziale drugim przedmiotem analizy są kluczowe koncepcje teoretyczne, w których podejmowane są kwestie kooperencji przedsiębiorstw. Zaprezentowano trzy koncepcje: teorię gier, teorię kosztów transakcyjnych oraz koncepcję zasobową. W teorii gier dyskusji poddano założenia kooperencji wynikające z istoty teorii gier oraz model PARTS A.M. Brandenburgera i B.J. Nalebuff a. Szczególnie koncepcja PARTS uznawana jest za podstawowy model wyjaśniający zachowania przedsiębiorstw ukierunkowane na tworzenie relacji kooperencyjnych. Literatura światowa z zakresu zarządzania strategicznego wskazuje na zasadność wykorzystania dorobku teorii kosztów transakcyjnych jako istotnej w wyjaśnianiu zachowań kooperencyjnych przedsiębiorstw. Kooperencja firm jest traktowana jako specyficzny typ powiązań hybrydowych między konkurentami. Ze względu na fragmentaryczne omówienia koncepcyjne w tym zakresie podjęto próbę oryginalnego opracowania zasadności tworzenia relacji kooperencyjnych na podstawie dotychczasowych osiągnięć teorii kosztów transakcyjnych. Trzecią koncepcją teoretyczną podejmującą kwestie kooperencji jest podejście zasobowe. Przedsiębiorstwa dążą do pozyskania zasobów strategicznych (materialnych i niematerialnych), które stanowią podstawę do tworzenia względnie trwałej przewagi konkurencyjnej. Konkurenci decydują się na współdziałanie, by uzyskać głównie korzyści synergii i skali. Wykorzystanie ?uwspólnionych" zasobów tworzy możliwości kreowania przewagi konkurencyjnej wynikającej z pozyskania deficytowych zasobów oraz wygenerowania nowych (jak np. wiedza czy umiejętności).
Rozdział trzeci zawiera szczegółową analizę czynników sektorowych i korporacyjnych wpływających na tworzenie kooperencji przedsiębiorstw. Zarówno czynniki sektorowe, jak i wewnętrzne zostały wyodrębnione na podstawie studiów nad literaturą przedmiotu oraz wyników wywiadów autorki z menedżerami kilkudziesięciu przedsiębiorstw, które planują lub już tworzą relacje kooperencyjne. Wśród czynników sektorowych szczególną uwagę poświęcono zaawansowaniu technologicznemu, podatności na globalizację oraz ostrości walki konkurencyjnej. Wynika to przede wszystkim z istotności tych czynników dla tworzenia relacji kooperencyjnych. Dlatego głębszej analizie poddano sektory zaawansowane technologicznie, podatne na globalizację oraz hiperkonkurencyjne. W przypadku analizy czynników korporacyjnych uwagę poświęcono nie tylko charakterystyce poszczególnych determinant, ale również pewnym ich układom. Układy czynników korporacyjnych decydują o kompatybilności zarówno strategicznej, jak i kulturowej kooperentów.
Podjęto również próbę oceny istotności kompatybilności strategicznej i kulturowej dla tworzenia relacji kooperencyjnych przedsiębiorstw.
Rozdział czwarty poświęcony jest aspektom metodycznym. Przesłaniem tego rozdziału było metodyczne wypracowanie identyfikacji relacji kooperencyjnych przedsiębiorstw. Wstępny etap rozwoju wiedzy o kooperencji, a także cele dociekań autorki zdeterminowały jej podejście badawcze do problemu (realistyczne) oraz wybór metody badawczej (case study). Zaprezentowano cztery obszerne przypadki kooperencji przedsiębiorstw, ze szczególnym uwzględnieniem czynników sektorowych i korporacyjnych, które wpłynęły na tworzenie tych relacji. Wnioski z analizy literatury przedmiotu oraz obserwacje z prezentowanych przypadków dały podstawę do wypracowania własnej metody oceny potencjału kooperencyjnego sektorów oraz potencjału kooperencyjnego przedsiębiorstw. Różnorodność przyjmowanych wartości potencjału kooperencyjnego sektora i potencjału kooperencyjnego przedsiębiorstw stała się fundamentem zbudowania oryginalnej macierzy kooperencji. Macierz ta pozwala na wyodrębnienie trzech typów kooperencji w zależności od przyjmowanych wartości potencjału kooperencyjnego sektora oraz potencjału kooperencyjnego zaangażowanych stron. Ponadto macierz ta umożliwia ocenę relacji kooperencyjnych firm w ujęciu dynamicznym. Dzięki temu macierz kooperencji i metoda szacowania potencjału kooperencyjnego sektorów oraz potencjału kooperencyjnego przedsiębiorstw mogą się stać ważnymi instrumentami wspierającymi w procesie decyzyjnym i realizacyjnym działania związane z kooperencją przedsiębiorstw.
