KONSTYTUCYJNA ZASADA WOLNOŚCI SUMIENIA PRAWO KARNE

08-02-2014, 19:37
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.

Aktualna cena: 49.99 zł

Użytkownik inkastelacja

numer aukcji: 3930272144

Miejscowość Kraków

Koniec: 08-02-2014 19:25:51

Dodatkowe informacje:
Stan: Używany
Okładka: miękka
Rok wydania (xxxx): 1970
Język: polski

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO SPISU TREŚCI

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W TEJ SAMEJ KATEGORII

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT

PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).

PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI -
AUTOR -
WYDAWNICTWO -
WYDANIE -
NAKŁAD - EGZ.
STAN KSIĄŻKI - JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).
RODZAJ OPRAWY -
ILOŚĆ STRON -
WYMIARY - x x CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)
ILUSTRACJE, MAPY ITP. -

DARMOWA WYSYŁKA na terenie Polski niezależnie od ilości i wagi (przesyłka listem poleconym priorytetowym, ew. paczką priorytetową, jeśli łączna waga przekroczy 2kg), w przypadku wysyłki zagranicznej cena według cennika poczty polskiej.

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)

MICHAŁ T. STASZEWSKI
Wolność sumienia
przed trybunałem
II Rzeczypospolitej
Konstytucyjna zasada
wolności sumienia
w świetle procesów karnych
na tle religijnym
KSIĄŻKA i WIEDZA - 1970
Okładkę projektował J. Zbijewski
Redaktor A. Selmowicz

SPIS RZECZY

Słowo wstępne........... 5
Rozdział pierwszy
PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE W ŚWIETLE
KONSTYTUCJI z 17 III 1921 r........ 17
1. Wolność sumienia i wyznania........ 19
2. Sytuacja prawna związków wyznaniowych .... 29
3. Kodeksy karne a konstytucja........ 35
Rozdział drugi
PRZEŚLADOWANIE WOLNOMYŚLICIELSTWA ... 46
1. Kościół katolicki a wolnomyślicielstwo.....' . 50
Książa w obronie wiary.......... 50
Działalność hierarchii.....-..... 63
2. Procesy sądowe............ 71
„Bluźniercza" książka.......... 74
Wolnomyśliciele na ławie oskarżonych..... 77
Oskarżenie Tadeusza Wieniawy-Długoszowskiego ... 86
O katolicką religijność.......... 95
3. Działacze polityczni przed sądami....... 101
Skazanie Władysława Makaruka....... 105
Działacz Niezależnej Partii Chłopskiej — „bluźniercą" . 106
Przeciwko Kołu Młodzieży Wiejskiej...... 112
Rozdział trzeci
DYSKRYMINACJA MNIEJSZOŚCI WYZNANIOWYCH . . 121
1. Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego..... 129
2. Kościół Metodystyczny.......... 140
3. Polski Narodowy Kościół Katolicki....... 144
„Świętokradztwo" ks. Stanisława M. Zawadzkiego ... 153
Proces ks. Heliodora Rogowskiego....... 161
Inne procesy sądowe........... 171
W imię integralności Kościoła........ 179
4. Starokatolicki Kościół Mariawitów...... 186
5. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny .... 192
Rozdział czwarty
„BLUŻNIERSTWA" RZYMSKOKATOLIKÓW .... 202
ZAKOŃCZENIE
1. Kryteria klasyfikacji procesów karnych religijnych . . 222
2. Wolność sumienia w praktyce sądów...... 227
3. Nowe rozwiązania ustawodawcze (projekt kodeksu karnego) ............... 237
4. Kościół wobec nowego kodeksu karnego..... 248
5. Lewica społeczna a nowy kodeks karny..... 252
Aneksy.............. 281
Wykazźródeł............ 272

SŁOWO WSTĘPNE

Ochrona prawna religii, uczuć religijnych ludzi, a w nowożytnych państwach wolności sumienia, realizowana za pośrednictwem ustawy karnej, ma swe historyczne uwarunkowania.
U źródeł powstania koncepcji przepisów karnych chroniących religię legła starotestamentowa zasada: „A kto by bluźnił Imieniu Pańskiemu, śmiercią niech umrze: kamieniami go ubije wszystek lud, czy on tubylcem, czy przechodniem będzie. Kto by bluźnił Imieniu Pańskiemu, śmiercią niech umrze" l. Wywodził się z niej pogląd, że zadaniem władzy państwowej jest obrona religii, Boga przed wszelkimi zniewagami, aby na naród nie ściągnąć jego zemsty. Przeciwieństwem wskazanej zasady było twierdzenie Tyberiusza: „Zniewaga bogów jest troską bogów" („Deorum iniurae dis curae"). Znajdowało ono potwierdzenie w praktyce republikańskiego Rzymu i ostało się w życiu politycznym aż po średniowiecze. Od tego okresu starotestamentowa koncepcja ochrony prawnej bóstwa, pod silnym wpływem doktryny chrześcijańskiej przenika najpierw do prawodawstwa kanonicznego („Blas-phemus est qui divinae maiestatis derogat"), a później świeckiego. W praktyce życia politycznego krajów, które
uznały chrześcijaństwo za religię panującą, obraza Boga była poczytywana za przestępstwo obrazy majestatu („Crimen lesae maiestatis divinae"), co znalazło odbicie w kodyfikacjach karnych (np. Niemcy, Rosja). Otaczanie religii szczególną opieką prawno-karną miało na celu ugruntowanie jej panowania w sferze życia politycznego, intelektualnego; przyczyniało się także do ochrony religii „upaństwawianej" przed prądami uznanymi przez Kościół za heretyckie (np. w Polsce XVII w. przed protestantyzmem).
W XIX wieku pod przemożnym wpływem Wielkiej Rewolucji Francuskiej, głoszącej zasadę wolności sumienia, problem ten został postawiony jako zagadnienie wolności jednostki. T.o nowe jego ujęcie związane było z konsekwencją oddzielenia władzy świeckiej od kościelnej. Na gruncie nauki powstaje koncepcja powrotu — i praktycznego urzeczywistnienia — twierdzenia Tyberiusza.
Na bazie proklamowanej przez Rewolucję Francuską zasady wolności sumienia powstały teorie, domagające się usunięcia z prawa karnego przestępstw religijnych i wprowadzenia przepisów karnych chroniących tę wolność, a więc zarówno religijne, jak i areligijne poglądy ludzi. Z tych też względów francuski Code Pénal ('810 r.) nie zawiera specjalnych postanowień w przedmiocie tego rodzaju przestępstw; po raz pierwszy ujmuje je z punktu widzenia swobodnego i dowolnego wyznawania religii, klasyfikując jako czyny wymierzone przeciwko wolności wykonywania kultu („Entraves au libre exercise du cultes").
W nauce niemieckiej (J. A. Feuerbach, Stübel) lansowany jest pogląd, że Bóg nie może być przez człowieka obrażony, a tym bardziej nie może on za pomocą ludzkiego wymiaru sprawiedliwości szukać dla siebie zadośćuczynienia. A zatem — twierdzono — przepisy karne mają
chronić nie religię, lecz wolność praktyk religijnych i interesy gmin wyznaniowych 2.
Powyższe koncepcje teoretyczne stanowiły uzasadnienie dla realizowanej w poszczególnych krajach pełnej laicyzacji ustawodawstwa karnego. Jest to jednak temat, którym na tym miejscu nie będziemy się bliżej zajmowali.
Głównym przedmiotem naszych zainteresowań jest zagadnienie procesów karnych na tle religijnym, ich uwarunkowań i rzeczywistej roli w Polsce lat 1918—1932. W tym też zakresie książka wkracza w problematykę stosunku państwa do związków wyznaniowych, którego przejawem była ochrona życia religijnego za pomocą przepisów ustawy karnej i który w zasadniczy sposób wpłynął na przyjętą regulację prawną w tej dziedzinie. Najwięcej uwagi poświęcamy przy tym wyznaniu, które posiadało w II Rzeczypospolitej dominujące znaczenie.
Kościół rzymskokatolicki, korzystając ze specjalnych przywilejów prawnych (konstytucja marcowa, konkordat), dążył do rozszerzenia sfery swego oddziaływania na życie społeczne i polityczne. Inne Kościoły, związki wyznaniowe i obrządki, jak obrządek grekokatolicki, prawosławie, wyznanie mojżeszowe, były związane z określonymi mniejszościami narodowościowymi. Wyznania te dążyły do utrzymania dotychczasowej liczby wiernych, określić je można jako hermetyczne, a nietolerancyjność, charakteryzującą niektóre z nich — jako wewnętrzną i nie przekraczającą w zasadzie rani poszczególnych grup etnicznych. Zaznaczyć wypada, że nie były one na tyle silne, by swą nietolerancyjnością wobec bezwyznaniowców czy ludzi o odmiennych przekonaniach religijnych, swym brakiem poszanowania dla wolności sumienia móc kształtować stosunki wyznaniowe w skali państwa.
Prezentowanie walki prowadzonej przez różne wyznania z laicyzacją, prądami postępowymi nie jest bezpo-
średnim celem pracy. Istotne znaczenie posiada fakt, które z nich, przy rozstrzyganiu spraw konfliktowych, korzystało z drogi procesu karnego religijnego. I tu wyraźnie zarysowała się tendencja do posługiwania się tymi procesami przez Kościół rzymskokatolicki.
Odziedziczone w spadku po byłych państwach zaborczych kodeksy karne: austriacki z 1852 r., niemiecki z 1871 r., carski z 1903 r., obowiązywały w polskiej republice burżuazyjnej aż do 1932 r., tj. do czasu stworzenia nowej jednolitej kodyfikacji karnej przystosowanej do zmienionych warunków społeczno-politycznych. Niepomiernie rozbudowane w tych kodeksach przepisy karne chroniące religię zostały wykorzystane jako podstawa prawna do wytaczania procesów sądowych o tzw. bluź-nierstwa.
Dokonując charakterystyki procesów karnych religijnych chcieliśmy ujawnić ich rzeczywistą rolę, miejsce i znaczenie w ówczesnych warunkach polskich. Przyświecająca im dewiza, zgodnie z którą „świętości nie należy szargać", w poszczególnych wypadkach została doprowadzona do skrajności. Nie można jednak odrywać tych procesów od ich podłoża, od warunków społeczno--politycznych, bowiem są one cząstkowym ich wyrazem. Mogły one dochodzić do skutku tylko w ramach systemu państwowo-kościelnego, który funkcjonował w Polsce tych lat; są one reliktem-tego systemu.
Poprzez sprawy karne sądowe, w toku których „biuź-niercy" stawali przed sądem, realizowano wzmożoną ochronę i opiekę prawną tylko jednego Kościoła, a mianowicie Kościoła rzymskokatolickiego. Sprawy te miały na celu przeciwdziałanie „panoszącej się zarazie wolno-myślicielskiej", prądom społecznie postępowym, wymierzone były także przeciwko różnowiercom. Ich analiza pozwala uchwycić istotę prowadzonej przez ówczesne państwo polskie polityki wyznaniowej. Jednocześnie procesy o tzw. bluźnierstwo są wyrazem ograniczania kon-
stytucyjnie przynależnych obywatelom praw i wolności. Prowadziły one do sytuacji, w której zasada wolności sumienia była w praktyce w poważnej mierze nie respektowana, często nawet interpretowano ją jako przypisaną wyłącznie jednemu wyznaniu. W tych warunkach procesy te są rzeczywistym wykładnikiem wartości zapisanych w konstytucji praw, są wyrazem rozbratu między gwarantowaną wolnością sumienia a jej urzeczywistnianiem w praktyce życia społeczno-politycznego, świadczą o stosunku państwa do Kościoła oraz roli i znaczeniu Kościoła w państwie. Poprzez ich pryzmat można ocenić pomoc, jakiej udzielało „ramię świeckie" („bracchium saeculare") Kościołowi. Państwowy aparat wymiaru sprawiedliwości, sądy, prokuratura, policja w poważnym stopniu realizowały politykę współdziałania z Kościołem. Często, co daje się stwierdzić na przykładzie spraw o tzw. bluźnierstwo, postępowały one tak, jakby ich egzystencja uzależniona była od Kościoła.
O roli tych spraw, „tajemniczej zmowie milczenia", jaką je otaczano, piszą w dokumentacyjnej pracy występujący w nich adwokaci. Stwierdzają oni: „Tak zwane procesy religijne są srmitną pozostałością mrocznego średniowiecza z jego reglamentacją sumienia religijnego obywateli, panującą religią i zasadą cuius regio, eius religio. Polska jest dziś wyjątkowym krajem Europy, w którym procesy religijne stanowią poważny odsetek spraw sądowych w ogóle i kończą się wielokrotnie wyrokami skazującymi, tworzącymi zastępy nie znanych na Zachodzie tzw. ((męczenników za wiarex" 3. Była to generalna ocena procesów karnych religijnych z punktu widzenia istniejącej praktyki.
Praktyka sądowo-policyjna w zakresie zwalczania wol-nomyślicielstwa i różnowierstwa, ukształtowana na tle bogatego orzecznictwa sądów polskich w latach 1918—
1932, wywarła poważny wpływ na stosowanie nowego kodeksu karnego. Kodeks ten wszedł w życie 1 X 1932 r., w rozdziale XXVI zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko uczuciom religijnym" (art. 172, art. 173, art. 174) precyzował ochronę, której ustawa karna udzielała związkom wyznaniowym prawnie uznanym, przez wprowadzenie pojęć: bluźnierstwo przeciwko Bogu, znieważenie religii i przeszkadzanie nabożeństwu.
Te przepisy prawne — z wyjątkiem państw o zlaicyzo-wanym ustawodawstwie (np. Francja, Meksyk), którym nie znany był proceder ścigania z urzędu obrazy cudzych przekonań religijnych - oparte były o tezę, że religia jest ważnym czynnikiem życia społecznego, przeto nie może ona być dla państwa obojętna. W konsekwencji udzielono faktycznie samej religii, a nie uczuciom religijnym, szerokiej ochrony prawnej. Nie wnikając bliżej w istotę omawianych przepisów karnych, wysnuć można wniosek, że teoretycznie nie powinny one kolidować z przyjętą w konstytucji marcowej zasadą równouprawnienia wyznań i wolności sumienia. Jednakże prawdziwe oblicze i właściwe funkcje tych przepisów stają się zrozumiałe dopiero w kontekście tego, jak interpretowano je w praktyce. Praktyka tymczasem w przeważającej mierze nie odbiegała od stosowanej w poprzednim okresie koncepcji zwalczania „bluźnierców", wykorzystywania przepisów o ochronie uczuć religijnych do ochrony samej religii, instytucji kultu, a także hierarchii kościelnej. Tak realizowana linia procesów sądowych pozostawała w jaskrawej sprzeczności z konstytucyjną zasadą wolności sumienia i wyznania.
„Polonia", chadecki dziennik wydawany na Śląsku, w dniu 16 III 1933 r. relacjonuje sprawę oskarżonych o „bluźnierstwo" i skazanych na karę więzienia działaczy wolnomyślicielskich: Jana Kowola i Walentego Izdeb-skiego. Sprawa miała następujący przebieg: 26 I 1933 r. na publicznym zebraniu wolnomyślicieli w Mysłowicach
Kowol miał powiedzieć, że „na krzyżu przybito nie Chrystusa, lecz proletariusza-robotnika", Izdebski zaś przyznał słuszność poglądowi, że „cuda" są zjawiskiem naturalnym, inscenizowanym przez duchowieństwo, przytaczając wypadek wyreżyserowania „cudu" przy pomocy sztucznego oświetlenia. Zgorszony tym wystąpieniem miejscowy proboszcz ks. Brombosz w skardze do prokuratury zażądał ukarania Kowola i Izdebskiego. Epilog sprawy rozegrał się w Sądzie Okręgowym Karnym w Katowicach; ustalono wówczas, w oparciu o materiały konfidencjonalne, że oskarżeni byli komunistami, co miało być dodatkowym argumentem przemawiającym za popełnieniem przez nich „bluźnierstwa". Ostatecznie sąd skazał Kowola na półtora roku więzienia, a Izdebskiego na pół roku, dopatrując się w ich wypowiedziach bluźnierstwa przeciwko Bogu i przeciw hierarchii Kościoła rzymskokatolickiego (art. 172 i 173 kodeksu karnego). Skazani odbyli zasądzoną karę.
Sprawą, która nabrała dużego rozgłosu w kraju i za granicą, był proces karny, w którym na ławie oskarżonych znalazł się znany działacz PPS, adwokat Józef Litauer 4. Przetłumaczył on i ogłosił w czasopiśmie „Wolnomyśliciel Polski" pracę wybitnego religioznawcy francuskiego P. L. Couchouda pt. Tajemnica Jezusa. Sąd Okręgowy Karny w Warszawie, nie negując wartości naukowej opracowania Couchouda, uznał jednak, że autor, a więc także i tłumacz, „bluźnił" przeciwko synowi Bożemu m. in. przez zakwestionowanie czasowego człowieczeństwa Jezusa, w konsekwencji wymierzając Litauerowi karę 1 roku więzienia. Sprawę tę następnie rozpatrywał Sąd Apelacyjny i Sąd Najwyższy; ostatecznie wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 17 VI 1939 r. Józef Litauer został skazany na karę pół roku więzienia z zawieszeniem jej wykonania na przeciąg trzech lat.
4 Por. H. Świątkowski, Wyznaniowe prawo państwowe, Warszawa 1962, s. 38.
Praktyka sądowa przy stosowaniu przepisów nowego kodeksu karnego wykazała, że stał się on instrumentem ochrony religii, nie zaś sumień lub przekonań ludzi. W rzeczywistości bowiem prowadzone w oparciu o postanowienia tego kodeksu procesy sądowe poważnie naruszały zasadę wolności sumienia, dając tym samym świadectwo ograniczoności norm wolnościowych. Lapidarnie i trafnie ujął rolę tych procesów prof. Stanisław Śliwiń-ski, pisząc: „W warunkach państwa burżuazyjnego proces karny stać się może i niejednokrotnie stawał się narzędziem walki, narzędziem gnębienia przeciwników politycznych... Posługiwanie się procesem karnym jako narzędziem przydatnym do rozprawiania się z przeciwnikami politycznymi uważano za wskazane nawet wówczas, gdy liczono się z ewentualnym uniewinnieniem oskarżonego przez sąd. Nim bowiem do tego doszło, oskarżony musiał wycierpieć wiele szykan, przeżyć stany niepokoju i obawy, czy oskarżenie, zwłaszcza w sprawach politycznych o Agiętkima zazwyczaj stanie faktycznym, nie doprowadzi do skazania mimo całkowitej niewinności" 5.
Ograniczanie praw i wolności obywatelskich, przekreślanie przez praktykę życia społecznego wolności sumienia, wytaczanie procesów karnych religijnych kolidujących z tą zasadą spotkało się z negatywną oceną partii politycznych, ugrupowań lewicowych, prasy społecznie postępowej i środowisk postępowych. Szczególne miejsce w ocenie realizacji wolności sumienia zajmuje stanowisko Komunistycznej Partii Polski. Komuniści, wykazując iluzoryczność burżuazyjnych gwarancji wolnościowych, walcząc o konsekwentną realizację wolności sumienia, wypowiadali się przeciwko wszelkim formom dyskryminacji i ograniczania obywateli w ich prawach. Na pod-
stawie analizy realiów politycznych, faktycznego urzeczywistniania norm wolnościowych gwarantowanych przez konstytucję marcową, na II Zjeździe KPRP w sierpniu 1923 r. stwierdzili oni: „Demokratyczna konstytucja uchwalona uroczyście przez Sejm pozostawała świstkiem papieru. Prawdziwą konstytucją stosowaną przez wszystkie rządy lewicy sejmowej był kodeks carski, austriacki i niemiecki..." 6
W istocie rzeczy postanowienia konstytucji odnośnie do działalności ustawodawczej, administracyjnej, sądowej były realizowane w ten sposób, że „żadna z uroczyście zapowiedzianych wolności demokratycznych nie weszła w życie". Polska bowiem, jak trafnie wskazywano, miała dwie konstytucje: „Jedną na eksport dla zagranicy, drugą do wewnętrznego użytku, której wykładnikiem była polityka władz administracyjnych i sądowych" 7. Ta praktyka decydowała o sposobie realizacji wolności sumienia.
KPRP, określając swój stosunek do Kościoła, niejednokrotnie deklarowała się za wolnością religijną, odkonfe-syjnieniem państwa. Występując w wyborach w 1922 r. jako Związek Proletariatu Miast i Wsi, KPRP wysunęła żądanie „wolności religijnej, oddzielenia Kościoła od państwa"; postulaty te będą się przewijały w całej jej działalności.
Walka komunistów o swobody obywatelskie, o nowe demokratyczne państwo, o jego laicki charakter w konsekwencji oznaczała dążenie do wyzwolenia prawa spod kurateli Kościoła, do likwidacji wszelkich powiązań istniejących między nim a państwem. Konsekwentne stanowisko komunistów w kwestii wolności obywatelskich, demaskowanie iluzoryczności burżuazyjnych swobód wolnościowych określało jednoznacznie ich stosunek wobec procesów karnych na tle religijnym.
Niepoślednie miejsce zajmowała krytyczna ocena procesów na tle religijnym w działalności Polskiej Partii Socjalistycznej. Stojąc na gruncie pełnej realizacji postanowień konstytucji marcowej, widząc w tych procesach łamanie zasady wolności sumienia, PPS ostro przeciwko nim występowała. W działalności politycznej, parlamentarnej, na łamach „Robotnika" — organu prasowego PPS, jej wybitni przedstawiciele, posłowie i publicyści potępiali procesy religijne, widząc w nich przejawy postępującej klerykalizacji życia społecznego, kulturalnego, swoisty „kaganiec" nakładany na działalność wolnomyśłiciel-ską, na swobodę dociekań naukowych. Szerokie naświetlanie tych procesów, demaskowanie ich celu, ujawnianie ich istoty podyktowane było troską o realizację konstytu-cyjnie zagwarantowanych wolności.
Stanowiska zajmowane w tym zakresie przez KPP i PPS były tylko jednym z aspektów ich stosunku do wolności sumienia. Zachodzące między tymi partiami różnice odnośnie do problemu systemu państwowo-kościel-nego, religii, ludzi wierzących nie miały wpływu na ich jednoznacznie negatywne traktowanie procesów o tzw. bluźnierstwo.
Praca niniejsza stanowi próbę oświetlenia zagadnienia procesów na tle religijnym ze społeczno-prawnego punktu widzenia. Jej zamiarem jest ukazanie ich rzeczywistej istoty poprzez prześledzenie rządzących nimi mechanizmów, a w niektórych przypadkach — także poprzez relację samego przebiegu spraw sądowych. Jest ona ponadto próbą przedstawienia tego, jak za ich pośrednictwem kształtowano ideologię i moralność propagowaną przez określone wyznania.
W literaturze marksistowskiej brak jest całościowego ujęcia tych zagadnień; dotychczas jeszcze nie poświęcono
im opracowania monograficznego. Wyjątek stanowią tu przede wszystkim prace prof, dra H. Swiątkowskiego 8.
W niewielkim zakresie problematyką procesów karnych religijnych zajmowała się nauka prawa, literatura spo-łeczno-polityczna w Polsce międzywojennej. Opracowania tego przedmiotu z pozycji postępowych, laickich, we wskazanym okresie należą do wyjątków. Szczególne miejsce zajmują tu prace prof, dra H. Swiątkowskiego (Wyznania religijne w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem ich stanu prawnego, 1937, Z dziejów zwycięskiej walki o wolność sumienia w Polsce, 1932), prof. H. Uła-szyna (Zasięgi klerykalizmu w Polsce powojennej, 1933), A. Żbikowskiego (O wolności sumienia w Polsce, 1932, Walka o konstytucję, 1927) oraz artykuły prasowe wybitnych przedstawicieli myśli laickiej tego okresu: prof, dra J. Boudouin de Courtenay, dra Z. Mierzyńskiego, J. Hempla, T. Jaśkiewicza, T. Wieniawy-Długoszowskiego. Ich autorzy przedstawiali problematykę wolności sumienia i wyznania oraz procesów karnych religijnych w ramach istniejącej praktyki politycznej i sądówo-policyjnej, przez co publikacje te są istotne dla interesujących nas zagadnień.
Poważne trudności wynikały także z konieczności selekcji materiału, podyktowanej rozmiarami pracy, w której nie sposób było wyczerpująco zająć się polityką poszczególnych związków wyznaniowych, kształtowaniem się ich pozycji, ich sytuacją prawną. Problematykę procesów sądowych na tle religijnym staraliśmy się przedstawić jako część polityki karnej, realizowanej przez ówczesne organa wymiaru sprawiedliwości — sądy, prokuraturę i policję państwową.
Niniejsza książka, w oparciu o dokumentację archiwalną, prasową — tak kościelną jak i społecznie postępową — stanowi opracowanie, w którym nie sposób pominąć rozważań historyczno-socjologicznych oraz nie zająć określonego stanowiska w kwestii praw i wolności obywatelskich, których konkretnym wyrazem była realizacja konstytucyjnie gwarantowanej wolności sumienia. W omawianym okresie historycznym procesy karne religijne spełniały poważną rolę między innymi jako instrument walki z opozycją polityczną. Spory i antagonizmy między zaangażowaną, postępową myślą laicką a kołami klery-kalnymi, propagującymi wyznaniowy model postaw ludzkich, przybierały charakter ostry i kontrowersyjny, co znajdowało wyraz w przebiegu ówczesnych polemik, a także w prowadzonych procesach karnych na tle religijnym.

AUTOR
Warszawa, październik 1969

WYKAZ ŹRÓDEŁ

I. AKTA NORMATYWNE
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 III 1921 r., DzURP nr 44, poz. 267
Konkordat zawarty 10 XI1925 r. między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską, DzURP nr 72, poz. 501
Kodeks karny z 1903 r., Warszawa 1924, wyd. Ministerstwo Sprawiedliwości (w tekście cytowany jako kodeks karny rosyjski)
Kodeks karny tymczasowo obowiązujący w Królestwie Polskim, Warszawa 1917, wyd. urzędowe
Kodeks karny z przepisami karnemi ustaw szczególnych, wydanie skrócone z komentarzem, do użytku w szkołach policyjnych, Warszawa 1930
Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z dnia 15 maja 1871 r., Poznań 1920, przekład urzędowy
Ustawa karna austriacka, Warszawa 1924
Ustawa karna o zbrodniach i występkach, Warszawa 1930, wyd. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
Kodeks karny z 1932 r., DzURP nr 60, poz. 571
Codex Iuris Canonici, Friburgi, Brisgoriae, Ratisbone mai 1920
Code Penal. Annoté d'apres la doctrine et la jurisprudence, Jurisprudence Generale Dalloz, Paris 1961
II. URZĘDOWE ZBIORY NORM PRAWNYCH
Dziennik Ustaw Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, Warszawa 1917 Dziennik Praw Państwa Polskiego, Warszawa 1918—1919 Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1919—1939 Monitor Polski, Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa 1918—1939
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Warszawa 1918—1939
Zbiór Praw i Rozporządzeń Cesarstwa Rosyjskiego, 1880, 1896, 1899, 1906, 1912, 1913
III. MATERIAŁY ARCHIWALNE
Archiwum Akt Nowych, Warszawa, Zespółł MWRiOP:
1. Akta międzywyznaniowe
Normatywy ministerialne, uzgadnianie ustaw i rozporządzeń oraz
ich wykonania i sprawy na Radę Ministrów (1919—1934) Stan prawny w dziedzinie wyznaniowej na Ziemiach Wschodnich
(1925—1926)
Zarządzenia wewnętrzne Departamentu V i normatywy dotyczące spraw wyznaniowych (1918—1939)
Wykazy kościołów i związków religijnych w Polsce z zaznaczeniem ich podstaw prawnych (1928—1938)
Ogólne wyciągi z miesięcznych sprawozdań sytuacyjnych wojewodów dla MSW, przesyłane do wiadomości MWRiOP (1922— 1934)
Informacje prasowe, konferencje międzyministerialne, zajścia na
tle wyznaniowym, wytyczne polityki MWRiOP Zjazdy i konferencje międzywyznaniowe, naukowe i inne Sprawy cmentarzy i grzebanie zmarłych innych wyznań Zmiana wyznania
2. Referat wyznań katolickich
Ogólne sprawy wyznania katolickiego (1918—1939)
Sprawy wyznania katolickiego w Małopolsce Wschodniej
Sprawy wyznania katolickiego na Śląsku
Sejm, Instrukcje w zakresie postępowania w sprawach Sejmu
Sejm I kadencja (10 II 1919—27 XI1921). Interpelacje poselskie klubów i związków oraz posłów (1919—1922)
Interpelacje posła dr Putka (1919, 1922, 1924)
Sejm II kadencja (28X11922—XI1927). Interpelacje poselskie klubów i związków oraz posłów (1923—1927)
Interpelacje klubów i posłów (1928—1939)
Sprawy osobowe biskupów, działalność polityczna, nominacje, dotacje (1918—1939)
Sprawy osobowe księży (1920—1939), odbywanie kar przez osoby duchowne, wyroki sądowe skazujące, sprawy ogólne
Informacja i korespondencja w sprawie działalności politycznej kleru (1919—1939)
Kwartalne sprawozdania województw z działalności politycznej kleru katolickiego
Wydawnictwa, sprawy wymiany wydawnictw z władzami państwowymi i kościelnymi, artykuły, broszury, dotyczące spraw wyznaniowych przesyłane do wiadomości i oceny
3. Referat Wyznania Prawosławnego i Staroobrzędowego Sejm, Senat, Interpelacje (1923—1928)
Sejm I i II kadencji, Interpelacje klubów, związków i posłów
(1921—1922, 1923—1927)
Cerkwie prawosławne — sprawy ogólne (1918—1932) Sprawy osobowe duchowieństwa parafialnego Polski Narodowy Kościół Prawosławny (1926—1932)
4. Referat wyznań ewangelickich, Sekty Sejm, Interpelacje
Synody, zjazdy, kongresy (1922—1937)
Sprawy osobowe ogólne
Sekty, sprawy ogólne, rejestracja sekt, prowadzenie ksiąg stanu
cywilnego, grzebanie zmarłych Sekty katolickie. Polski Kościół Narodowy Opinie biegłych, wycinki prasowe, sprawy „pro memoria" Hodurowcy (1918—1926)
Tzw. Hodurowcy po rozłamie ks. Huszny (1926—1928) Tzw. Hodurowcy po rozłamie ks. Farona (1931 i nast.) Sprawa zdjęcia sukni duchownej z ks. M. Farona (1930—1932) Mariawici (1918—1935)
Adwentyści dnia 7-go vel sabatyści (1922—1939) Badacze Pisma Świętego (1919—1927, 1928—1939) Baptyści (1921—1927)
5. Bezwyznaniowcy i wolnomyśliciele (1920—1937)
6. Biuro Personalne z lat 1918—1939 Sprawy osobowe księży
IV. AKTA SĄDOWE
Akta spraw karnych byłych Sądów Okręgowych w Bydgoszczy, Grudziądzu, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Radomiu, Poznaniu, Toruniu, Tarnowie, Wadowicach, Zamościu
Archiwa Sądów Wojewódzkich
V. PKASA (ROCZNIKI)
1. „Czasopismo Prawno-Historyczne", 1948—1959
„Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne", 1921—1932
„Gazeta Policji Państwowej", od 1923 „Gazeta Administracji
i Policji Państwowej", 1918—1932
„Gazeta Sądowa Warszawska", 1904—1905, 1918—1932 „Głos Adwokatów", 1925—1932 „Głos Prawa", 1927—1932 „Głos Sądownictwa", 1925—1932 „Kwartalnik Historyczny", 1953—1963 „Kwartalnik Prawa Cywilnego i Karnego", 1919—1921 „Nowe Drogi", 1947—1968 „Państwo i Prawo", 1948—1968 „Prawo i Życie", 1957—1968 „Reformacja w Polsce", 1935—1936 „Rocznik Prawniczy Wileński", 1926—1932
2. „Euhemer. Przegląd Religioznawczy", 1957—1964 „Studia z dziejów Kościoła Katolickiego", 1960—1968 „Zeszyty Argumentów", 1960—1968 „Wychowanie", 1958—1968
„Wiedza i Życie", 1946—1968
3. „Chłopski Sztandar", 1922—1932 „Epoka", 1926
„Głos Opozycji", 1923 „Głos Wieczorny", 1925 „Głos Prawdy", 1923—1926, 1927 „Myśl", 1927—1929 „Myśl Wolna", 1922—1926 „Kurier Polski", 1921—1925 „Kurier Wieczorny", 1924 „Naprzód", Kraków, 1923—1925 „Nasz ROB. Jednodniówka PPS", 27 II 1921 „Po-Wolność", 1926—1927 „Nasza Wolność", 1927 „Za Wolność", 1924—1925 „Polska Wolność", 1927—1932 „Robotnik", Warszawa 1918—1932 „Trybuna", 1919—1922 „Walka", 1925
„Wolnomyśliciel", 1926, 1927 „Wolnomyśliciel Polski", 1929—1932, 1934 „Życie Wolne", 1927—1928 4. „Ewangelik", 1919, 1922 „Gazeta Warszawska", 1919 „Gazeta Warszawska Poranna", 1925—1932 „Głos Ewangelików", 1919—1922
„Kurier Poznański", 1924—1928 „Kurier Polski", 1919—1932 „Kurier Warszawski", 1919—1932 „Pielgrzym Polski", 1926—1932 „Polonia", 1924, 1927—1929, 1932 „Polska", 1929—1932 „Polska Odrodzona", 1923—1932 „Polska Zbrojna", 1926 „Przegląd Katolicki", 1922—1932 „Przegląd Powszechny", 1928 „Rycerz Niepokalanej", 1928—1929 „Rzeczpospolita", 1920—1932 „Wiadomości dla duchowieństwa", 1933 „Wolny Chrześcijanin", 1922—1924 „Zwiastun Ewangeliczny", 1922—1932 „Życie i Myśl", 1964, 1965

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.