 |
| |
Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, zwana również Konstytucją lipcową, ustawa zasadnicza z elementami aktu deklaratywno-propagandowego, uchwalona 22 lipca 1952 jako swoistego rodzaju transformacja poglądów politycznych w zasady prawno-ustrojowe. Wzorowana na konstytucji stalinowskiej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z 1936, legalizowała ustawodawstwo komunistyczne i praktykę sprawowania władzy po 1944 (bez formalnego określenia miejsca Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w państwie).
Do podstawowych zasad ustrojowych państwa wymienionych w Konstytucji PRL należały: fundamentalna rola własności społecznej, planowanie społeczno-gospodarcze, ludowładztwo, system przedstawicielski, praworządność i współudział mas w rządzeniu państwem. W Konstytucji PRL, w miejsce tradycyjnego podziału na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, wprowadzono, w celu zatarcia różnic w kompetencjach poszczególnych organów, podział na: organy władzy państwowej (naczelne – Sejm i Rada Państwa, terenowe – rady narodowe), organy administracji państwowej (Rada Ministrów, ministrowie, Komisja Planowania przy Radzie Ministrów oraz terenowe organy administracji państwowej), a także organy sądowe (organy prokuratorskie i organy kontroli państwowej – Naczelna Izba Kontroli).
Zgodnie z Konstytucją najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm, ustawa nie określała jednak bliżej trybu jego funkcjonowania czy rozwiązywania ani też praw i obowiązków posłów, co stwarzało możliwości dowolnej interpretacji. Kandydatów na posłów (wybory co 4 lata) zgłaszać miały “organizacje polityczne i społeczne”. Nowa konstytucja przyznawała ponadto bierne i czynne prawo wyborcze wojskowym.
Rada Państwa, rodzaj kolegialnego prezydenta, teoretycznie podlegała Sejmowi, jednak w praktyce pomiędzy posiedzeniami przejmowała niemal wszystkie jego kompetencje. Uprawnienia zbudowanych hierarchicznie rad narodowych, podlegających Radzie Państwa, określone były ogólnikowo i sprowadzały się do przekazywania dyrektyw politycznych płynących z góry.
Rząd i poszczególni ministrowie byli powoływani i odwoływani przez Sejm. Konstytucja nie określała jednak tej procedury, co pozwalało na liczne nadużycia, podobnie jak brak zasady odpowiedzialności ministrów i możliwość uchylania ich decyzji przez Radę Ministrów.
Wszystkie organy prokuratorskie podlegały prokuratorowi generalnemu PRL, on zaś miał być powoływany, odwoływany i odpowiedzialny przed Radą Państwa, co czyniło prokuraturę nie czynnikiem wymiaru sprawiedliwości, ale organem władzy. Bardzo rozbudowany został rozdział o prawach i obowiązkach obywateli, których przestrzeganie obwarowane zostało działalnością zgodną z Konstytucją i dbaniem o interesy PRL.
Konstytucja z 1952 powtarzała i sankcjonowała przepisy tzw. Małej konstytucji z 1947 oraz późniejszych ustaw szczegółowych, podporządkowujących życie w Polsce władzy ludowej. Była 24 razy nowelizowana, m.in. 24 lutego 1976 dokonano zmian niemal we wszystkich rozdziałach, wprowadzając zapisy o Polsce jako państwie socjalistycznym (w miejsce państwa demokracji ludowej), o PZPR jako przewodniej sile politycznej społeczeństwa w budowie socjalizmu oraz umacnianiu nierozerwalnej przyjaźni i współpracy z ZSRR i innymi krajami socjalistycznymi. W latach 1989–1992 wprowadzono zmiany tworzące podstawy systemu demokracji parlamentarnej. Nowelizacja z 4 kwietnia 1989 wprowadziła dwuizbowy parlament, instytucję prezydenta jako głowy państwa oraz wzmocniła niezawisłość sędziów. 29 grudnia 1989 przyjęto zapis stanowiący, iż Polska jest demokratycznym państwem prawnym, przywrócono dawną nazwę państwa – Rzeczpospolita Polska – i jego godło (orzeł biały w koronie), a także przyznano prawo do swobodnego tworzenia partii politycznych (równocześnie zrezygnowano z zapisu o przewodniej roli partii komunistycznej), udzielono także gwarancji swobodnej działalności gospodarczej. W marcu 1990 wprowadzono do Konstytucji zapis o samorządzie terytorialnym, a we wrześniu tegoż roku o powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję.
Mała konstytucja z 1992 uregulowała kwestie władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz samorządowej, a także uchyliła Konstytucję z 1952, pozostawiając jednak w mocy część jej postanowień aż do czasu uchwalenia nowej Konstytucji RP, co nastąpiło 2 kwietnia 1997.
Stron 52, Książka i Wiedza |
|
|
|
|
|
