SPIS TREŚCI
1. mgr Danuta Czech — Rola męskiego obozu szpitalnego
w KL Auschwitz II ^
2. dr Antoni Makowski — Organizacja, rozwój i działalność
szpitala więźniarskiego w Monowicach (KL Auschwitz III) 107
3. mgr Andrzej Strzelecki — Podobóz Jawischowitz . . .171
Indeks osobowy 2^5
Indeks geograficzny 24(5
Indeks rzeczowy ^49
Resume ZtJ'
KOLEGIUM REDAKCYJNE: mgr Kazimierz Smoleń (redaktor), mgr Barbara Cetao (sekretarz redakcji), mgr Danuta Czech, mgr Ta¬deusz Iwaszko, mgr Barbara Jarosz, Irena Polska.
PROJEKT OKŁADKI I STRONY TYTUŁOWEJ: Jerzy A. Brandhuber WYKONANIE PLANÓW I SZKICÓW: mgr Tadeusz Kinowski.
ZDJĘCIA I FOTOKOPIE DOKUMENTÓW: Archiwum Państwowego
Muzeum w Oświęcimiu, Lidia Foryciarz, Zofia Łófaoda. ADRES REDAKCJI: Państwowe Muzeum w Oświęcimiu.
COPYRIGHT BY PAŃSTWOWE MUZEUM W OŚWIĘCIMIU.
MGR DANUTA CZECH Kustosz Państwowego Muzeum w Oświęcimiu
ROLA MĘSKIEGO OBOZU SZPITALNEGO W KL AUSCHWITZII
I
Na czele tak zwanej „służby medycznej" obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (Konzentrationslager Auschwitz — KL Auschwitz) stał, tak jak i w innych obozach koncentracyjnych, lekarz garni¬zonu SS {SS-Standortarzt). Do marca 1942 r. podlegał on bezpo¬średnio komendantowi obozu SS-Obersturmbannfiihrerowi Rudol¬fowi Hosso wi.1
SS-Standortarzt był odpowiedzialny za stan zdrowia SS-manów, opiekę lekarską nad więźniami i za wszystkie urządzenia sanitarne i higieniczne; początkowo tylko w obozie macierzystym (Stamm-lager),2 później także i w jego filiach, a po podziale obozu koncen¬tracyjnego w Oświęcimiu na trzy obozy3 — również w KL
Auschwitz I, w KL Auschwitz II i w KL Auschwitz III. Do jego obowiązków należało czuwanie nad przestrzeganiem zasad higieny w obozie i zapobieganie wybuchom i rozprzestrzenianiu wszelkich epidemii i zaraz.
W dniu 16 marca 1942 r. wcielono placówkę inspektora obozów koncentracyjnych (Dienststelle des Inspekteurs der KL) 5 do Głów¬nego Urzędu Gospodarki i Administracji SS (SS-Wirtschaftsver-waltungshauptamt — SS-WVHA) i przekształcono ją w grupę urzę¬dów D {Amtsgruppe D) 6 do spraw obozów koncentracyjnych. Do¬tychczasową służbę medyczną obozów koncentracyjnych (Medizi-nischer Dienst der KL) wydzielono z urzędu sanitarnego i w grupie urzędów D utworzono urząd do spraw sanitarnych i higieny obo¬zowej {Amt Dlll-Sanitdtswesen und Lagerhygiene).7 Odtąd na-
czelny lekarz obozów koncentracyjnych (Leitenderarzt KL) peł¬niący funkcję szefa urzędu DIII był zwierzchnikiem Standortarzta..
Standortarzt otrzymywał rozkazy i zarządzenia wprost od szefa urzędu DIII, który równocześnie informował komendanta obozu o wszystkich ważniejszych kwestiach związanych ze sprawami zdro¬wotności. Sprawozdania lekarskie i meldunki o wykonaniu roz¬kazów i zarządzeń przesyłał Standortarzt do szefa urzędu DIII,, natomiast kopie tychże przekazywał komendantowi obozu do wia¬domości.
Standortarztowi podlegali lekarze oddziałów SS (SS-Truppen-arzte) odpowiedzialni za leczenie personelu SS, lekarze obozowi SS (SS-Lag er arzte) mający sprawować opiekę nad więźniami w obozie, lekarze dentyści SS (SS-Zahnarzte) odpowiedzialni za leczenie personelu SS i opiekę nad więźniami oraz aptekarz obo¬zowy SS (SS-Lagerapotheker), który zarządzał apteką należącą do-obozu koncentracyjnego.
SS-Lagerarztom podlegali przydzieleni im do pomocy przeszko¬leni lub przyuczeni sanitariusze (Sanitatsdienstgrade — SDG) w stopniu podoficerów lub szeregowi SS-mani.
Pierwszymi Lagerarztami w KL Auschwitz byli SS-Haupt-sturmfiihrer dr Max Popiersch oraz SS-Obersturmfilhrer dr Robert Neumann.8 W związku z szybkim wzrostem liczby więźniów KL Auschwitz i załogi wartowniczej SS dotychczasowego Lager-arzta Popierscha powołano na stanowisko Standortarzta. Funkcję-tę pełnił najprawdopodobniej do września 1941 r.,9 gdyż w tym samym czasie stanowisko to objął dotychczasowy Truppenarzt,, SS-Hauptsturmfuhrer dr Siegfried Schwela.10 Zmarł on w dniu 10 maja 1942 r. w czasie trzeciej fali epidemii tyfusu plamistego-
-w KL Auschwitz. Jego zastępcami byli SS-Obersturmfiihrer ■dr Oskar ^Dienstbaeh,n a następnie SS-Hauptsturmfiihrer dr Franz von Boafnj-hn,12 pełniący w lecie 1942 r. funkcję Lagerarzta w od¬dziale kobiecym w KL Auschwitz.1^ W dniu 17 sierpnia 1942 r. rStandortarztem został SS-Bauptsturmfiihrer dr Kurt Uhlenbrock i był nim do dnia 6 września 1942 r.14 W tym dniu przybył do
KL Auschwitz nowo mianowany Standortarzt, SS-Hauptsturm-fiihrer dr Eduard Wirths. Funkcję tę pełnił do 18 stycznia 1945 r., tj. do ewakuacji i likwidacji KL Auschwitz, dosługując się rangi SS-Obersturmbannfuhrera.15
DR ANTONI MAKOWSKI
ORGANIZACJA, ROZWÓJ I DZIAŁALNOŚĆ
SZPITALA WIĘŻNIARSKIEGO W MONOWICACH
(KL AUSCHWITZ UJ) *
Plany budowy fabryki chemicznej Buna-Werke, jako zakładu koncernu IG-Farbenindustrie powstały w końcu 1940 r. Dnia 1 mar¬ca 1941 r. Himmler w czasie pobytu w KL Auschwitz „polecił do¬starczyć koncernowi IG-Farbenindustrie 10 000 więźniów do budowy zakładów przemysłowych w Dworach koło Oświęcimia", a szcze¬góły tego współdziałania ustalono na konferencji między władzami &.S i IG-Farben dnia 27 marca 1941 r.1 Zgodnie z tymi umowami więźniowie obozu w Oświęcimiu rozpoczęli od kwietnia 1941 r. pracą przy budowie kombinatu w Dworach. Początkowo więźnio¬wie dochodzili do pracy pieszo, pokonując w jedną stronę odległość około 6 km, wkrótce jednak rozpoczęto przewożenie ich do Dwo-
rów pociągiem. Od sierpnia 1942 r., z powodu epidemii duru plami¬stego w obozie w Oświęcimiu, „komando Buna" nie wyjeżdżało do pracy.2
Jesienią 1942 r. zaczęto przygotowywać obóz dla więźniów na terenie położonej obok budującego się kombinatu -wsi Monowice, której mieszkańców wysiedlono. W ostatnich dniach października
1942 r. z centralnego obozu w Oświęcimiu skierowani zostali pierwsi
więźniowie, którzy mieli już pozostać na stałe w nowo zorganizo¬
wanym podobozie „Buna".3 Obóz był wtedy jeszcze niezagospoda-
rowany i dużą część więźniów zatrudniono przy jego organizacji
(stawianiu baraków, budowaniu umywalni i ubikacji, umacnianiu
dróg itp.) Część więźniów wychodziła do pracy na teren budowy
kombinatu.
Organizacyjnie obóz był podobozem KL Auschwitz, we wszyst¬kich wykazach figurował jako „Podobóz Buna". W listopadzie
1943 r. obóz koncentracyjny w Oświęcimiu został podzielony na
3 obozy: Oświęcim I — „obóz macierzysty", Oświęcim II — Brze¬
zinka oraz Oświęcim III — podobozy, „obozy zewnętrzne".4
Jednocześnie od 1 grudnia 1943 r. nastąpiła zmiana nazwy: „Pod¬obóz Buna" stał się „Obozem pracy Monowice". Pod zarządem obozu Oświęcim III znajdowało się w grudniu 1943 r. 10 podobo-zów,5 w kwietniu 1944 r. — już 17,6 a w styczniu 1945 r. ■— 28 pod-obozów.7 Obozem głównym, „macierzystym" dla tych podobozów,
obozu".
był obóz w Monowicach, przy którym mieściła się komendantura SS KL Auschwitz III.
Liczba więźniów w obozie Buna-Monowice stale wzrastała. Od początkowego stanu około 2 300 więźniów w listopadzie 1942 r., w czerwcu 1944 r. osiągnęła liczbę około 10 000 więźniów i aż do końca, tj. do stycznia 1945 r. utrzymywała się na tym poziomie.3
MGR ANDRZEJ STRZELECKI
St. asystent Państwowego Muzuem w Oświęcimiu
PODOBÓZ JAWISCHOWITZ*
Założony w 1937 r. koncern Reichswerke AG fur Berg- und Hiittenbetriebe „Hermann Góring" (Hermann Góring Werke — HGW) był w III Rzeszy jednym z kilku największych koncernów pań¬stwowych, które przywódcy hitlerowscy potraktowali w swoisty sposób jako źródło osobistych dochodów, a zarazem narzędzie umożliwiające im integrację z tradycyjną oligarchią finansowo--przemysłową. Na czele koncernu stał wieloletni współpracownik Hitlera, naczelny dowódca lotnictwa wojskowego (Luftwaffe) i marszałek Rzeszy Hermann Wilhelm Gbring. Wykorzystując swoje wielorakie funkcje państwowe i rozliczne koneksje w sferach rządowych, przy współudziale szeregu związanych z nim hitlerow¬ców, systematycznie zwiększał on stan posiadania podległego mu koncernu poprzez przyłączanie lub podporządkowywanie rozmaitych przedsiębiorstw w Rzeszy oraz w państwach satelickich, a w szcze¬gólności zaś drogą grabieży kopalń oraz hut, zakładów metalowych i chemicznych w krajach przez Rzeszę okupowanych. W przeciągu prawie czterech lat w wyniku zabiegów Gbringa wcielono do koncernu 246 kopalń, hut i innych zakładów przemysłowych, 156 towarzystw handlowych, 46 przedsiębiorstw komunikacyjnych oraz szereg firm budowlanych.1 Największą ilość zakładów ciężkiego
przemysłu udało się Goringowi opanować w Czechosłowacji i Pol¬sce. Między innymi na własność koncernu przeszło 19 kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku, poza tym leżąca na jego pograniczu, w odległości około 7 kilometrów na południowy-zachód od Oświęcimia, kopalnia „Brzeszcze-Jawiszowice". Qd 1940 r. ko¬palnia „Brzeszcze-Jawiszowice" (Staatliche Kohlengrube Brzeszcze, Steinkohlenbergwerk Brzeszcze — Schachtanlagen Brzeszcze und Jawischowitz) podlegała bezpośrednio Górnośląskiemu Zarządowi Kopalń Koncernu HGW (Bergwerksverwaltung Oberschlesien der Reichswerke „Herman Goring") z siedzibą w Katowicach. Dyrekcja kopalni znajdowała się w Brzeszczach. Dyrektorem kopalni był Niemiec Otto Heine.
Miejsce kopalni w strukturze organizacyjnej koncernu przedsta¬wia schemat na s, 173.
Jako potentat przemysłowy sektora państwowego koncern HGW stanowił kluczowe ogniwo przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy. Z tego względu większość zakładów koncernu korzystała z prio¬rytetów w przydziale surowców, sprzętu, a przede wszystkim siły roboczej. Do tego typu zakładów zaliczana była też kopalnia „Brzeszcze-Jawiszowice", gdyż władze niemieckie określały ją jako ważną dla celów wojennych,2 poza tym systematycznie rozbudo¬wywano jej oddziały3 i zwiększano liczbę zatrudnionych.
Na politykę zatrudnienia koncernu HGW — tak jak i innych przedsiębiorstw III Rzeszy — miały wpływ dwa czynniki: wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą (proporcjonalnie do rozwoju pro¬dukcji zbrojeniowej w Niemczech) oraz rosnący niedobór siły ro¬boczej wśród robotników niemieckich w wyniku mobilizacji coraz
większej ich liczby do Wehrmachtu i organizacji paramilitarnych.4 W miarę sukcesów wojskowych III Rzeszy i rozszerzania okupacji na terytoria podbitych państw kierowano do pracy w przedsiębior¬stwach w coraz większej liczbie jeńców wojennych, robotników przymusowych i więźniów — obcokrajowców.
W latach 1942—1945, w kopalni „Brzeszcze-Jawiszowiee", pOza miejscowymi robotnikami „cywilnymi" i robotnikami przymuso¬wymi zatrudniano więźniów z Konzentrationslager Auschwitz (KL Auschwitz). Dla nich to utworzono w Jawiszowicach podobóz oświęcimski.
WIELKOŚĆ 20X14 CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 261 STRON,ILUSTRACJE,ROZKŁADANE PLANY.
STAN :OKŁADKA DB,3 ROZKŁADANE PLANY SĄ LUŹNE,ŚLAD PO TAŚMIE PRZYLEPNEJ MIĘDZY PRZEDNIĄ WEWN.OKŁADKĄ A WYKLEJKĄ OKŁADKI,MAŁE ZAPLAMIENIE W DLN.CZĘŚCI WEWN.MARGINESU OD STRONY 258 DO KOŃCA,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+.
KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM
/ KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA / / W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .
WYDAWNICTWO PAŃSTWOWEGO MUZEUM W OŚWIĘCIMIU 1974.
INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.
PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"
NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!
ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE
ZOBACZ STRONĘ O MNIE
