Publikacja ta jest kolejną pozycją wydawniczą ze znanej czytelnikom serii „Drzewa Naszych Lasów", opracowaną przez zespół autorski z Instytutu Badawczego Leśnictwa. Jesion wyniosły jest gatunkiem szczególnym dla polskich lasów, tworzącym z innymi gatunkami liściastymi przebo­gate, związane z dolinami rzecznymi lasy łęgowe (jesionowo-olszowe i wiązowo-jesionowe), grądy nizinne i olsy. Drewno jesionu wyniosłego, o pięknym rysunku i kolorycie, należy do bardzo poszukiwanych, cennych sortymentów.

Aktualne zagrożenia chorobowe, powodowane przez cho­robę spiralną, której końcowym aktem są patogeniczne grzyby, sprawiają, że proces ustępowania tego gatunku z naszych lasów przybrał bardzo dynamiczny charakter, o nasileniu i skutkach porównywalnych do grafiozy - ho­lenderskiej choroby naczyniowej wiązów, która radykalnie zmniejszyła udział wiązu w składzie lasów Polski i całej Europy.

Zamieranie jesionu, najpoważniejsze aktualnie zagroże­nie występujące w naszych lasach, zostało przedstawio­ne bardzo szczegółowo. Przyczyny, rozumiane jako czyn­niki pierwotne, inicjujące spiralę chorobową, są trudne do identyfikacji. Jako prawdopodobne wskazuje się czynniki abiotyczne: spadek poziomu wód gruntowych, długotrwa­łe susze i przymrozki. Na osłabione drzewostany wcho­dzą grzyby patogeniczne i owady, doprowadzając do ob­umierania drzew i drzewostanów. Autorzy przedstawiają w publikacji schemat łańcucha chorobowego, bardzo szczegółowo omawiając gatunki grzybów, których występo­wanie stwierdzono na zaatakowanych jesionach. Obecnie największe znaczenie dla rozwoju choroby przypisuje się rodzajowi Chalara sp.

W związku z występującym zjawiskiem zamierania jesionu, nazwanym przez autorów tymczasowym, stawia się robo­czą hipotezę zalecającą podejmowanie systematycznych prób naturalnego odnawiania jesionu na odpowiednich dla niego siedliskach. Jest to wskazanie przeciwstawne do obserwowanych w praktyce tendencji, polegających na zaprzestaniu produkcji sadzonek i odnawiania samosiewnego. Odnowienia naturalne jesionu, oprócz drzewostanów, w których jest on gatunkiem panującym, zaleca się wyko­rzystywać w drzewostanach mieszanych z bukiem, jodłą, dębem szypułkowym, grabem i olszą czarną, w zespołach roślinnych łęgów jesionowych, wiązowych i nadmorskich. W podrozdziale poświęconym odnowieniom sztucznym i siewom podane są najważniejsze wiadomości związane z wykorzystywaniem tych sposobów reprodukcji.

Omówienie produkcji sadzonek jesionu, z zastrzeżeniem, że produkcję należy podjąć po ustąpieniu procesu zamie­rania, obejmuje owocowanie gatunku, proces zbierania na­sion, przechowywanie, stratyfikację nasion i siew w szkół­kach, w tym także w szkółkach kontenerowych o kontrolo­wanych warunkach wzrostu.

Rębnie odpowiednie dla odnawiania jesionu zaliczane są do częściowych i stopniowych. Możliwe są gniazdowe czę­ściowe lub zupełne, a także zupełne ograniczone do przy­padków wprowadzania gatunku w miejscu, gdzie dotychczas nie występował. Zabiegi pielęgnacyjne przedstawio­no bardzo skrótowo, ograniczając się do najważniejszych wskazówek praktycznych.

Na zakończenie omówiono możliwości ograniczenia zjawiska zamierania jesionu wyniosłego metodami hodowlanymi. Pielęgnację określono trzema słowa­mi: „wcześnie, umiarkowanie, często", zalecając staran­ne wykonywanie zabiegów już od początku kształtowania się zwarcia na uprawie. W odniesieniu do całości hodowli jesionu autorzy sprecyzowali 9 wniosków. Racjonalne postępowanie hodowlane może doprowadzić do zmi­nimalizowania ryzyka wystąpienia choroby na większej powierzchni i wpływać na zwiększenie stabilności drzewo­stanów jesionowych.

Książka zawiera zbiór ogólnych i szczegółowych informacji o podstawowym znaczeniu dla praktycznej hodowli i ochro­ny jesionu wyniosłego, ma charakter praktycznego poradnika dla leśników, co umożliwia jego rekomendację i polecenie jako publikacji możliwej do wykorzystania przez terenową służbę PGL LP.

Wojciech Fonder

Spis treści

Wstęp

I. Występowanie i znaczenie gospodarcze jesio­nu wyniosłego w Polsce

1. Ogólna charakterystyka gatunku

2. Zasięg i występowanie jesionu

3. Znaczenie gospodarcze jesionu

II. Wymagania ekologiczne jesionu wyniosłego

1. Strategia życiowa gatunku

2. Wymagania ekologiczne jesionu

a. Gleba

b. Światło

c. Temperatura

d. Rozwój systemu korzeniowego jesionu

e. Zbiorowiska leśne z udziałem jesionu

III. Odnowienie jesionu wyniosłego

1. Uwagi ogólne

2. Odnowienie samosiewne

3. Odnowienie odroślowe

4. Odnowienie sadzeniem i siewem

5. Produkcja materiału odnowieniowego jesionu wyniosłego w szkółkach leśnych

6. Rębnie odpowiednie dla odnowienia jesionu

IV. Zabiegi pielęgnacyjne

1. Pielęgnowanie upraw, nalotów i podrostów

2. Pielęgnowanie młodników

3. Trzebieże wczesne

4. Trzebieże późne

5. Trzebieże w drzewostanach mieszanych z jesio­nem

V. Zagrożenia - zjawisko zamierania jesionu

1. Przyczyny zamierania jesionu

a. Czynniki abiotyczne - prawdopodobna pier­wotna przyczyna zamierania

b. Czynniki biotyczne - grzyby i bakterie

c. Czynniki biotyczne - owady

d. Predyspozycje genetyczne

2. Zamieranie drzewostanów jesionowych w latach 1[zasłonięte]999-20

3. Skala zamierania jesionu w Polsce wg badań Instytutu Badawczego Leśnictwa

4. Hodowla lasu wobec zamierania jesionu

VI. Jesion wyniosły w ochronie przyrody

Literatura