Autor

Jan Kochanowski

Tytuł

Fraszki

Rok wydania

1979

OPIS:

Wydawnictwo

PIW

Ilustracje

Tak

Ilość stron

170

Okładka, oprawa

Miękka

Stan i inne informacje

Bdb-

PROMOCJE oraz Koszty wysyłki

- Kupując na innych moich aukcjach płacisz za wysyłkę tylko raz.

6 zł – list polecony. Możliwy odbiór osobisty.

Uwaga. Ostrołęka, Zabrodzie, Antonie, mogę dostarczyć osobiście.

Kilka słów o autorze:

JAN KOCHANOWSKI

Banałem jest właściwie stwierdzenie, że był najwybitniejszym pisarzem polskiego renesansu, a także największym polskim poetą przed Mickiewiczem. Choć napisano o nim całą bibliotekę książek oraz wiele artykułów, to jednak wiele jest w biografii Kochanowskiego luk i niejasności. Urodził się około 1530 roku w Sycynie w ziemi radomskiej. Nieznane są fakty z lat jego młodości. W 1544 roku immatrykulował się w Akademii Krakowskiej. Nie wiemy, jak długo tutaj studiował. Być może studiował także w Lipsku lub Wittenberdze, choć jego nazwiska nie znaleziono w metrykach tamtejszych uniwersytetów. W 1552 roku (może już rok wcześniej) po raz pierwszy przybył do stolicy Prus Książęcych Królewca (wróci tutaj jeszcze na przełomie lat 1555 i 1556, zapisując się na uniwersytet). Kilkakrotnie wyjeżdżał do Włoch (studiował w Padwie, zwiedził Rzym i Neapol), zrobił kilkumiesięczny wypad do Francji. Jego studia padewskie, choć nie uwieńczone żadnym stopniem akademickim, przyniosły mu rozległą erudycję w zakresie znajomości języków klasycznych, poetyki, retoryki i filozofii.

Pierwszym utworem Kochanowskiego, który potrafimy dzisiaj dokładnie datować jest łacińskie epitafium poświęcone Erazmowi Kretkowskiemu, wyryte na nagrobku w padewskiej bazylice św. Antoniego. W 1559 roku poeta na dobre wraca do kraju. W odpisach krążą już jego pierwsze utwory łacińskie i polskie.

Kochanowski znalazł się w kręgu mecenatu magnackiego (Firlejów, Radziwiłłów, Tarnowskich, Tęczyńskich). Zdecydował się na karierę dworską, wiążąc swoje ówczesne życie z dwoma wybitnymi dostojnikami: Piotrem Myszkowskim i Filipem Padniewskim. W latach sześćdziesiątych ukazuje się poemat Zuzanna, oparty na opowieści biblijnej, z dołączoną pieśnią Czego chcesz od nas, Panie, za twe hojne dary. Kochanowski wydaje także dwa poematy polityczne, zatytułowane Zgoda i Satyr albo dziki mąż, a także prawdopodobnie pisze utwór prozatorski O Czechu i Lechu historyja naganiona. W 1564 roku trafia do rąk czytelników poemat heroikomiczny Szachy.

Pod koniec lat pięćdziesiątych szesnastego stulecia osiedlił się Kochanowski w Czarnolesie, zrywając z dworem. W 1575 roku poślubił Dorotę Podlodowską. W tym okresie na plan pierwszy wysuwęła się praca literacka i życie rodzinne. W 1578 roku wystawiono Odprawę posłów greckich, a w rok później ukazało się pierwsze wydanie Psałterza Dawidowego. W 1580 roku opublikowano Treny oraz zbiór ód łacińskich, a w 1584 tom utworów łacińskich oraz Fraszki. W 1586 roku, już po śmierci poety, jego przyjaciel i wydawca, Jan Januszowski drukuje Pieśni.

W sierpniu 1584 roku w Lublinie zaskoczyła Kochanowskiego nagła śmierć. Przyczyną był prawdopodobnie udar mózgowy. Współcześni byli świadomi, że wraz ze śmiercią Kochanowskiego zakończyła się pewna epoka w literaturze polskiego renesansu. Opłakiwali go Sebastian Fabian Klonowic, Andrzej Trzecieski i Kasper Miaskowski.

Opracował Dariusz Rott

Fragment

OPIS ROZSZERZONY / O KIM / O CZYM

CIEKAWOSTKI

„Fraszki” Jana Kochanowskiego

Podobnie jak pieśni, fraszki pisał Kochanowski przez całe życie. W ciągu całej z górą dwudziestoletniej działalności poety powstało ich ponad trzysta. Na krótko przed śmiercią, w 1584 roku, autor wydał je w Krakowie w drukarni Łazarzowej, a o ich popularności może świadczyć fakt, iż wkrótce pojawiły się nowe wydania.

Fraszka - drobny utwór poetycki wierszem, często o charakterze żartobliwym, oparty na dowcipnym pomyśle, będący odmianą epigramatu. Nazwę gatunkową wprowadził z włoskiego („frasca” - drobiazg, głupstewko) Jan Kochanowski, który swoimi „Fraszkami” ustalił obowiązujący wzór stylistyczny. Pierwowzór fraszek w literaturze polskiej dał Mikołaj Rej w „Figlikach”.

Liczne fraszki Kochanowskiego charakteryzuje różnorodność:

— tematu (portreciki znajomych, zdarzenia, scenki obyczajowe, rozważania filozoficzne, ironiczne refleksje, rozważania na temat własnej twórczości),

— tonu (żartobliwe, humorystyczne, satyryczne, frywolne obok bardzo poważnych)

— długości (od dwuwierszowych po kilkudziesięciowersowych),

Skłonność do:

— zwięzłości (zbliżenie do epigramatu),

— wyraźnego wskazywanie zasadniczej myśli (pointa),

— konsekwencji rytmicznej (rymy parzyste aa bb cc, półtorazgłoskowe, żeńskie.

1. Fraszki filozoficzne określające poglądy pisarza na życie i na własną twórczość:

• „Na swoje księgi” - fraszka programowa. Autor bagatelizuje znaczenie swoich utworów („Nie dbają papiery/ O przemożne bohatery”) i wskazuje źródło ich tematów („Ale pieśni, ale żarty/ Zwykły zbierać moje karty”) - radość warunkiem ludzkiego szczęścia.

Wiersz ciągły (niestroficzny); ośmiozgłoskowe wersy.

• „Do fraszek” - pochwała wartości fraszek („Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne...”), które choć pozornie drobne i błahe, stały się dla twórcy istotną formą wypowiedzi poetyckiej. Nawiązania do antyku (Fortuna, labirynt, nic Ariadny, Centaur, Dedal).

• „Do Mikołaja Firleja” - żartobliwe uzasadnienie frywolności fraszek; program poetycki („ ...bo ma być stateczny/ Sam poeta; rym czasem ujdzie i wszeteczny”)

• „O żywocie ludzkim” - nawiązuje do filozofii stoickiej. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości, podkreśla przemijalność ludzkiego istnienia i ludzkich spraw („Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy”).

Wersy 11-sylabowe (5+6); powtórzenia („ Fraszki to wszystko...”), paralelizmy (wersy 3 i 4); pointa.

• „Ku Muzom” - apel do Muz o zachowanie w pamięci potomnych własnych wierszy („...niech ze mną za raz me rymy nie giną / Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!”). Motywy antyczne (Muzy, rosa ippokreńska), paralelizm składniowy i znaczeniowy (wersy zaczynające się od „jeslim”, „jesli”).

• „Na fraszki” - wyliczenie poszczególnych uciech życia dworskiego (pijaństwo, gry miłości) i końcowe ich zaprzeczenie: „Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie - Jan niech fraszki pisze!”. Utwór rozpoczyna pytanie retoryczne, uniwersalizm podkreśla 3 os l. poj. w jakiej przemawia podmiot liryczny.

• „Na lipę” - fraszka czarnoleska. Podmiotem lirycznym jest uosobiona lipa z Czarnolasu, adresatem - strudzony gość. Idylliczna, arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście (wyraz epikurejskich przekonań poety). Kunsztowna budowa: — epitety (poetyckie: „rozstrzelone cienie”, „wonny kwiat”, „słodki sen”; potoczne: „pracowite pszczoły”, „chłodne wiatry”), — wyszukane, odwołujące się porównanie (2 ostatnie wersy).

• „Do gór i lasów” - utwór autotematyczny, rodzaj lirycznej biografii., spojrzenie poety na własne życie w momencie przenosin do Czarnolasu. Apostrofa do stron rodzinnych, następnie zwięzłe, czasem ironiczne („przypasany do miecza rycerz”) wyliczenie kolei życia (podróże, studia, pobyt na dworze, funkcje kościelne). Skontrastowane pytania retoryczne odnoszące się do przeszłości i przyszłości, wskazują nieprzydatność doświadczeń w oborze nowej drogi życiowej. Epikurejska pointa: „Śrebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci”.

• „Na dom w Czarnolesie” - pochwała domu jako podstawowej wartości życia ludzkiego, Arkadii spokoju i radości. Etyczny program życia szczęśliwego: zdrowie, sumienie czyste, „pożywienie ućciwe”, ludzka życzliwość, „obyczaje znośne”, „nieprzykra starość”. Interesujący kontrast między skromnością „gniazda ojczystego” a zbytkiem „pałaców marmurowych”.

• „Na zdrowie” - jedyna fraszka napisana pieciozgłoskowcem, co nadaje jej bardzo wyrazisty rytm. Kontrastujące zestawienie prawdziwej wartości jaką stanowi zdrowie z pozorną wartością przedmiotów martwych (perły, kamienie szlachetne), przemijalnością młodości i urody oraz zaszczytów (dostojeństw i stanowisk).

2. Fraszki biesiadne, dowcipne, miłosne:

• „Raki” - dowcip (tytuł wskazuje na rodzaj wiersza - zabawy poetyckiej, który można czytać w dwojakiej kolejności wyrazów: od strony lewej do prawej i odwrotnie). Tu wiersz czytany tradycyjnie jest pochwałą kobiety („Folgujmy paniom, nie sobie, ma rada”), odwrotnie - jej naganą ( „Rada ma: sobie, nie paniom, folgujmy”). Podwójny rym: wyrazów początkowych i końcowych w każdym wersie.

• „Do Hanny” - dystych miłosny, oparty na koncepcie związanym ze zwrotem przysłowiowym „serce z kamienia”. W wersie pierwszym diament i krzemień są zestawione, a w drugim przeciwstawione. Maleńkie arcydzieło Kochanowskiego.

• „Do dziewki” - fraszka miłosna, oparta na koncepcie zestawienia cierpienia kochanka ze zjawiskiem natury. Hiperbola: ”A z tobą i w pół nocy zda się dzień na niebie”.

• „O doktorze Hiszpanie” - anegdota o prawniku królewskim Rojzjusza, który wymknął się z grona zabawiających się kompanów. Na niewiele się jednak to zdało, bo towarzysze zabawy wyłamali drzwi („doktor nie puścił, ale drzwi puściły”) i przymusili nieszczęśnika do picia. Efektem był poranny kac bohatera, który swój stan dowcipnie komentuje: „Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany”. Anegdota zbudowana jak mała scenka dramatyczna (skrótowy dialog, stopniowanie napięcia, dowcipna pointa).

• „O miłości” - dystych podkreślający potęgę miłości, oparty na wyszukanym koncepcie ujętym w antytezę (zestawienie dwu przeciwstawnych elementów wypowiedzi, np. „lotny” i „pieszy”).

3. Fraszki patriotyczne:

• „Na sokolskie mogiły” - forma nagrobnego napisu na mogiłach poległych pod Sokalem w 1519 r. w bitwie z Tatarami. Zbiorowy podmiot liryczny („my” - polegli) wygłasza pouczenie dla „gościa”, który nie powinien na próżno „łez nad nimi tracić”.