|
Józef
Ignacy Kraszewski, pseudonimy Bogdan Bolesławita, Kaniowa, Dr Omega,
Kleofas Fakund Pasternak, JIK, B.B. i inne (ur. 28 lipca 1812 w Warszawie, zm. 19 marca 1887 w Genewie), polski pisarz, historyk,
najpłodniejszy autor w historii literatury
polskiej.
Urodził
się w Warszawie jako syn Jana i Zofii z Malskich. Rodzice
mieszkali na Grodzieńszczyźnie, we wsi Dołhe koło Prużan.
Rodzina pięczętowała się herbem Jastrzębiec. Matka szukała w Warszawie schronienia w
obawie przed wojną francusko-rosyjską. Oboje rodzice pojawiali się w
późniejszej twórczości Kraszewskiego, jako wzorce postaci
powieściowych. Ojciec, Jan Kraszewski (1788-1864), chorąży powiatu prużańskiego, został
przedstawiony w roli seniora rodziny w Powieści bez tytułu
(1855). Zofię Kraszewską (1791-1859) syn sportretował m.in. w Pamiętnikach
nieznajomego (1846). Józef Ignacy był najstarszy z pięciorga
rodzeństwa; najmłodszy brat Kajetan (1[zasłonięte]827-18) także zajął się literaturą,
był autorem opowiadań i
powieści.
Kraszewski
wychowywał się w Romanowie w powiecie włodawskim pod opieką babki
Zofii Malskiej i prababki Konstancji Nowomiejskiej. Wyniósł
stamtąd pierwsze zainteresowania kulturą i literaturą.
Kształcił się w szkole wydziałowej w Białej Podlaskiej (1822-1826), szkole wojewódzkiej w Lublinie (1826-1827), wreszcie w gimnazjum w Świsłoczy
(1827-1829), gdzie zdał egzamin
dojrzałości.
We
wrześniu 1829 podjął studia na Wydziale Lekarskim
Uniwersytetu Wileńskiego, wkrótce przeniósł się na literaturę.
Pod pseudonimem Kleofasa Fakunda Pasternaka ogłaszał pierwsze
utwory literackie. Brał aktywny udział w życiu studenckim,
także w gronie spiskowców. 3 grudnia 1830 wraz z grupą młodzieży został
aresztowany. Pobyt w więzieniu (potem w szpitalu więziennym)
trwał do marca 1832; Kraszewski otrzymał nakaz osiedlenia
się w Wilnie z dozorem policyjnym. Od grożącego
zesłania do wojska na Kaukaz uratowało go wstawiennictwo ciotki
(przełożonej wileńskich wizytek) u generał-gubernatora. W
późniejszych latach Kraszewski twierdził, że w początkowej
fazie procesu był nawet skazany na śmierć. Wyniósł z tego
okresu stosunek do zbrojnej walki powstańczej - odnosił się do
niej ze zrozumieniem, ale i niechęcią, brakiem wiary w
powodzenie.
W
okresie przymusowego pobytu w Wilnie prowadził historyczne
badania źródłowe, co po latach zaowocowało m.in. czterotomową
historią miasta Wilno od początków jego do roku 1750
(1840-1842), a także kilkoma powieściami.
Zaangażował się jednocześnie w popularyzację źródeł
historycznych, inicjował wydawanie pamiętników i diariuszy. Z
wielu takich źródeł korzystał w swojej twó zwolennikiem
powstania, starając się publikacjami w "Gazecie Polskiej"
(1861 nastąpiła zmiana nazwy z "Gazeta Codzienna") tonować
atmosferę przedpowstańczą. Jednak jako zdecydowany krytyk
polityki margrabiego Wielopolskiego, a także mając opinię "człowieka
Kronenberga" (lidera stronnictwa Białych), pod koniec stycznia
1863 został zmuszony do opuszczenia Warszawy.
Wyjechał do Drezna.
W
Dreźnie, od czasów rozbiorowych jednym z głównych ośrodków
polskiej emigracji, Kraszewski zajął się pomocą dla
szukających schronienia za granicą powstańców styczniowych. W pracy literackiej skupił się na
publicystyce politycznej, pod pseudonimem Bogdan Bolesławita
ogłosił szereg powieści o tematyce powstańczej. Utwory te
zamknęły mu drogę powrotną do Warszawy po upadku powstania,
odbywał natomiast kolejne podróże po Europie, w pierwszych
latach emigracji szukając wsparcia dla sprawy powstańczej,
potem także dla kuracji i wypoczynku - obok klęsk narodowych
Kraszewski przeżywał niepowodzenia prywatne, problemy
finansowe, długi zięcia i syna Jana, deportację brata Lucjana
do Rosji, zesłanie zięcia i wyjazd wraz z nim córki Konstancji
z dziećmi.
Twórczość
W licznych utworach zawarł
obraz współczesnego mu społeczeństwa oraz naszej narodowej
przeszłości. W powieściopisarstwie Kraszewskiego wyróżnić
można trzy okresy: młodzieńczy (1830-1838),
wołyńsko-warszawski (1838-1863)
i okres drezdeński (od 1863).
Po cyklu powieści współczesnych i ludowych ostatni okres
twórczości obfitował w powieści historyczne, dotyczące zarówno
czasów starożytnych ("Rzym za Nerona"), XV wieku ("Krzyżacy
1410"), wieku XVIII (trylogia saska oraz późniejsze "Saskie
ostatki"), jak i innych, np. "Sto diabłów", "Macocha",
"Warszawa 1794". Był autorem około 400 dzieł. Został pochowany
w grobach zasłużonych Na Skałce w Krakowie. |
