 |
| |
|
|
Ks. Piotr Będziński
OBRAZ MATKI BOŻEJ POKORNEJ
W RUDACH
NA TLE HISTORII KLASZTORU
TRADYCJA IKONY
W KOŚCIELE BIZANTYJSKIM I ŁACIŃSKIM
Wydano w serii : Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku
rok wyd. 1999, stron 148, ilustracje czarno-białe,
bibliografia, miękka oprawa, format ok. 20,5 cm x 14,5 cm
Fragment z Przedmowy :
Znajdujące się pomiędzy Gliwicami a Raciborzem Rudy są jednym z najstarszych miejsc kultu
maryjnego na Śląsku. W sięgającym swymi początkami połowy XIII wieku, cysterskim opactwie
czczony był obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwanej Pokorną.
Zachowane dokumenty historyczne ukazują rozwój kultu i siłę oddziaływania rudzkiego wizerunku
na mieszkańców tej ziemi. Dowodem tego są powstające tu już od średniowiecza modlitwy, pieśni
oraz rozwijający się ruch pielgrzymkowy.
Jednakże w wymiarze artystycznym obraz z Rud pozostawał ciągle nieznany.
Powodem tego były w głównej mierze zmiany, jakim uległ on na przestrzeni wieków.
Dopiero przeprowadzone w latach 1990—1991 prace konserwatorskie, w trakcie których usunięto
przemalowania odsłaniając oryginał, stworzyły warunki do podjęcia badań nad genezą rudzkiego malowidła.
Dla znalezienia odpowiedzi na pytanie o genezę obrazu Matki Boskiej z Rud, Autor osadza go na tle historii
cysterskiego opactwa w Rudach oraz w skomplikowanej religijno-politycznej sytuacji pogranicza śląsko-małopolskiego
w średniowieczu. Równocześnie zarysowuje szerokie tło z zakresu historii rozwoju motywów maryjnych,
które stały się wzorcem dla wielu obrazów Maryi znanych w Polsce i w całej Europie,
przez co ukazuje związki obrazu rudzkiego z kręgami stylistycznymi, w obrębie których obrazy te powstawały.
Wszystkie te elementy sprawiają, iż praca ks. Piotra Będzińskiego zainteresuje nie tylko historyków sztuki
oraz wszystkich, którym bliskie są dzieje kultury chrześcijańskiej na Śląsku, ale także spełni oczekiwania
wielu czcicieli i pielgrzymów do Matki Bożej Pokornej. Jednocześnie jest ona odpowiedzią na stałą potrzebę
monograficznych opracowań o natchnionych dziełach sakralnych oraz miejscach kultu Maryi,
która jest czczona w wielu sanktuariach tej diecezji i na całej ziemi śląskiej (Jan Paweł II, Gliwice 15.06.1999 r.)...
WSTĘP
Sobór Watykański II w Konstytucji dogmatycznej o Kościele podjął tematykę kultu maryjnego,
umieszczając go w kontekście chrystologicznym i eklezjologicznym. Rozdział VII tego dokumentu naucza:
„Sobór święty umyślnie podaje do wiadomości tę katolicką naukę, napominając równocześnie wszystkich
synów Kościoła, aby szczerze popierali kult Błogosławionej Dziewicy, szczególnie liturgiczny, a praktyki i zbożne
ćwiczenia ku Jej czci zalecane w ciągu wieków przez Urząd Nauczycielski cenili wysoko i to, co postanowione
było w minionych czasach o kulcie obrazów Chrystusa, Błogosławionej Dziewicy, pobożnie zachowywali. (...)
Niechaj następnie wierni pamiętają, że prawdziwa pobożność nie polega ani na czczym i przemijającym uczuciu,
ani na jakiejś różnej łatwowierności, lecz pochodzi z wiary prawdziwej, która prowadzi nas do uznawania
przodującego stanowiska Bogarodzicielki i pobudza do synowskiej miłości ku Matce naszej oraz do
naśladowania Jej cnót" (Konstytucja dogmatyczna o Kościele, r 67). Miejscem, w którym urzeczywistnia się
tak rozumiana pobożność, są w szczególny sposób sanktuaria maryjne.
Jednym z najstarszych miejsc kultu Maryi na Śląsku jest sanktuarium w Rudach, gdzie w pocysterskim kościele
znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Obraz Matki Bożej jest od kilkuset lat przedmiotem kultu, a w wymiarze artystycznym, dziełem sztuki.
Niniejsza praca stawia sobie za zadanie określenie warsztatu, w jakim obraz powstał oraz czasu,
w jakim to miało miejsce. Rozwiązanie powyższych problemów naprowadza ku rozpoznaniu polskiej tradycji
obrazowania Maryi z Dzieciątkiem, zaś w dalszej kolejności sięga do tradycji ikony w Kościele łacińskim i bizantyjskim.
Obraz rudzki rozpatrujemy w kontekście historycznym, zarówno w perspektywie stylistycznej jak i ikonograficznej.
Takie spojrzenie umożliwi rozumienie obrazu w Rudach w szerszym spektrum artystycznym.
Badanie obrazu w tak szerokim kontekście historycznym dyktuje konieczność zastosowania metody porównawczej,
natomiast rozważania dotyczące treści religijnej, skłaniają ku metodzie ikonograficznej.
Niniejsza praca składa się z trzech części zasadniczych, w obrębie których omawiane będą szczegółowe problemy.
W pierwszej przedstawiony jest aktualny stan badań obiektu oraz jego dokładny opis.
W dalszej kolejności ukazane zostaną dzieje rudzkiego malowidła oraz historia cysterskiego opactwa w Rudach,
gdzie obraz aktualnie się znajduje. Historyczne uwarunkowania regionu, określają jego dzieje polityczne
i życie religijne, co zaprezentowane zostanie w piątym punkcie pierwszego rozdziału książki.
W kolejnej części pracy ukazane zostaną przeobrażenia jakim podlegały wizerunki maryjne, w zależności od czasu
i środowiska. Rozpoczniemy od środowisk terytorialnie najbliższych — Małopolski i Czech — przechodząc
do środowisk bardziej odległych — italskiego i bizantyjskiego. Dostrzega się znaczącą rolę obrazu Matki Boskiej
Częstochowskiej oraz ikon z kręgu Kościoła Wschodniego w kreowaniu toposu obrazowego Maryi z Dzieciątkiem
w polskim obszarze kulturowo-artystycznym. Jest on odbiciem ikony, która powstała w Kościele bizantyjskim,
a następnie rozpowszechniona została w kulcie łacińskim.
Powyższe założenia kultowe i artystyczne pozwolą dojść do genezy obrazu z Rud zarówno w zakresie jego stylu,
jak i ikonografii. W tym zakresie ukazany będzie charakter duchowości cysterskiej.
Obraz Matki Bożej z Rud odsłania cechy indywidualne, które określają go jako Maryję Pokorną.
SPIS TREŚCI :
PRZEDMOWA
WSTĘP
ROZDZIAŁ PIERWSZY
OBRAZ MATKI BOSKIEJ RUDZKIEJ W KONTEKŚCIE HISTORYCZNYM
1. Stan badań obrazu
2. Opis formalny obrazu
3. Dzieje rudzkiego wizerunku Maryi
4. Historia opactwa cystersów w Rudach
5. Tło polityczno-religijne pogranicza śląsko-małopolskiego w średniowieczu
ROZDZIAŁ DRUGI
OBRAZ MARYI W ŚREDNIOWIECZU NA TLE KRĘGÓW
STYLISTYCZNYCH MALARSTWA W POLSCE
1. Małopolskie i śląskie obrazy Maryi z Dzieciątkiem
2. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i jego oddziaływanie
3. Czeskie typy wizerunków maryjnych
4. Asymilacja i modyfikacje przedstawień Madonny z Dzieciątkiem w Italii
5. Bizancjum jako źródło inspiracji dla europejskich obrazów Maryi z Dzieciątkiem
6. Ikony Maryi z dzieciątkiem w kręgu Kościoła Wschodniego
ROZDZIAŁ TRZECI
GENEZA, IKONOGRAFIA I STYL OBRAZU MATKI BOSKIEJ W RUDACH
1. Obraz w świetle liturgii maryjnej i duchowości cystersów
2. Związek obrazu z kręgami stylistycznymi
3. Oryginalne cechy obrazu
ZAKOŃCZENIE
WYKAZ SKRÓTÓW
BIBLIOGRAFIA
ZUSAMMENFASSUNG
SPIS ILUSTRACJI :
1. Obraz po odsłonięciu oryginału...
2. Odwrocie obrazu po rozmontowaniu i zdjęciu płyty...
3. Odwrocie obrazu po konserwacji...
4. Główne osie kompozycyjne obrazu Matki Boskiej z Rud ...
5. Napis pod obrazem
6. Kartusz nad arkadą wejściową w kaplicy mariackiej w Rudach ...
7. Stratygrafia obrazu przed konserwacją ...
8. Odsłonięta druga warstwa chronologiczna...
9. Odsłonięta trzecia warstwa chronologiczna...
10. Obraz przed konserwacją w 1935 roku. Ukazuje stan zachowania, który jest prawie identyczny
z fazą odsłonięcia czwartej warstwy chronologicznej...
11. Obraz po wyjęciu z ołtarza, przed konserwacją w 1990 roku ...
12. Filiacje męskich klasztorów cysterskich w Polsce ...
13. Matka Boska z Dzieciątkiem, Kraków, kościół św. Marka ...
14. Matka Boska z Dzieciątkiem, Podole, kościół parafialny, obecnie Muzeum Diecezjalne w Tarnowie ...
15. Matka Boska z Dzieciątkiem, Opole
16. Matka Boska z Dzieciątkiem, Gostyń, kościół filipinów
17. Matka Boska Częstochowska
18. Matka Boska Częstochowska, Racibórz, kościół parafialny ...
19. Matka Boska z Dzieciątkiem, Most, kościół kapucynów ...
20. Matka Boska z Dzieciątkiem z klasztoru na Strahovie ...
21. Matka Boska z Dzieciątkiem, Veveri ...
22. Matka Boska z Dzieciątkiem z katedry św. Wita w Pradze ...
23. Matka Boska z Dzieciątkiem z kościoła pocysterskiego w Złotej Koronie ...
24. Matka Boska z Dzieciątkiem z kościoła parafialnego w Svojsine ...
25. Matka Boska z Dzieciątkiem z Breznic ...
26. Matka Boska z Dzieciątkiem z klasztoru kapucynów z Rudnie
27. Fresk Matki Boskiej z Dzieciątkiem, S. Maria Antiqua, Rzym ...
28. S. Maria dei Servi, Siena, Coppo di Marcovaldo ...
29. Matka Boska z Dzieciątkiem „del Voto", Siena, katedra ...
30. „Madonna Rucellai", Florencja, Duccio ...
31. Madonna Salus Populi Romani, S. Maria Maggiore, Rzym
32. Mandylion z Konstantynopola, Genua, kościół S. Bartolomeo ...
33. Odmiany typu Hodegetrii
KAŻDY OFEROWANY EGZEMPLARZ JEST SPRAWDZANY
W CELU WYKLUCZENIA EWENTUALNYCH
DEFEKTÓW DRUKARSKICH !
ZAPRASZAM DO PRZEJRZENIA PEŁNEJ OFERTY KSIĘGARNI E-KODEKS !!!
W przypadku dodatkowych pytań proszę przesłać wiadomość. |
|
|
|
