Rozdział I
CHARAKTERISIIKA PRZEDMIOTU ORAZ PROBLEM! GOSPODARKI WODNEJ W POIfiCE
1. Określenie i zakres przedmiotu
Żyoie organizmów w środowiskach wodnyoh jest przedmiotem badań i studiów nauki zwanej hydrobiologią. Zakres badań hydrobiologioznyon dotyazy zarówno charakterystycznych oech fizycznych, ohemioznych i hydrologioznyoh poszczególnych zbiorników wodnych, Jak taż żyjąoyeh w nich pojedynczych organizmów! bakterii, roślin i zwierząt, orat ich u-grupowan.
Zadaniem badań hydrobiologicznych jest poznanie związków i zależności pomiędzy organis-mami wodnymi, ich występowaniem, budowa, trybem życia i czynnikami otoczenia. Wśród tych ostatnich wyróżnia się ozynnikii fizyczne, jaki światło, temperatura, ciśnienie i ruohy wodyj chemiczne, jak gazy i sole mineralne rozpuszczone w wodzieJ edaficzne, dotyczące właśoiwośoi podłoża i wody warunkujących żywienie się roślin i zwierząt| biotyczne, polegające na wzajemnym oddziaływaniu organizmów na siebie. W ostatecznym celu badania te zmierzają do poznania i zrozumienia procesów taLologiozned . produkcyjności wód oraz opracowania metod aktywnego kierowania tymi prooesami.
Przez biologiczną produkoyjność rozumiemy ilość materii organicznej wyprodukowanej na obszarze zbiornika wodnego w określonym czasie. Producentami materii organicznej są organizmy wodne: rośliny i zwierzęta, które przez rozmnażanie się 1 wzrost powiększają ilość materii organioznej w jednostce ozasu i przestrzeni.
Mówi się więc również, że produkoyjność jest pojęciem oznaczającym potencjalną zdolność tworzenia się organizmów w warunkach poszczególnych środowisk wodnyoh. Hydrobiologię zaś określa się współcześnie jako naukę zajmującą się badaniem biologicznej produkoyjnośoi wód oraz ozynników warunkują -oyoh i ogranicaająoyeh tę produkoyjność.
Rezultatem i miarą produfccyjnośoi jest produkoja. Rozróżnia się produkcję pierwotną i wtórną, przy czym produkcja pierwotna przedstawia całkowitą ilość materii organicznej wyprodukowanej autotroficznie przez rośliny w procesie fotosyntezy w określonym czasie z określonej jednostki powierzchni lub objętości wody. Produkcja wtórna przedstawia natomiast ilość materii organicznej żywej lub martwej, przetworzonej przez organizmy heterotrofiozne na materię ioh olał. Do produoentów wtórnych należą konsumenci pierwszego rzędu, to jest zwierzęta roślinożerne, i drugiego lub dalszych rzędów, to jest zwierzęta drapieżne oraz reducenci lubdestruenoi wykorzystujący martwą materię organiczną. W obu powyżseyoh wypadkach rozróżnia się produkcję ogólną, czyli brutto, i produkcję czystą, czyli netto. W pierwszym przypadku pytamy a^ .ęt ile materii organioznej tworzy się na Jednostkę czaeu i powiersohni bez wzglc:11-! na jej dalsze losy, w drugim - ohoemy się dowiedzieć, ile się ostateoznia uformowało materii organicznej, a zatem, jaki jest przyrost materii organlosnej, nie lioząc atrat energii zużytej na ton przyrost.
Zarówno organizmy pojedyncze, jak i ioh zgrupowania tworzące zbiorowiska i biocenozy rozwijają eię i kształtują pod wpływem warunków otoczenia. Ceohy biologiczne każdego organizmu oraz cechy populaoyjne i biocenetyozne zbiorowisk określają ioh zdolność reagowania na warunki otaczającego środowiaka, które ze swej strony wywiera wpływ korzystny, pobudzający rozwój, lub niekorzystny, zmuszający do obrony warunków egzystencji lub do ustąpienia.