Chorzów 1993
430 str., wys. 20 cm
stan dobry



SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

CZĘŚĆ I 8
Spis treści części 1 9
20.Powstanie i rozwój gminy 10
21.Rozwój przemysłu na Górnym Śląsku 14
22.Narodziny huty lg
23.Pierwsze lata huty 20
24.Wzrost kapitału zakładowego 28
25.Rozbudowa huty 32
26.Podsumowanie czterdziestolecia 56
27.Załoga i jej problemy 58
28.I wojna światowa 68
10. Załoga w czasie wojny 75

CZĘŚĆ II 82
Spis treści części II 83
29.Okres powstań i plebiscytu 84
30.Trudne lata 94
31.W odrodzonym państwie polskim 102
32.Techniczny obraz huty w latach międzywojennych 109
33.Nadzieje na lepszą przyszłość. 135
34.Kultura, oświata i życie codzienne 138
35."Bismarckhiitte" po raz drugi 151
8. Niewolnicy "Bismarckhiitte" 164

CZĘŚĆ III 167
Spis treści części III 168
36.Wyzwolenie Chorzowa i huty 169
37.Nadzieje na socjalizm 177

38.Organizacja młodzieżowa 183
39.Życic związkowe 186
40.Samorząd robotniczy 189

współzawodnictwo i racjonalizacja pracownicza 191
kultura i oświata 196
41.Pierwsze dni po wyzwoleniu 199
42.Dramatyczny marzec 210
43.W powojennych strukturach 214

Odlewnia Małapanew w Ozimku 214
Odłączenie Huty Florian 216
Zrzeszenia, Zjednoczenia, Wspólnoty 217
9. Powojenny rozwój huty 219
44.Stalownia 221
45.Walcownia Bruzdowa 237
46.Walcownia Blach Cienkich . 257
47.Kuźnia i Obróbka Skrawaniem 266
- Prasownia 266
Kuźnia Wykrojowa 271
Kowarki 278
Mtotownia 284

48.Obróbka Cieplna - Ulepszalnia 289
49.Wydział Mechaniczny 293
50.Walcownia Rur 301
51.Walcownia Blach Grubych 331
52.Wydział Kolejowy 349
53.Gospodarka Energetyczna 354

54.Służby remontowe 368
55.Badania i Kontrola Jakości 376
56.Działy Współpracujące 382
57.Kalendarium lat 80-tych 390

ZAKOŃCZENIE 406

Członkowie kierownictwa Huty BATORY od 1945 roku 408
Indeks nazwisk 411
Wykaz materiałów źródłowych 427


WSTĘP

W obecnym, szybko zmieniającym się świecie, pośród co­dziennej gonitwy, coraz mniej jest czasu na zadumę i zastano­wienie się nad samym sobą. Nad własnym życiem, dokonaniami, sukcesami i porażkami. Dzieje się tak również w odniesieniu do otoczenia w jakim żyjemy: rodziny, znajomych, kolegów, są­siadów, ulicy, zakładu pracy czy miasta. Tego wszystkiego, co Niemcy określają słowem "die Heimat" - tłumaczonym u nas nie­kiedy jako "mała ojczyzna". Zresztą w naszej, polskiej trady­cji historycznej - a znajduje to także odzwierciedlenie w ję­zyku, określenie "ojczyzna" jest tak pojemne, że tak na dobrą sprawę wielu Polaków ma ogromne kłopoty z jego zdefiniowaniem. Można zostać posądzonym o germanofilstwo ale po raz ko­lejny trzeba odwołać się do tradycji niemieckiej. To właśnie Niemcy wypracowali koncepcję ojczyzny na różnych szczeblach abstrakcji. Od wspólnoty kultury i języka ( das Vaterland ) -znacznie przecież przekraczającej granice państwowe - aż po wspomniany już "Heimat" - ojczyznę naszych codziennych trosk i radości, pracy i wypoczynku, sympatii i nienawiści, odwagi i tchórzostwa, narodzin i umierania.
W czasach, kiedy świat stał się "globalną wioską", wielu szuka swojej "małej ojczyzny". Prawdziwy renesans przeżywają różnego rodzaju wydawnictwa na ten temat. Tworzone są stacje radiowe i telewizyjne, których programy adresowane są do ma­łych społeczności (np. osiedli). Wszystko po to, aby słowo "ojczyzna" stało się konkretem dla każdego, kto je wypowiada. Twórczość pamiętnikarska, kronikarska, monografie i opracowa­nia historyczne dotyczą zarówno krain historycznych jak i lo­sów poszczególnych rodzin. A jeśli tak, to również środowiska w jakim żyjemy. W tym także miejsc pracy.
Książka, jaką oddajemy dziś do rąk "naszych Czytelników, mieści się w grupie publikacji monograficznych dotyczących, za­kładów pracy i ludzi z nimi związanych. Zanim zaprosimy Pań­stwa do lektury dziejów Huty "BATORY", pozwalamy sobie na kil­ka uwag, które powinny ułatwić odbiór.
Autorzy publikacji o charakterze monograficzno - histo­rycznym bardzo często podkreślają ryzykowność tego typu przed­sięwzięć. Nie od dziś wiadomo, że obiektywna ocena faktów i pro­cesów historycznych (a także związanych z nimi osób) jest mo-
żliwa dopiero po pewnym czasie. Niekiedy staje się to wykonal­ne dopiero po wielu latach a i w takich przypadkach obiekty­wizm stanowi swoistą wypadkową różnych czynników. Pierwszym z nich są: dostępność, różnorodność i obiektywizm źródeł in­formacji. Na ironię zakrawa fakt, że odpowiedni dystans czaso­wy pozwalający na wyrobienie sobie w miarę obiektywnego sto­sunku do opisywanego obiektu, stanowi jednocześnie poważne o-graniczenie. Pamięć ludzka jest zawodna a nie wszyscy przecież współcześni, nawet jeśli mają coś istotnego do powiedzenia w konkretnej sprawie, przekazują swoje spostrzeżenia potomnym. Kolejnym czynnikiem wpływającym na obiektywność są prefe­rowane a nawet obowiązujące tendencje polityczne. W dotychcza­sowej historii Huty "BATORY", praca ta jest trzecią próbą opo­wiedzenia jej dziejów. Pierwsza: Bismarckhulte 1872 - 1922. wydana przez Ecksteins Biographischer Verlag w 1922 r. w Ber­linie, jest pozycją o charakterze informacyjno - reklamowym z dość wyraźnymi akcentami proniemieckimi. Druga książka (w międzyczasie ukazaiy się "Kartki z dziejów Huty Batory" tych samych autorów): 100 lat Huty Batory 1872 - 1972. Alojzego Lo­cha i Gerarda Szędzielorza, wydana została w roku 1972. Pre­zentuje historię huty z tak zwanego klasowego punktu widzenia, z wyraźnym propolskim nastawieniem. Ocenę trzeciej próby po­zostawiamy naszym Czytelnikom.
Naturalnie bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na obiek­tywność, jest stosunek autora do pojmowania procesu historycz­nego i jego osobiste nastawienie. W przypadku, kiedy monogra­fia stanowi dzieło kilku osób, niemal niemożliwe jest uzyska­nie jednorodnego obrazu opisywanego przedmiotu. Chyba że osoba redagująca wydawnictwo stanie się cenzorem i dopasuje fakty i opinie do siebie. W takim przypadku może powstać pozycja jed­norodna treściowo ale będąca tylko subiektywną wypadkową ocen poszczególnych autorów. Taką koncepcję wykluczyliśmy w pracy nad tą monografią, pozostawiając autorom pełną swobodę doboru faktów i ich interpretacji. Dlatego tez można czasem odnieść wrażenie powtarzania się niektórych informacji. Dzieje się tak jednakże tylko wtedy, gdy dobór Taktów historycznych lub ich interpretacja są u autorów różne.
Niejednorodność ocen wynikać może także z różnic w zain­teresowaniach autorów. Tak się złożyło, że jeden z nich opisu­je - ogólnie mówiąc - technikę, organizację a także problema­tykę ekonomiczną. Dwóch pozostałych autorów zajęło się tematy­ką społeczną oraz otoczeniem, w jakim hucie prz.yszło przez ponad 100 lat działać. O ile pierwszy zakres tematyczny nie budzi zasad -
niczych wątpliwości, o tyle tzw. problematyka społeczna podle­ga bardzo zróżnicowanym ocenom. Na dodatek zmieniającym się także bardzo szybko. Rzecz jasna poszczególne zdarzenia w jed­nej dziedzinie powodują takie czy inne reperkusje w innej. Tu przykładem może być chociażby następująca reiacja: zwiększe­nie produkcji - wzrost zatrudnienia - wydatki na sferę socjal­ną, np budownictwo mieszkaniowe. W przypadku powtarzania się informacji łączących kilka dziedzin, staraliśmy się pozostawić je w jednym miejscu książki, czyniąc adnotacje, które powinny ułatwić czytającemu dostęp do danych obrazujących konkretne zjawisko.
Czynnikiem wpływającym na obiektywność przekazu jest również sposób korzystania przez autorów z materiałów źródłowych oraz ich wykorzystanie. Poprzez sposób korzystania z materiałów ro­zumiemy ich - czasem mimowolną - selekcję w celu uzasadnienia takiego a nie innego stanowiska autora. Wykorzystanie materia­łów jest także w dużym stopniu uzależnione od przyjętej przez Wydawcę objętości dzieła. W tym - od miejsca przyznanego po­szczególnym autorom. Warto zwrócić uwagę na fakt niemożności zamieszczenia w tej książce całego posiadanego materiału fak­tograficznego (dokumentów, zdjęć, planów, reprodukcji itp.). Wybrany został jedynie materiał bezpośrednio związany z opisy­wanymi problemami i to przy założeniu, że znaczenie omawianej sprawy wykracza daleko poza krąg ludzi w nią zaangażowanych. Poza książką pozostało więc wiele zdjęć, planów sytuacyjnych, rycin i dokumentów, które zdaniem autorów (i nie tylko) po­winny zostać rozpowszechnione. Być może okazją będzie kolejne wydanie książki. Być może znajdzie się inny sposób na zapozna­nie Czytelników z tymi niewątpliwie cennymi materiałami.
Prezentowana monografia Huty BATORY nie miała być pracą o ściśle naukowo - historycznym charakterze. I taką też nie jest. Autorzy starali się jednak, na ile to było możliwe, pre­cyzyjnie dokumentować swoje przemyślenia. Załączona bibliogra­fia i wykaz materiałów źródłowych są tego dowodem i powinny stanowić cenną pomoc przy kolejnych opracowaniach.
W tym miejscu należy wyrazić podziękowanie wszystkim tym, którzy przyczynili się do napisania i wydania książki. Szcze­gólne podziękowania należą się inż. Adolfowi Nowotnemu, długoletniemu badaczowi dziejów Huty BATORY w aspekcie tech­nicznym. Materiały zgromadzone przez niego stanowiły nieoce­nione źródło informacji - także w kontekście poszukiwania nie­dostępnych do tej pory a tym samym nieznanych kart z historii huty.

Słowa kluczowe: