Przedmiotem tej aukcji jest książka:
HISTORIA SZTUKI RUSKIEJ I ROSYJSKIEJ
KOZAKIEWICZ
WSTĘP - SPIS TREŚCI - OPIS:
PRZEDMOWA
Skrypt niniejszy odpowiada w zasadzie programowi wykładów z hi¬storii sztuki ruskiej i rosyjskiej dla studentów III roku historii sztuki na uniwersytetach. Nie uwzględnia historii sztuki radzieckiej. Składa się z dwóch mniej więcej równych części: historii sztuki ruskiej (od w. IX n. e. do około r. 1700) i historii sztuki rosyjskiej (od około r. 1700 do 1917). Dodana została uzupełniająca część wstępna, obejmująca w dużym skró¬cie dzieje sztuki na terenie europejskiej części ZSRR do w. IX n. e. Część ta nie jest ilustrowana. Ilustracje, których liczba w dążeniu do nie-powiększenia kosztów skryptu musiała być ograniczona, zostały zarezer¬wowane jedynie dla dwóch zasadniczych części skryptu.
Autor starał się przedstawić rozwój sztuki ruskiej i rosyjskiej przy uwzględnieniu najnowszych syntetycznych publikacji radzieckich. Wyda¬ne w ostatnim czasie przez Akademię Nauk ZSRR trzy pierwsze tomy historii ruskiej i rosyjskiej oraz kilka innych nowszych opracozuań tra¬fiły jednak do jego rąk już po opracowaniu skryptu i zostały jedynie wymienione w bibliografii. To samo dotyczy historii sztuki ruskiej i rosyj¬skiej opracowanej ostatnio w jęz. polskim przez W. Mole. Brak nie tylko opublikowanych syntetycznych ująć całości sztuki ruskiej i rosyjskiej w języku polskim w czasie, gdy autor przygotowywał do druku swój skrypt, ale również nowszych opracowań radzieckich w tym zakresie utrudnił pracę na wielu odcinkach. Niech to choć iv części wytłumaczy niektóre braki niniejszego skryptu.
W nazwach dwóch największych radzieckich muzeów malarstwa oraz rzeźby ruskiej i rosyjskiej wprowadzone są następujące skróty; GT = = Galeria Trietiakowska w Moskwie, MR = Muzeum Rosyjskie w Le¬ningradzie.
S. K. Warszawa, w styczniu 1956 r.
WSTĘP
SZTUKA EPOK KAMIENIA I BRĄZU
Na epokę średniego paleolitu przypadają pierwsze ślady człowieka na terytorium ZSRR i pierwsze zabytki sztuki: przede wszystkim figurki kobiece o znaczeniu kultowym. W okresie neolitu i w epoce brązu (ta ostatnia — od końca III do początku I tysiąclecia p. n. e.) w licznych kul¬turach terenu Rosji, zwłaszcza środkowej i południowej, występuje drob¬na rzeźba kultowa i ceramika o ornamentacji geometrycznej. Wyróżniają się zabytki kultury trypolskiej (od wsi Trypolie pod Kijowem), kultury ludów zajmujących się uprawą roli i chowem bydła na rozległym tere¬nie od dorzecza dolnego Dniestru aż po Dunaj, noszącej od typowych dla niej malowanych naczyń glinianych także nazwę kultury ceramiki ma¬lowanej. Kultura ta przypada na koniec neolitu i początek epoki brązu (koniec IV —■ połowa II tysiąclecia p. n. e.). Wyroby z brązu w kulturze trypolskiej są jeszcze rzadkie. Upowszechniają się one w kulturach Rosji południowej i środkowej dopiero pod koniec epoki brązu, w oparciu
0 warsztaty lokalne; do wyrobów artystycznych należą narzędzia, broń
1 ozdoby.
Głównymi ośrodkami wyżej rozwiniętej kultury w epoce brązu są kraje kaukaskie, dysponujące bogatymi złożami metali i pozostające w kontakcie ze starymi kulturami Azji Przedniej. Wśród osiadłych tu ludów rolniczych i pasterskich już pod koniec III tysiąclecia obok miedzi i brązu znane jest srebro i złoto; z tego czasu pochodzi bogate wyposa¬żenie kurhanu grobowego zapewne jednego z wodzów plemiennych w mieście Majkop na Kubaniu, obejmujące złote przedmioty użytkowe, m. in. naczynia oraz ozdoby, jak naszyjniki, plakietki z wyobrażeniem lwów itp. Zwłaszcza w II tysiącleciu i w początkach I metalurgia u ple¬mion kaukaskich osiąga bardzo wysoki stopień rozwoju; zna ona roz¬maite sposoby techniczne obróbki brązu i metali szlachetnych, jak odlew, repusowanie, ryt, filigran, wykazuje umiejętność artystycznego kształto¬wania formy przedmiotów i subtelnego opracowania ornamentyki. Obok motywów geometrycznych i stylizowanych roślinnych stosuje si^ w me¬talurgii także motywy figuralne. Najpiękniejsze zabytki odnalezione zo¬stały w kurhanach grobowych znaczniejszych osób. Plemiona kaukaskie w wysokim stopniu opanowały wcześnie również technikę obróbki ka¬mienia do celów budowlanych i rzeźbiarskich: z początku I tysiąclecia
p. n. e. pochodzą spotykane dość często na terenie Gruzji, Armenii i Azer¬bejdżanu budowle o znaczeniu kultowym i apotropaicznym, jak np. kon¬strukcje z głazów kamiennych w typie menhirów, kromlechów i dol¬menów oraz wielkie rzeźby wyobrażające ryby. Z tych czasów zachowały się też resztki cyklopskich murów obronnych z basztami. Charakter oma¬wianych zabytków kultury materialnej i sztuki z późnej epoki brązu wskazuje na zachodzący wówczas wśrud plemion zakaukaskich rozkład wspólnoty pierwotnej i kształtowanie się formacji niewolniczej.
SZTUKA URARTU
Na terenie zakaukaskim, tak bogatym w dawne tradycje kultury i sztu¬ki, ukształtowało się w w. IX p. n. e. ze związku kilku plemion zamiesz¬kujących teren późniejszej Armenii i południowej Gruzji silne państwo niewolnicze —■ Urartu, jedno z potężniejszych państw starożytności w Przedniej Azji, utrzymujące swe znaczenie mimo uporczywych walk z sąsiadującą zeń od południa Asyrią, prowadzonych ze zmiennym szcz꬜ciem. Upadło ono w w. VI p. n. e., osłabione przez najazdy nowych wro¬gów, zwłaszcza ludów kimmeryjskich i Scytów. Urartu, którego istnie¬nie przypada na początek epoki żelaza, posiadało wysoko rozwiniętą kul¬turę i sztuko, wiążącą się z kulturą i sztuką narodów Przedniej Azji, zwła¬szcza Asyrii. Znano w Urartu wcześnie pismo Minowe. Najbujniej rozwi¬jała się tu architektura i technika obróbki metali. Wielkie kanały nawad¬niające, budowane przy użyciu siły roboczej niewolników, czynne są po dziś dzień. Wykopaliska odsłoniły pozostałości dawnych miast i twierdz. Istniały w miastach Urartu wielopiętrowe pałace oraz świątynie; uży¬wano kolumn i posągów do ozdoby. Na szczególną uwagę zasługuje od¬kryte przez wykopaliska radzieckie — poczynając od r. 1939 — miasto-twierdza Tejszebaini na wzgórzu Karmir-Blur koło Erywania (w. VIII— VI p.n.e.). połączone z rezydencją namiestnika. W pomieszczeniach rezy¬dencji odkryto ślady malowideł ściennych, wyroby ceramiczne, resztki tkanin oraz artystyczne przedmioty z żelaza, brązu i drogich metali, świadczące o bardzo wysokim poziomie odlewnictwa i repusowania (hełm króla Argiszti z przedstawieniem pochodów wojennych, rydwanów, skła¬dania ofiar itp., tarcza króla Sardura z wyobrażeniem lwów i byków, po¬sążki bóstw i inne).
Nieco później niż Urartu ukształtowały się państwa terenu Gruzji: Kolchida (w zachodniej Gruzji), znana z mitu greckiego o Argonautach, i Iberia (we wschodniej Gruzji). I tu wysoko było rozwinięte budowni¬ctwo oraz technika obróbki metali.
SZTUKA SCYTYJSKA I SZTUKA KOLONII GRECKICH
NAD MORZEM CZARNYM
SZTUKA OKRESU WĘDRÓWEK LUDÓW W REJONIE STEPÓW
CZARNOMORSKICH
W wieku VII p. n. e. stepy czarnomorskie od Donu aż po Dunaj za¬jęły po ludach kimmeryjskich ludy scytyjskie, przybyłe być może z Azji, w części koczownicze, w części osiadłe, zajmujące się chowem by¬dła i uprawą roli. Stanowiły one związek plemion pod wodzą królów i re¬prezentowały znaczną siłę wojenną, która oparta się zwycięsko nawet wyprawie króla perskiego Dariusza w r. 512 p. n. e. Równocześnie mię¬dzy w. VII a V p. n. e. Grecy z Małej Azji założyli na północnym wybrze¬żu Morza Czarnego szereg miast-kolonii, z których najważniejszymi by¬ły: Olbia (u ujścia Bohu), Chersones (na południowym wybrzeżu Krymu) i Pantikapea (na wschodnim wybrzeżu Krymu, dzisiejszy Kercz). Te ko¬lonie greckie prowadziły ożywiony handel ze Scytami, kupując od nich i wysyłając z kolei do nieurodzajnej Grecji zboże, bydło i ryby. a w za¬mian za to dostarczając Scytom wina, narzędzi, tkanin i wyrobów rze¬miosła artystycznego. Szczególnie ważna była tu rola kolonii po obu stronach cieśniny Kercz (zwanej przez Greków Boslorem Kimmeryj skim), które w w. V p. n. e. stworzyły samodzielne państwo ze stolicą w Panti-kapei. Niedługo potem Scytowie stworzyli również własny organizm pań¬stwowy z głównym ośrodkiem na Krymie; ostatnio wykopaliska radzie¬ckie odsłoniły ruiny krymskiej stolicy tego państwa, scytyjskiej Neapo-lis. W państwach tych panował ustrój oparty na niewolnictwie. W pierw¬szych wiekach naszej ery coraz większą rolę na stepach czarnomorskich zaczęli odgrywać mieszkający pierwotnie dalej na wschód Sarmaci, po¬krewni Scytom.
Kolonie greckie nad Morzem Czarnym były ważnymi ośrodkami kul¬tury, promieniującymi w głąb terenu zamieszkałego przez Scytów i Sar¬matów. Ale w tworzeniu tej kultury czynną rolę odgrywały ludy miej¬scowe; nawet w koloniach Scytowie czy Sarmaci stanowili znaczny odse¬tek mieszkańców. Dlatego kultura ta przyjęła oblicze na poły greckie, na poły scytyjsko-sarmackie; także sztuki plastyczne były tego wyrazem. Urbanistyka i architektura greckich kolonii wykazuje bardziej greckie, później zaś hellenistyczne oblicze. Natomiast rzeźba i rzemiosło artystycz¬ne, zwłaszcza złotnictwo, pozostają pod silnym wpływem scytyjsko-sar-mackim. Wyroby złotnicze, a także ceramiczne, odnalezione zostały głów¬nie w kurhanach grobowych królów i przywódców plemiennych scytyj¬skich (sarmackich są o wiele uboższe), kurhanach rozsianych na terenie Ukramy, Od połowy XIX w. kurhany te stały się obiektem naukowych
wykopalisk rosyjskich, a później radzieckich. Wyniki badań przeszły naj¬śmielsze oczekiwania. Zwyczaje pogrzebowe kazały chować króla czy wodza wraz z żoną czy nałożnicą, ze sługami i drużyną w pełnym ryn¬sztunku w otoczeniu ulubionych za życia, najcenniejszych przedmiotów. A Scytowie mieli zamiłowanie do rzeczy drogich, bogatych i ozdobnych. Odnalezione wyposażenie odznacza siq często ogromnym przepychem; bogate przedmioty ze srebra, elektronu (stopu srebra i złota) lub złota liczą się nieraz na setki (w kurhanach w Czertomliku odnaleziono m. in. wazę srebrną, z fryzem przedstawiającym hodowlę koni, oraz w Kul Oba — wazę z elektronu, z przedstawieniem króla Scytów przyjmujące¬go wysłannika). Starożytności scytyjskie stanowią obecnie jedną z ozdób leningradzkiego Ermitażu. Sztuka ta wykazuje wysoki poziom techniki i precyzję wykonania. Motywy i tematy greckie, często mitologiczne, rza¬dziej perskie, przetworzone w swoisty sposób, z odmiennym niż greckie poczuciem dekoracyjności, łączą się tu z tematami z życia Scytów, ich walk, polowań i zajęć rolniczych. Ostatnie wykopaliska radzieckie stwier¬dziły, że Scytom osiadłym, przynajmniej w ich stolicy krymskiej, znana była architektura monumentalna i malarstwo ścienne, zachowane w ko¬morach grobowych.
Ta kultura i sztuka grecko-scytyjska i grecko-sarmacka traci żywotne centra swego rozwoju w w. III i IV n. e., gdy padają czarnomorskie pań¬stwa oraz kolonie greckie i scytyjskie, osłabione przez powstania gnębio¬nych niewolników i przez napady ludów koczowniczych. Są to zrazu przy¬byli znad Bałtyku germańscy Goci, później zaś mongolscy Hunnowie, któ¬rzy nadeszli z Azji. Następuje częściowe zmieszanie się najeźdźców, zwła¬szcza Gotów, z miejscowymi plemionami. Rozwijająca się wówczas — zwłaszcza w w. V n. e. ■—■ sztuka, w której nadal główną rolę odgrywa obróbka metali i złotnictwo, kontynuuje tradycje rzemiosła artystyczne¬go scytyjsko-sarmackiego; poziom wykonania jest jednak coraz niższy. Żywszemu rozwojowi sztuki nie sprzyja niespokojny okres wędrówek ludów; w krótkich odstępach czasu przez otwarte na obie strony stepy czarnomorskie przechodzą, począwszy od w. VI n. e., Awarowie, Bułga¬rzy i Węgrzy, dążąc ze wschodu na zachód.
W kontaktach wojennych, handlowych i kulturalnych z terenami nad Morzem Czarnym pozostawały na przełomie naszej ery i w pierwszych jej wiekach ludy słowiańskie, mieszkające na północ od stepów, w leśno-stepowych i leśnych rejonach środkowego Dniestru i Dniepru. Pierwsze wzmianki o nich pochodzą od historyków rzymskich z w. I n. e. Ale mu¬siały one zamieszkiwać te tereny i wcześniej. Wedle umotywowanych przypuszczeń za Słowian można by uważać już te ludy, które jako pół-nocno-zachodnich sąsiadów Scytów wymienia historyk grecki Herodot w w. V p. n. e. W wieku I n. e. były to ludy już osiadłe, rolnicze, o sto-
sunkowo zaawansowanym rozwoju gospodarczym. W wieku IV—VI n. e. stanowiły one związek plemienny, określany nazwą Antów. Antowie pro¬wadzili zaciekle walki z Gotami, później sprzymierzyli się z Hunnami; wyprawiali się też przeciw Bizancjum, dając początek ekspansji słowiań¬skiej na Półwysep Bałkański. Z Antów wywodzą się plemiona ruskie. Podobieństwa między zabytkami rzemiosła artystycznego wczesnoruskie-go a zabytkami scytyjsko-sarmackimi, zwłaszcza w zakresie obróbki i zdobnictwa metalu, pozwalają przypuszczać, że mimo wędrówek ludów tradycje rzemiosła scytyjsko-sarmackiego trwały długo, a w ich pielę¬gnowaniu odgrywały rolę także plemiona słowiańskie.
SZTUKA ARMEŃSKA I GRUZIŃSKA
Wyżej omówiliśmy dzieje sztuki krajów zakaukaskich do połowy I tysiąclecia p. n. e. Od tego czasu decydującą rolę w tych rejonach odgry¬wają dwa narody, armeński i gruziński, tworząc własne organizmy pań¬stwowe —■ monarchie, zrazu niewolnicze, od początku naszej ery feudal¬ne, w których aż po w. XIII n. e. wysoko rozwijała się kultura i sztuka. Podstawą rozwoju był rozkwit gospodarczy obu krajów, leżących w punk¬cie węzłowym ważnych dróg handlowych łączących Europę z Azją, co sprzyjało powstawaniu i wymianie wartości kulturalnych. Bardzo waż¬nymi czynnikami były też dawność tradycji artystycznych, a zwłaszcza budowlanych, przede wszystkim w Armenii, oraz wielkie zdolności twór¬cze obu narodów. Mimo ich bliskiego sąsiedztwa, pokrewieństwa etnicz¬nego i wzajemnych związków w różnych dziedzinach, oba kraje stano¬wiły odrębne politycznie i kulturalnie całości i dlatego sztukę ich należy omawiać oddzielnie.
ARMENIA
Naród armeński ukształtował się między w. VII—II p. n. e. z niektó¬rych plemion, które tworzyły ludność Urartu, zmieszanych głównie ze Scytami. Armenia wchodziła początkowo w skład monarchii perskiej, później Aleksandra Wielkiego; w końcu w. II p. n. e. powstało ostatecz¬nie niezawisłe państwo armeńskie, jedno z potężniejszych w świecie póź-noantycznym, przechodzące na przełomie naszej ery okres znacznego roz¬woju kulturalnego. Dominowała w miastach kultura hellenistyczna; z te¬renu Armenii, z tego właśnie okresu, pochodzi najważniejszy na terenie ZSRR zabytek architektury hellenistycznej, świątynia w Garni koło Ery-wania (w. I lub II n. e.).
W następnych wiekach Armenia zachowuje na ogół swą niezależność.
odgrywając rolę państwa buforowego między Persją a imperium rzym¬skim, później między Persją a Bizancjum. Kształtujący się feudalizm utwierdza przyjęcie w r. 301 chrześcijaństwa. Kościół armeński, który szybko uniezależnił się od Rzymu, jest potężną organizacją o szczegól¬nie rozwiniętym życiu zakonnym. Sprzymierzony z królem i możnymi, wraz z nimi stanowi czynnik eksploatacji feudalnej ludu. Od połowy w. VII do połowy IX pozostaje Armenia pod okupacją arabską. Później, aż po w. XIII, do czasu podbicia jej przez Mongołów, przechodzi bujny okres rozkwitu gospodarczego i kulturalnego, choć politycznie słabnie: od połowy w. XII niezależne przedtem państwo armeńskie staje się auto¬nomiczną prowincją państwa gruzińskiego.
Przyjęcie chrześcijaństwa i rola Kościoła wpływają na rozwój sztuki w Armenii; jest ona głównie sztuką kościelną. Najpełniej rozwija sio architektura. Pierwsze zabytki budownictwa chrześcijańskiego pochodzą z w. IV; okresami rozkwitu są w. VI i pierwsza połowa VII, a później wieki od IX do XIII. Zapożyczone w w. IV i V. głównie z Syrii, typy bu¬dowli kultowych ulegają szybko twórczym przekształceniom. Powstają budowle w pełni samodzielne i oryginalne, jeśli chodzi o typ bazylikowy (Ereruik i Tekor, w. V), a przede wszystkim o typ centralny, podlegający śmiałym i nowatorskim próbom najrozmaitszych rozwiązań (Eczmiadzin— katedra, w. V—VII i kościół Ripsime, r. 618; kościół Zioartnoc, r. 641—661). Charakterystycznymi cechami architektury armeńskiej, jakie wykształ-towaiy się w tym okresie, są: zwartość, monumentalność, prostota i har¬monia "w układzie brył, zwieńczonych najczęściej wysokim bębnem i stoż¬kowym dachem, kryjącym wewnętrzną kopułę; podporządkowanie archi¬tekturze coraz bogatszej z biegiem lat dekoracji, w której najważniej¬szą rolę odgrywają ślepe arkady i archiwolty o łuku półkolistym oraz płaskorzeźby (kościół na wyspie Achtamar na jeziorze Wan, r. 915—921); duża wiedza konstrukcyjna, pozwalająca na szerokie stosowanie różnego typu sklepień, a wyrażająca się także w starannym układzie dużych blo¬ków ciosu.
Od końca w. X głównym ośrodkiem artystycznym staje się nowa sto¬lica kraju — Ani. Jej budownictwo jest wyrazem zmian zachodzących w łonie ustroju feudalnego Armenii. Zgodnie z rozwojem handlu i rze¬miosła wzrasta znaczenie mieszczan i życia miejskiego, a w tym i archi¬tektury świeckiej; nie zmniejsza się również rola architektury kultowej. Nowa stolica obejmowała zarówno obszerne dzielnice ubogich, jak i pa¬łace króla i możnych, zajazdy, karawanseraje oraz kilkadziesiąt kościo¬łów i klasztorów; dziesięć kamiennych mostów było przerzuconych w mie¬ście poprzez rzekę Achurian. Budowle Ani stanowiły wzór dla miast pro¬wincji, zwłaszcza kościelne, reprezentujące głównie typ centralny (ko¬ściół fundowany przez króla Gagika I na wzór Zwartnoc, r. 1001—1020;
kościół książąt Abugamrenc, przed r. 994). W ostatniej fazie rozwoju architektury armeńskiej, w w. XII—XIII, mimo osłabienia politycznego kraju architektura ta rozwija się twórczo dalej. Budowniczowie miejsco¬wi dochodzą w tym czasie do stworzenia nowego systemu konstrukcyj¬nego, niezależnie od podobnych równoczesnych osiągnięć gotyku francu¬skiego; wprowadzają i konsekwentnie stosują do różnego typu budowli łuki konstrukcyjne lub żebra dźwigające sklepienia (Ani, kaplica Paste¬rza, w. XI lub XII; kruchta klasztoru Achpat, r. 1201; refektarz klasz¬toru Agarcin, r. 1248). Równocześnie wzrasta dekoracyjność płaskorzeźb związanych z architekturą, często traktowanych ażurowo pod wpływem sztuki Islamu. Wielkie założenia klasztorne malowniczo harmonizują roz¬maitością swych brył z górzystym krajobrazem (Sanain, w. X—XIII). W zabytkach architektury armeńskiej odgrywało pewną rolę malar¬stwo freskowe; ale wobec silnych w Armenii tendencji obrazoburczych rozwinęło się tu przede wszystkim malarstwo miniaturowe. Szkoła mi-niatorska armeńska należy do najważniejszych w okresie średniowiecza, a jednym z najsłynniejszych rękopisów iluminowanych świata jest ewan-geliarz z Eczmiadzin, wykonany w klasztorze Norawank (r. 989; Erywań, Biblioteka Publiczna), czarujący w swych iluminacjach pewnością i lek¬kością kreski oraz przepychem subtelnie zestrojonych barw.
Po najeździe mongolskim zaznacza sio powolny upadek sztuki armeń¬skiej.
GRUZJA
W Kolchidzie i Iberii, państwach niewolniczych, o których wspomina¬liśmy wyżej, lawirujących ze zmiennym szczęściem w ostatnich wiekach przed naszą erą między Persją a cesarstwem rzymskim, istniała kultura i sztuka o póżnoaniycznym charakterze, mocno zasilona elementami wschodnimi. O wysokim poziomie rozwoju budownictwa dają pojęcie pozostałości wielkiego miasta skalnego Uplic-ciche.
Na przełomie naszej ery z hetycko-iberyjskiej ludności Kolchidy i Iberii tworzy się naród gruziński. Nie powstaje tu jednak jednolity organizm państwowy, jak w Armenii: Gruzja rozbita jest w pierwszych wiekach naszej ery na szereg państewek, ulegających wpływowi Rzymu. Persji bądź Bizancjum. Najważniejszym z nich jest zachodnia Gruzja (dawna Iberia). Tu najpierw, w r. 337 przyjęte zostaje chrześcijaństwo, rozszerzające się później na inne rejony kraju. Podobnie jak w Armenii, opiera się ono głównie na klasztorach i utwierdza kształtujące się stosun¬ki feudalne. W wieku VII prawie całą Gruzje zajmują Arabowie. Zrzucić ich jarzmo i zjednoczyć kraj udaje się królom z rodu Bagratydów. Od okresu panowania Dawida IV (1089—1125), który walkę doprowadził do
zwycięskiego końca, przyłączając się do zjednoczonej Gruzji Armenię, do panowania królowej Tamary (1184—1213), która granice państwa jeszcze bardziej rozszerzyła, trwa okres potęgi politycznej i gospodarczej. Jest to również epoka wspaniałego rozkwitu nauki, filozofii i literatury, której przewodzi genialny poeta Szota Rustaweli. Najazdy mongolskie, podob¬nie jak w Armenii, i tu powodują upadek siły politycznej i gospodarczej oraz kultury od połowy w. XIII.
Sztuki plastyczne w Gruzji, podobnie jak w Armenii, osiągnęły wy¬soki poziom, rozwoju w w. VI i w pierwszej połowie VII, a przede wszyst¬kim w epoce wielkiego rozkwitu kulturalnego od w. XI do XIII. Najwięk¬szą rolę odgrywała architektura, oprócz niej także malarstwo i złotni-ctwo. Rozwój i cechy charakterystyczne architektury gruzińskiej wyka¬zują podobieństwo do armeńskiej. I tu architekci mają wiele swobody oraz inwencji twórczej i są wybitnymi konstruktorami-technikami. Dba¬ją o harmonijne wyważenie i stopniowanie brył, wieńczonych — jeśli chodzi o kościoły -—■ wysokim bębnem i stożkowym dachem, stosują roz¬maite typy sklepień, zwłaszcza kopułowych oraz różne systemy podpór. Próbują rozwiązań centralnych, mających tu dawne tradycje rodzime (kościół Dżwari w Mccheta, r. 586—604; Bana, w. VII) i rozwijają impor¬towany z Syrii typ bazylikowy (Bolnisi, r. 478—493). W epoce najwięk¬szego rozkwitu architektury przewagę zyskuje jednak nie budowla cen¬tralna, jak w Armenii, ale bazylika kopułowa, założona na planie krzyża łacińskiego, w której ujęciu architekci dążą do osiągnięcia wyrazu potęgi i monumentalności (kościół Bagrata w Kutaisi, r. 1003; kościół Sweti-Czchoweli w Mcclieta, r. 1010—1029; katedra Aławerdy, pierwsza poło¬wa w. XI). Wytwarza się swoisty system ukształtowania elewacji wschod¬niej, pięciodzielny, podkreślony wnękami i ślepymi arkadami w układzie schodkowym, przy czyni charakterystyczne laskowania podkreślają bieg arkad i zarysowują dekoracyjne motywy krzyża, rozety i rombu. W de¬koracji architektoniczno-rzeźbiarskiej, której znaczenie z biegiem lat wzrasta, odgrywają także ważną rolę motywy roślinne, zwierząt fanta¬stycznych i przede wszystkim plecionki (Nikorcminda, r. 1010—1014; Samtawisi, r. 1030). Nowych systemów konstrukcyjnych architektura gru¬zińska w tym okresie nie stosuje. Jak w Armenii, tak i w Gruzji wyróż¬niają się wielkie zespoły klasztorne (Gelati, początek w. XII).
O wiele bardziej niż w Armenii rozwija się w Gruzji malarstwo mo¬numentalne, pozostające pod znacznym wpływem Bizancjum (freski w kościele w Ateni, początek w. X; mozaiki iv Gelali, r. 1125—1030). Ilu-minatorstwo stoi na wysokim poziomie. Rozkwita sztuka złotnicza, a prze¬gródkowe emalie gruzińskie należą do największych osiągnięć średnio¬wiecza w zakresie rzemiosła artystycznego (ikona Matki Boskiej Chachul-skiej, w. X, w obramieniu złotym z lat 1125—1154; klasztor w Gelati),
ZNACZENIE SZTUKI ARMEŃSKIEJ I GRUZIŃSKIEJ
Armenia i Gruzja — to dwa żywotne, odrębne, niezależne ogniska sztuki średniowiecznej, powstałe w oparciu o miejscowe, istniejące od wieków tradycje artystyczne. Sztuka chrześcijańska obu krajów szybko przekształciła częściowo przejęte z Syrii wzory, zdobywając osiągnięcia zupełnie nowe i oryginalne. O niezależności, tej sztuki świadczy fakt, że mimo bliskości i silnej ekspansji artystycznej tak żywotnego centrum, jak Bizancjum, zarówno Armenia, jak i Gruzja w zakresie architektury oparły się całkowicie jego wpływom, tworząc i rozwijając budownictwo oparte na zasadach innych niż bizantyńskie. Jedynie malarstwo gruziń¬skie uległo pewnemu wpływowi Bizancjum. W okresie swego rozkwitu w w. X—XIII sztuka armeńska i gruzińska rozwija się równolegle do sztuki romańskiej I wczesnogotyckicj Europy zachodniej, południowej i środkowej, wykazując znaczne zbieżności z romańską w zakresie deko¬racji rzeźbiarskiej, świadczące o wzajemnych powiązaniach. Ten okres rozkwitu sztuki armeńskiej i gruzińskiej przypada również na okres po¬czątkowego rozwoju sztuki ruskiej. Ruś związana była licznymi węzłami głównie handlowej natury z krajami zakaukaskimi; stwarzało to podłoże do wymiany wartości kulturalnych i artystycznych i istotnie stwierdzo¬no w sztuce Rusi w. XII i początku XIII pewne wpływy armeńsko-gru-zińskie, których znaczenia nie należy zresztą przeceniać. Z kolei oba kraje zakaukaskie ulegną później wpływowi bardziej wówczas zaawan¬sowanej sztuki rosyjskiej, gdy Gruzja w r. 1801, a Armenia częściowo w r. 1828 wejdą w skład cesarstwa rosyjskiego.
Władza radziecka obu republik zakaukaskich, wchodzących w skład ZSRR od r. 1920 i 1921, otoczyła opieką licznie zachowane mimo zawie¬ruch dziejowych zabytki sztuki armeńskiej i gruzińskiej, zwłaszcza archi¬tektoniczne. Tworzą one z tych krajów prawdziwe muzea architektury; niestety, część zabytków architektury armeńskiej znajduje się poza gra¬nicami ZSRR, na terenie Turcji. Silne wiązanie się z dziedzictwem wła¬snej sztuki charakteryzuje obecnie sztukę radziecką obu republik. Zwła¬szcza jeden z najwybitniejszych architektów radzieckich ostatniej doby, zmarły już A. Tamanian, w szczęśliwy sposób łączył nową socjalistyczną treść budownictwa z tradycją narodowej formy armeńskiej; także w Gru¬zji osiągnięto w tym zakresie wiele wybitnych rozwiązań architektonicz¬nych.
SPIS TREŚCI
SIT.
PRZEDMOWA
WSTĘP ■ 5
Sztuka epok kamieniu i brązu
Sztuka Urartu
Sztuka scytyjska
Sztuka armeńska i gruzińska
SZTUKA RUSKA
periodyzacja i.4
Sztuka Słowian wschodnich ... 15
Sztuka "Rusi Kijowskiej 16
Sztuka okresu rozdrobnienia feudalnego 31
Sztuka państwa moskiewski ego 85
SZTUKA ROSYJSKA
Sztuka okresu 1700—1760 136
Sztuka okresu 1760—1861 160
Sztuka okresu kapitalizmu 232
BIBLIOGRAFIA 28:3
SPIS TREŚCI 291
Wydawnictwo:PWN
Warszawa 1956
stron 290
Stan dobry
KONIECZNIE ZOBACZ MOJE INNE AUKCJE !!!
Pamiętaj że kupując więcej przedmiotów zaoszczędzasz na przesyłce !!!!!!
Polecam lekturę "O mnie "
zapraszam do licytacji
|
