Mają Państwo przed oczami drugie, gruntownie zmienione i poprawione wydanie tej książki. Czas płynie, więc do chronologicznego przeglądu historii sztuki ogrodu rodzinnego zostały dodane najnowsze, zaobserwowane przeze mnie wątki, obecne w realizacjach ogrodów pokazowych współczesnych projektantów, prezentowanych na kształtujących trendy wystawach i konkursach. Przybyło parę nowych ilustracji. Położyłam też większy nacisk na rodzaje i gatunki roślin tworzących wizerunek ogrodów rodzinnych na przestrzeni stuleci, biorąc pod uwagę specyfikę polskiego krajobrazu i polskiej historii ogrodów. Mocno rozszerzony został rozdział o XIX-wiecznej rewolucji w koncepcji szaty roślinnej ogrodu, zapoczątkowanej przez przesłanie „Dzikiego ogrodu" Williama Robinsona, ze względu na stałą jego obecność w dzisiejszych, nawet najnowszych realizacjach.
Rosnąca popularność ogrodów przydomowych w Polsce, stanowiąca wyzwanie dla projektantów, jak również inwestorów, skłoniła mnie do zamieszczenia algorytmu projektowania ogrodu rodzinnego, uwzględniającego zarówno potrzeby urządzania ogrodu przez właścicieli, związane z procesem zamieszkiwania i terytorialnością, jak i zasady budowania dobrej, pięknej przestrzeni przez architekta krajobrazu, zgodnie z regułami sztuki. Algorytm ten powstał jako jeden z wyników projektu „Ogród za oknem", prowadzonego przeze mnie, przy pomocy koleżanek i kolegów z Katedry Sztuki Krajobrazu, od 2007 roku. Celem towarzyszących mu konferencji, warsztatów i publikacji1 jest pogodzenie potrzeb egzystencjalnych użytkowników ogrodów z wiedzą i potrzebami twórczymi projektantów. Mam nadzieję, że razem z tą publikacją zapoczątkują one drogę do poprawy wizerunku polskich ogrodów rodzinnych, które budują przestrzeń społeczną i publiczną naszych osiedli oraz małych miasteczek.
Główne przesłanie książki pozostało jednak niezmienione. To nie jest zwykła historia ogrodów, opisująca ich kompozycję i uprawiane w nich rośliny. To spojrzenie na ogród - miejsce życia człowieka w dialogu z krajobrazem. Istotą ogrodu rodzinnego, w odróżnieniu od innych typów urządzanej zieleni, nie są rośliny komponowane na wydzielonym obszarze, a relacja człowieka z jego środowiskiem. Ogród w krajobrazie tworzy żyjący w nim człowiek, nie ścieżki, grille i ozdobne krzewy.
SPIS TREŚCI
Przedmowa do wydania drugiego ... 5
HOMO HABITANS I RAJ UTRACONY – WSTĘP ... 7
RODZINA – DOM – OGRÓD ... 13
Rodzina ... 13
Dom ... .. 15
Ogród ... 17
Siedlisko ... 18
HISTORIA I EWOLUCJA FORMY OGRODU RODZINNEGO ... 23
Struktura i funkcjonowanie domu rzymskiego ... 23
Spuścizna średniowiecza – powstanie prywatnego ogrodu rodzinnego (hortus conclusus) ... 28
Ogrody rodzinne w XV i XVI wieku w Europie – dom i ogród jako kompozycyjna całość ... 33
Polskie ogrody rodzinne w XVI i XVII wieku ... 38
Ogród dworski i fabrykancki. Przemiany funkcjonalne i formalne ogrodu rodzinnego w XVII–XIX wieku ... 43
Ogrody dworskie w Polsce w XVIII i XIX wieku ... 45
Powstanie ogrodu willowego (przydomowego) na początku XX wieku ... 50
Moderniści i ogród funkcjonalny ... 50
Ogród wiktoriański – prekursorzy formy ... 53
Naturalistyczne ogrody edwardiańskie – synonim angielskiego ogrodu przydomowego ... 55
Specyfika polskiego ogrodu willowego ... 59
Powstanie ogródków działkowych ... 60
Współczesne tendencje w projektowaniu ogrodów rodzinnych ... 62
Postmodernizm – w ukłonie przed historią ... 62
Ogród współczesny – jak krajobraz ... 63
Nowy romantyzm – nowy pozytywizm ... 64
STRUKTURA MIEJSCA – W DRODZE DO ODCZYTYWANIA ZNACZEŃ ... 77
Strefy funkcjonalne ogrodu ... 78
Część reprezentacyjna ... 78
Część wypoczynkowa i użytkowa (tradycyjna użyteczność – sad) ... 78
Strefa niezagospodarowana ... 80
Repertuar form ogrodowych ... 83
Dom i budynek ... 83
Formy towarzyszące funkcji reprezentacyjnej (przedogródek – symetria i rytm) ... 84
Formy towarzyszące części użytkowej i wypoczynkowej. Fenomen sadu i warzywnika ... 87
Poza strefą użytkową i wypoczynkową ... 90
Przestrzenie przenikania się stref (ogrodzenia, tarasy, wejścia) ... 91
Wnętrza ogrodowe – uwagi ogólne ... 97
Percepcja ogrodu a wielkość wnętrz ... 98
Percepcja struktury roślin a konstytuowanie się wnętrz ogrodowych ... 98
Fenomen wnętrz miniaturowych i tworzących się wokół centralnego elementu ... 100
Kompozycja wnętrz w ogrodach ... 101
Znaczenie i symbolika stref oraz elementów struktury ... 104
Dom i jego znaczenie ... 104
Przestrzeń wejściowa – symbolika i tradycja ... 106
Znaczenie części użytkowej i wypoczynkowej ... 110
Znaczenie części niezagospodarowanej ... 110
Znaczenie przestrzeni przenikania ... 113
Ogrodzenie jako granica terytorium między światem a ogrodem ... 116
Przestrzenie przenikania się domu i ogrodu – symbolika i wartości ... 118
WSPÓŁCZESNY OGRÓD RODZINNY ... 121
Współczesny ogród rodzinny a wyjściowy model ogrodu willowego ... 122
Model współczesnego ogrodu rodzinnego ... 125
Projektowanie ogrodu rodzinnego – ogród strukturalny ... 127
KILKA UWAG NA KONIEC ... 131
Bibliografia ... 139
