Kamień ten jest odmianą korundu, najtwardszego po brylancie kamienia występującego w naturze. Najczęściej niebieski, ale spotkać można także kamienie w innych barwach – we wszystkich z wyjątkiem czerwonej. Kolor niebieski zawdzięcza domieszkom żelaza lub tytanu. W niektórych odmianach szafiru występuje zjawisko asteryzmu (szafir gwiaździsty), spowodowane obecnością drobnych inkluzji. Najbardziej cenione są szafiry o barwie bławatka, zwanej również błękitem kaszmirskim – pochodzące z Kaszmiru, Birmy i Tajlandii. Kamienie ze Sri Lanki mają barwę jaśniejszą, natomiast australijskie są ciemniejsze, często o odcieniu zielonkawym. Szafirom najczęściej nadaje się szlif brylantowy lub schodkowy. W przypadku ciemnych kamieni, dla podkreślenia ich przezroczystości, stosuje się szlify płaskie. Szafiry gwiaździste szlifuje się nadając im formę kaboszonu.
Występują niekiedy kamienie dwubarwne, inne zmieniające barwę w zależności od kąta patrzenia (pleochroizm) a niektóre wykazujące wręcz całkowitą zmianę koloru zależnie od oświetlenia.
Niegdyś pod nazwą szafir określano różne kamienie, w starożytności i w średniowieczu określając tak np. lapis lazuli. Dopiero na początku XIX wieku uznano, że szafir wraz z rubinem są korundami  jakości jubilerskiej. Obecnie do szafirów zalicza się wszystkie korundy jakości jubilerskiej, nie posiadającej barwy czerwonej, zarezerwowanej dla rubinu.