PRZEDMOWA.



Praca niniejsza powstawała w latach wojny. To tłumaczy jej charakter i może częściowo usprawiedliwia jej braki. Tłumaczy jej charakter: w okresie pięcioletnich rządów barbarzyństwa — demokracja była bardziej niż kiedykolwiek ideałem — a równocześnie budziła się potrzeba analizy, dlaczego w niektórych społeczeństwach demokracja okazała się żywotną silą, w innych padła pod naciskiem wrogich sił wewnętrznych, w innych jeszcze nie wytrzymała naporu z zewnątrz. Dlaczego demokracje anglosaskie i demokracje radzieckie okazały się odporne i silne wobec wewnętrznych prób infekcyj dyktato-rialno-faszystowskich i wobec wojny z faszyzmem, demokracja francuska miała w sobie siły oporu wobec prób dyktatury z prawa w okresie pokoju, a okazała brak odporności w chwili klęski i po klęsce, demokracje niemiecka czy austriacka, czy hiszpańska zaś padły ofiarą własnych wewnętrznych faszyz-mów? To wszystko kazało nie ograniczać się do analizy przepisów konstytucji, czy norm zwyczajowych, ale kazało szukać głębiej. Analiza czysto prawna kazałaby stwierdzić, że ustroje Niemiec weimarskich, czy Austrii przeddolfussowskiej, czy Hiszpanii republikańskiej były ustrojami formalnie idealnymi, ustrojami zapewniającymi pełnię demokracji politycznej i otwierającymi drogę do demokracji społecznej — & okazały brak odporności politycznej. Że — z drugiej strony ¦—. Francja okazywała przez długie lata — aż do ostatniej wielkiej i skutecznej obrony demokracji w r. 1936 — wewnętrzną siłę demokracji, choć żyła w ustroju, skrojonym nie na republikę, ale na przyszłego króla. Ze Stany Zjednoczone potrafiły pod rządami konstytucji ^roku 1787 przejść od klasowego państwa burżuazji i drobnej burżuazji do socjalnego państwa
Roosevelta. Ze Anglia umiała pod ustrojem, który nie uległ większym zmianom formalnym od końca XVII wieku przejść od monarchii rządzonej przez parlament arystokratyczny do monarchii rządzonej przez parlament mieszczański, od tej ostatniej do monarchii rządzonej przez plebiscytarnego demokratycznego premiera z udziałem parlamentu demokratycznego — i potrafi bez zmiany ustroju przejść do paradoksu, który by można określić jako monarchię socjalistyczną. Że Związek Radziecki potrafił w kraju, w którym tradycje demokratyczne były najsłabsze, w którym poziom kultury był najniższy, tak przeorać psychikę swych narodów, iż forma demokracji wymagająca największych ofiar od teraźniejszości na rzecz przyszłości — okazała się odporną wobec najazdu, który sięgnął niemal do serca kraju.
To wszystko kazało sięgnąć głębiej, niż zwykle czynią prawnicy. Metodologiczna i teoretyczna niechęć do „czystej" nauki prawa, a uznanie konieczności włączenia nauki o państwie w obręb socjologii — łączyła się z praktyczną tezą, iż prawnicze ujęcie ustroju nie daje odpowiedzi na najistotniejsze pytanie: dlaczego ten ustrój jest żywy a inny jest martwy. Do tego zaś nie wystarczało samo prawo konstytucyjne. Trzeba było sięgnąć i do historii — głębiej, niż to czyni prawnik, i do podłoża gospodarczego i społecznego, i do nadbudowy ideologicznej, filozoficznej czy religijnej, którą na tym podłożu buduje każdy kraj i każda epoka dla siebie —- dopiero na tym tle analizować ustrój konstytucyjny, dopiero w zestawieniu z tym tłem szukać odpowiedzi na pytanie, czy dana konstytucja jest fikcją, czy rzeczywistością, programem, czy realną siłą, żywą, czy też martwą.
To zaś tłumaczy braki pracy. Poprzedników na tej drodze było niewielu. Wielkie dzieło Brycea o współczesnych de^ mokracjach, choć od jego powstania upłynęły już dwa dziesiątki lat, a autor w chwili jego pisania był osiemdziesięcioletnim starcem, jest właściwie jedyną wielką próbą tego typu, wzorem, pod wielu względami niedościgłym, choć z innych wychodzącym założeń. Brak poprzedników łączył się z drugą trudnością — trudnością zdobycia źródeł i literatury w wojennych warunkach.
Jeśli mimo tych braków praca niniejsza ukazuje się w druku, to dlatego, że Polska, wchodząca na drogę demokracji — oby już bezpowrotnie — potrzebuje spojrzenia wstecz, na drogi tych, którzy już doświadczenia demokracji, dobre i złe, mają za sobą.
22 lutego 1946
w setną rocznicą pierwszej
polskiej republiki demokratycznej.



WSTĘP.



Typowe dla burżuazyjno - liberalnej nauki XIX w. określenie, iż „rewolucja jest interwencją siły w sprzeczności z prawem" jest źródłem poglądu, jakoby ustrój państwowy Anglii nie znał rewolucji, jakoby — w przeciwstawieniu do ustroju wszystkich innych państw — rozwijał się bez wstrząsów, stopniowo, powoli, ewolucyjnie. Pogląd ten, jak każdy pogląd polityczny, ma swój określony praktyczny cel, ma służyć do wykazania, iż rezultaty, tlo których doszła Anglia, a więc wysoki rozwój materialnej i intelektualnej kultury, potęgę międzynarodową, rozwój ustawodawstwa społecznego i uaktywnienie polityczne szerokich mas, zawdzięcza Anglia przede wszystkim temu, iż nowe siły społeczne rezygnowały w niej z drogi przewrotu i z drogi gwałtownych zmian, — pogląd ten ma służyć celom konserwatywnym.
Pogląd ten jest tylko pozornie słuszny. Nie każda rewolucja musi się dokonywać w sprzeczności z prawem i nie każde objawienie się nowych sił społecznych musi następować drogą tak formalnie i wąsko określanej „rewolucji". Nauka współczesna, uwzględniając w tym punkcie wielki dorobek teorii marksistowskiej i idąc jej drogami porzuciła dawne, ciasne i czysto formalne pojęcie rewolucji, szukając istoty tego pojęcia nie w formie, ale w treści zachodzących w społeczeństwie zmian. Każda, dokonywująca się w krótkim przeciągu czasu, zmiana w układzie sił społecznych, znachodząca swój wyraz w zdobyciu władzy politycznej przez te kłasy społeczne, które dotychczas nie miały decydującego wpływu na państwo — jest rewolucją. Jest rewolucją, niezależnie od tego, czy przybiera formę rezygnacji dotychczas rządzących klas z władzy, czy kompromisu między dotychczasowymi rządzącymi a nowymi dochodzącymi do władzy klasami, czy też w końcu wy-
rażą się w formie gwałtownego, dokonanego przy użyciu siły i w sprzeczności z dotychczasowym porządkiem prawnym, usunięcia dotychczasowych rządzących.
Z tego punktu widzenia nie można przeciwstawiać rzekomej sielanki rozwoju państwowości angielskiej — tragizmowi w rewolucyjnym rozwoju państw kontynentu. I Anglia jest daleka od sielanki. Epizod rewolucji cromwellowskiej (1645—1659) jest jedynym przewrotem z zerwaniem ciągłości prawnej i formalnej legalności rozwoju, ale nie jedynym przewrotem w ogóle. Przewrotem jest także usunięcie ostatnich prób suwerenności monarchy i uczynienie z arystokracji decydującego czynnika politycznego (1689). Przewrotem jest przejście władzy z rąk arystokracji w ręce mieszczaństwa (1832), przewrotem w końcu, choć na dłuższe etapy rozłożonym, jest realizacja powszechnego prawa wyborczego (1867—1918) i pozbawienie czynnika arystokratycznego decydującego współudziału w kierownictwie państwem (1911),'przewrotem może stać się rozwój zapoczątkowany wynikiem wyborów 1945 r., które dały pierwszy raz antykapitalistyczną większość w parlamencie. Każdy z-tych przewrotów jest ustrojowym wyrazem głębokich przemian gospodarczych, społecznych, psychologicznych, jakie zaszły w społeczeństwie, każdy z nich sięga w swych skutkach równie głęboko, nieraz może głębiej, niż zbrojne rewolucje w państwach kontynentu.
Jedyną, czysto formalną różnicą między rozwojem ustroju państwowego w Anglii a na kontynencie jest fakt, że w Anglii rozwój ten dokonuje się zawsze w formach legalności. Przyczyny tej różnicy wydają się złożone i różnolite. Jedną z nich jest zapewne odmienna mentalność polityczna Anglii i kontynentu; mieszkaniec kontynentu w życiu politycznym opiera się przede wszystkim na pewnych zasadach, Anglik myśli przede wszystkim o rozwiązywaniu zagadnień praktycznych niezależnie od zasad, co ułatwia kompromis. Dalszą przyczyną wydaje się fakt, iż Anglia —- w przeciwstawieniu do kontynentu nie przeszła długiego okresu absolutnych rządów monarchy, lecz zawsze istniała w niej jako organ państwowy reprezentacja narodu, której istnienie właśnie ułatwia legalne przemiany ustrojowe. Dalszą przyczyną wkońcu wydaje się istnie-
nie w Anglii prawa zwyczajowego, nie tworzonego świadomie przez właściwe organy państwowe, lecz narastającego powoli* i stopniowo w świadomości społeczeństwa i dlatego łatwiej i równocześnie mniej widocznie, mniej „rewolucyjnie" ujmującego przemiany zachodzące w społeczeństwie.
* Skutkiem takiej ewolucyjnej przemiany ustroju Anglii jest, że ustrój ten łączy w sobie jeszcze i dzisiaj cały szereg cech epoki monarchistycznej, szereg cech epoki rządów arystokratycznych, szereg cech epoki suwerenności parlamentu, szereg cech typowych dla demokracji plebiscytarnej czyli bezpośredniej — i bez trudności może z tym wszystkim połączyć, szereg cech ustroju socjalistycznego. W średniowieczu wytworzył i z tej epoki zachował ustrój angielski zasadę monar-chiczną, (przeciwstawienie republikanizmu), zasadę reprezentacji narodu w parlamencie, (przeciwstawienie zarówno zasadzie suwerenności absolutnego monarchy, jak i zasadzie demokracji bezpośredniej), zasadą samorządu, (przeciwstawienie zasadzie administracji przy pomocy fachowej, od głowy państwa zależnej biurokracji), zasadę wolności jednostki, (przeciwstawienie swobodzie działania władz administracyjnych), zasadę niezawisłości sądownictwa, jako gwaranta woi-ności jednostki i kontrolera administracji, (przeciwstawienie zasadzie, która traktuje sądy jako podległe głowie , państwa organy administracji), zasady równorzędności prawa zwyczajowego i prawa stanowionego przez organy państwowe, (przeciwstawienie suwerenności organu ustawodawczego). W wie-~ ku XVIII wytworzyła się zasada rządów gabinetu odpowie-zialnego przed parlamentem (przeciwstawienie zarówno zasadzie wyłącznego wpływu głowy państwa na rząd, jak i zadzie ścisłego podziału władz). W ten sposób forma ustroju Anglii była w końcu XVIII w. gotowa. Wiek XIX i wiek XX sły odmienne niż poprzednie ukształtowanie prawa zego (powszechność w miejsce ograniczenia cenzusem majątkowym) i zasadę, iż rząd i parlament związane są wyni-wyborów, a więc plebiscytarną formę rządów w miej-suwerenności parlamentu. Wiek XX wlewa nową treść ire formy — ale w głównym zarysie formy ustrojowej nie zmienia.



SPIS RZECZY



str.
Przedmowa............. ¦ - 5
Wstęp ..;.'...¦.......... II
Rozdział I. Demokratyzacja ustroju.......... U
I. Suwerenność parlamentu arystokratycznego (1689—1832} . 14
II. Suwerenność parlamentu mieszczańskiego (1.832—1880) . . 19
III. Rozbudowa i przemiany demokracji....... 28
Rozdział II. Współczesny ustrój Anglii . . ...... . . . 29
I. Suweren......., . 7 ;,"...- 29
II. Podział wtedz............. 42
III. Król . .............. 45
IV. Parlament............. 50
V. Rząd . . . . . . . . . ....... 6?
VI. Sądownictwo ........ .... 75
Rozdział III. Ustrój Imperium ,.......... 79
Rozdział IV. Ku socjalizmowi?........... 86
I. Prekursorzy i poprzednicy.......... 88
II. Od Trade Unionów do Laboui1 Party . . . ... . . 30
III. Socjalizm angielski........... 92
IV. Przemiany ustrojowe........... 95
Literatura ................ 101
Sposób oznaczania ustaw w Anglii.......... !04



WIELKOŚĆ 21X15CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 105 STRON.

STAN:OKŁADKA DB-/DST+,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,CZĘŚĆ BLOKÓW STRON JEST POLUŹNIONA,NIEWAŻNE PIECZĄTKI,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB- .

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE