HELENA KARCZYŃSKA
KOBIETY
W POLSKIM RUCHU NARODOWYM
NA GÓRNYM ŚLĄSKU
W OKRESIE PLEBISCYTU I POWSTAŃ ŚLĄSKICH
wyd. Opole 1998 r., stron 161 + wklejki ilustr., ilustr. czarno białe całostronicowe
na wklejkach, oraz mniejsze w tekście, tab., przypisy, bibliografia, aneks
Nakład tylko: 600 egz. !!!
Z książki :
„Wszystko na Śląsku takie, jak u nas: taż sama mowa, strój, obyczaje, położenie kraju, wszystko świadczy, że Polska i Śląsk
jednym narodem, jedną były krainą. Mimo przez tyle wieków niekorzystnych okoliczności została mowa polska szczególnie
w pospólstwie taką, jaką była za Piastów.
I któż ją utrzymał?
Nie szlachta zapewne, przekształcająca się gwoli rozkazów tych, od których łaski spływają; nie niższa nawet płeć męska,
wędrująca, służąca w wojsku, ucząca się rzemiosła u obcych. Utrzymała ją płeć żeńska, przeznaczona żyć w tych zagrodach domowych,
w których pradziadowie jej żyli, chwaląca Boga w tych modlitwach, w tych pieśniach, w których Go oni od tylu wieków chwalili,
w tym języku kołysząca niemowlęta swoje, w tej mowie udzielająca im pieszczot i tkliwych serca macierzyńskiego uczuć".
Śpiewy historyczne Julian Ursyn Niemcewicz
Wstęp
Przedmiotem naszego zainteresowania są wszystkie płaszczyzny, kierunki i formy polskiego ruchu narodowego na Górnym Śląsku
rozpatrywane pod kątem udziału w nich kobiet. Autorka podjęła próbę ukazania roli kobiet w tym ruchu w sposób dynamiczny.
Konkretny etap górnośląskiego ruchu kobiecego podlegał ewolucji i jego rozwój wynikał z faz wcześniejszych, a po podziale Górnego Śląska
miał swój ciąg dalszy. Dlatego też dla celów porównawczych, z myślą o ukazaniu tego procesu na szerszym tle, niezwykle ważne jest
zasygnalizowane skomplikowanych uwarunkowań regionu górnośląskiego, cechującego się określoną swoistością w sferze stosunków
etniczno-narodowościowych i politycznych, struktury społeczno-zawodowej i klasowo-warstwowej, a także wyznaniowej ludności.
Swoistość ta stanowiła określony syndrom cech polsko-niemiecko-czeskiego pogranicza kulturowego, kumulujący splot niezwykle
skomplikowanych uwarunkowań wewnętrznych istotnych dla kształtującego się polskiego ruchu narodowego, w którym szczególna rola
przypadała kobiecie. Nie bez powodów niemiecki historyk Kleo Pleyer w 1937 r. twierdził, iż na terenach granicznych walka narodowa
rozstrzyga się „na łożu rodzącej kobiety". Trafne to spostrzeżenie koresponduje zresztą z cytowaną na wstępie refleksją J. U. Niemcewicza.
Autorce wydaje się celowe przedstawienie w zarysie bilansu otwarcia i bilansu zamknięcia. Ten pierwszy zawarty we wstępie,
ukazuje proces kształtowania się instytucjonalnej infrastruktury polskiego ruchu kobiecego i jego oblicza ideologicznego w okresie
wcześniejszym aż do zakończenia I wojny światowej. Bilans zamknięcia akcentuje natomiast skutki podziału Górnego Śląska,
rozpatruje losy dotychczas aktywnych na tym terenie polskich organizacji kobiecych.
Gwałtowny rozwój gospodarczy wschodniej części Górnego Śląska w drugiej połowie XIX w. zmienił strukturę społeczną i zawodową ludności.
Górny Śląsk charakteryzował się daleko posuniętą industrializacją, wynikającym stąd wysokim udziałem ludności robotniczej,
szczególnie zatrudnionej w przemyśle; niskim odsetkiem drobnomieszczaństwa oraz niskim udziałem ludności rolniczej,
zwłaszcza samodzielnych gospodarstw. Obok ubogiej ludności wiejskiej na Górnym Śląsku istniała ogromna rzesza robotników i robotnic
pracujących w różnych zakładach przemysłowych. Górnośląska klasa robotnicza była z reguły konserwatywna, wywodziła się bowiem
w większości z katolickiej wsi. Zmiany w strukturze społecznej i zawodowej ludności górnośląskiej miały szczególnie istotne znaczenie
dla rozwoju polskiego ruchu narodowego na tym terenie.
Z końcem wieku XIX również społeczna pozycja kobiet zaczęła przeobrażać się, gdyż w coraz szerszym zakresie wyobcowała się ona z życia rolniczego,
wchodząc w sferę życia klasy robotniczej. Zróżnicowanie sytuacji prawnej kobiet we wszystkich trzech zaborach było większe niż
zróżnicowanie obyczajowe. Przy tym obyczaj wywodził się ze zbliżonej, jeśli niejednolitej tradycji, prawo zaś niosło wpływ poglądów i tradycji,
a także aktualnych potrzeb, jakże różniących się w Rosji, Austrii i Prusach. Chociaż ograniczenie praw kobiet w każdym zaborze było inne,
to jednak fakt istnienia tych ograniczeń był wspólny.
Kobiety przez cały wiek XIX nie posiadały prawa wyborczego, nie miały jednakowych praw dysponowania majątkiem, a w zaborze pruskim
nie mogły wystawiać weksli, chyba że prowadziły działalność kupiecką. Na mocy ustawy z roku 1850 zabraniano kobietom
zrzeszania się w organizacjach politycznych, zwoływania zebrań i wieców publicznych oraz urządzania zabaw z ich udziałem.
Zezwalano jedynie na zrzeszanie się niewiast w organizacjach religijnych. Dlatego też na Górnym Śląsku pod koniec XIX w. funkcjonowały
stowarzyszenia kobiece jedynie o charakterze religijnym, działające pod przewodnictwem księży.
Ośrodkami, wokół których skupiało się polskie życie kulturalne na Górnym Śląsku były: czytelnie, wypożyczalnie, biblioteki, teatry amatorskie,
chóry oraz liczne polskie towarzystwa, które miały na celu wyłącznie lub częściowo działalność kulturalno-oświatową.
Zadaniem tych towarzystw było ugruntowywanie tradycji katolickiej w życiu rodzinnym, przeciwstawianie się wpływom liberalizmu,
którego wyrazem, a następnie skutkiem, był Bismarckowski kulturkampf. Pierwsze polskie towarzystwa o charakterze kulturalnym i religijnym
miały istotne znaczenie dla krzewienia polskiej kultury, języka i tradycji. Tradycja i polska kultura narodowa na ziemi śląskiej miały
przede wszystkim ludowy i plebejski charakter. Jego nośnikiem była górnośląska ludność katolicka i konserwatywna ludność wiejska,
a dominującą rolę w wychowaniu rodzinnym młodego pokolenia odgrywała matka.
Proces przeobrażeń społecznych stał się m.in. przyczyną ewolucyjnej zmiany położenia i postaw społecznych kobiety śląskiej.
Jednakże jej awans społeczny postępował wolno. W pojęciu władz pruskich była ona obywatelem drugiej kategorii, a dla kapitalisty stanowiła tylko
tanią siłę roboczą, zatrudnioną w kopalniach, fabrykach czy w majątkach niemieckich na Górnym Śląsku.
Początek wieku XX również nie zmienił położenia kobiet górnośląskich w sferze praw publicznych. W dalszym ciągu żyły one i pracowały
w bardzo ciężkich warunkach. Podejmowanie przez kobiety pracy nadal było dla większości rodzin robotniczych koniecznością.
Duży stopień uzależnienia ludności polskiej od niemieckich klas posiadających (właścicieli środków produkcji), ograniczenia oraz polityka rządu pruskiego
na Górnym Śląsku hamowały kształtowanie się rodzimej polskiej burżuazji. Powstrzymywanie tego procesu było zgodne z zamierzeniami rządu pruskiego,
upatrującego w nim zagrożenie dla niemczyzny.
Kobiety dążyły do włączenia się w nurt życia społecznego, w tym też polskiego życia narodowego. Objawiało się to czynnym ich udziałem w życiu publicznym,
mimo wszelkich ograniczeń, szykan i zakazów ze strony władz pruskich.
W latach 1[zasłonięte]871-19 na terenie Górnego Śląska powstało wiele towarzystw o charakterze polskim, w tym stowarzyszeń i organizacji typowo kobiecych.
Na szczególną uwagę zasługuje jedna z pierwszych czytelni dla kobiet (założona z końcem 1903 r.) w Katowicach, która po zakończeniu I wojny światowej
przekształciła się w Towarzystwo Polek. Mimo represji nie zdołano zahamować ruchu polskiego, który nasilał się i przyjmował bardziej zorganizowane formy.
Powstałe w roku 1900 organizacje pod nazwą Towarzystwa Kobiet, miały na celu przeciwdziałanie wpływom pruskim wśród ludu śląskiego
poprzez budzenie w niewiastach zamiłowania do pieśni i mowy ojczystej, tj. polskiej. Reakcją polskiej ludności na represje i szykany władz pruskich
była stale przybierająca na sile walka o język ojczysty w domu, kościele i urzędach...
SPIS TREŚCI :
Wstęp
Rozdział I
GÓRNOŚLĄZACZKI W OKRESIE PIERWSZEGO POWSTANIA ŚLĄSKIEGO
1. Kształtowanie się świadomości narodowej i społecznej kobiet górnośląskich po I wojnie światowej
2. Charakter towarzystw kobiecych i ich rola w życiu narodowym i społecznym
3. Zakres i formy udziału kobiet górnośląskich w polskim ruchu narodowym w dobie pierwszego powstania śląskiego
Rozdział II
PLEBISCYT GÓRNOŚLĄSKI SPRAWDZIANEM AKTYWNOŚCI NARODOWEJ I SPOŁECZNEJ KOBIET
1. Kobiety w polskiej kampanii plebiscytowej
2. Pomoc ze strony innych ośrodków polskich
Rozdział III
MATKI I ŻONY W ROZSTRZYGAJĄCEJ FAZIE KAMPANII PLEBISCYTOWEJ I TRZECIM POWSTANIU ŚLĄSKIM
1. Organizacje kobiece w polskiej propagandzie plebiscytowej
2. Społeczno-polityczna aktywność kobiet w kampanii plebiscytowej i trzecim powstaniu śląskim
Zakończenie
Wykaz ważniejszych źródeł i literatury
Aneksy :
Aneks 1
Regulamin dla pracowniczek plebiscytowych. Bytom 21 X 1920 r. przez Polski Komitet Plebiscytowy w Bytomiu
Aneks 2
Statut Związku Towarzystwa Polek Górnego Śląska z 1920 r.
Aneks 3
Ustawy dla Towarzystwa Polek. Nakładem Wydziału Powiatowego Towarzystwa Polek w Katowicach.
Drukiem Jana Eichorna, Katowice [1920]
Aneks 4
Ustawy Organizacyi Towarzystw Polek na Górnym Śląsku.
Drukarnia "Katolika" w Bytomiu
Aneks 5 [tab.]
Niektóre Wydziały Powiatowe i Centralny Zarząd Towarzystwa Polek (1[zasłonięte]918-19)
Aneks 6 [tab.]
Górnośląskie koła towarzystw Polek
W aneksie 6 podano następujące miejscowości :
Bytków
Janów
Katowice
Katowice-Załęże
Rybnik
Rydułtowy
Bielszowice
Biskupice
Brzeziny
Chebzie
Chorzów
Chropaczów
Czuchów
Dębno
Hajduki Wielkie
Halemba
Katowice-Bogucice
Katowice-Zawodzie
Kochłowice
Kunatów
Ligota Pszczyńska
Lipiny
Lubliniec
Łagiewniki
Makoszowy
Michałkowice
Maciejów
Mysłowice
Nikiszowiec
Nowa Wieś
Nowe Hajduki
Nowy Bytom
Pawłów
Piekary
Pszów
Radzionków-Rojca
Ruda
Rybnik
Siemianowice
Słupna
Sośnica
Stara Wieś
Szopienice
Świętochłowice
Zabrze
Bielszowice
Chwałowice
Gierałtowice
Gliwice
Huta Laura
Imielin
Jankowice
Jędrysek
Knurów
Kostuchna
Królewska Huta
Łagiewniki
Maciejkowice
Makoszowy
Mikołów
Ochojec
Orzegów
Piaseczna
Piotrowice
Przełajka
Pszczyna
Ruda
Rybna
Rybnik
Wełnowiec
Wodzisław
Zgoda
Żory
Żyglin
Bierułtowy
Brzęczkowice
Bytków
Chorzów
Huta Emma
Pszczowskie Doły
Książka nieużywana, stan bardzo dobry
(po latach drobne ślady magazynowe na okładce)
Nie wysyłam za pobraniem ! |
|
|
|
|
