PRZEDMOWA 7

1. CZŁOWIEK W PROCESIE PRACY 9

1.1. WPROWADZENIE 9
1.1.1. Złożoność pracy człowieka 9
1.1.2. Przedmiot i zakres badań ergonomii 13
1.1.3. Inżynier jako podmiot działalności technicznej 23

1.2. PSYCHOLOGIA I SOCJOLOGIA PRACY 31
1.2.1. Osobowość jako system dyspozycji 31
1.2.2. Niektóre uwarunkowania kształtowania psychiki człowieka 33
1.2.3. Podejmowanie decyzji 37
1.2.4. Potrzeby, motywacja a działanie 40
1.2.5. Postawy wobec pracy 42
1.2.6. Zadowolenie z pracy 45
1.2.7. Grupy społeczne 48
1.2.8. Role społeczno-zawodowe w zakładzie pracy 54
1.2.9. Konflikty powstające w miejscu pracy 55
1.2.10. Wybrane zagadnienia psychologii organizacji i zarządzania 59
1.2.10.1. Psychologia a wiedza o pracy 59
1.2.11. Wybrane problemy psychologii zarządzania 60
1.2.11.1. Psychologiczne aspekty działalności kierowniczej 61
1.2.12. Psychologiczne instrumenty zarządzania 64
1.2.12.1. Zarządzanie przez wzmocnienie pozytywne 64
1.2.12.2. Zarządzanie przez kształtowanie pozytywnego obrazu (image) firmy 65
1.2.12.2.1. Tworzenie stereotypów 65
1.2.12.2.2. Spostrzeganie społeczne 66
1.2.12.2.3. Wpływ czynników sytuacyjnych na percepcję społeczną 67
1.2.12.2.4. Facylitacja społeczna 68
1.2.12.2.5. Subiektywne szacowanie korzyści i strat 69
1.2.12.3. Zarządzanie przez motywację 70
1.2.12.3.1. Wzorce motywacyjne w zarządzaniu wg D. Katza 70
1.2.12.4. Wartościowanie pracy 73
1.2.13. Praktyczne aspekty psychologii zarządzania 73

1.3. FIZJOLOGIA PRACY 75
1.3.1. Fizjologia mięśni 75
1.3.1.1. Budowa i klasyfikacja mięśni 75
1.3.1.2. Procesy energetyczne zachodzące w mięśniach 77

1.3.2. Mechanizmy adaptacyjne 81
1.3.2.1. Reakcje układu krążenia i układu oddechowego na wysiłek mięśniowy 81
1.3.2.2. Termoregulacja 84
1.3.2.3. Koordynacja mięśniowo-nerwowa 87
1.3.2.4. Mechanizm i skutki zmęczenia 90
1.3.2.5. Kryteria i metody oceny fizycznego obciążenia dynamicznego i statycznego .. 94
1.3.3. Sprawność i wydolność fizyczna 99

1.4. ANTROPOMETRIA I BIOMECHANIKA 103
1.4.1. Wymiary i cechy biomechaniczne człowieka jako determinanty struktury przestrzennej maszyn, urządzeń i stanowisk pracy 103
1.4.2. Wymiar człowieka jako zmienna losowa 104
1.4.3. Sposoby korzystania z wymiarów antropometrycznych podczas projektowania stanowisk pracy 107
1.4.4. Przykład projektowania urządzenia na podstawie danych antropometrycznych 112

1.5. PSYCHOLOGIA INŻYNIERYJNA 116
1.5.1. Układ człowiek-maszyna przedmiotem badań psychologii inżynieryjnej .. 116
1.5.2. Czynniki wpływające na efektywność układu człowiek-maszyna 117
1.5.3. Niezawodność układu człowiek-maszyna 124
1.5.4. Układ człowiek-komputer jako szczególny przypadek układu człowiek--maszyna 128
1.5.5. Układ kierowca-samochód-otoczenie 131
1.5.6. Wybrane mierniki obciążenia psychicznego pracą 135

1.6. PRZEPISY PRAWNE DOTYCZĄCE WARUNKÓW PRACY 140
1.6.1. Podstawy prawne oceny pracy 140
1.6.2. Ochrona pracy kobiet i młodocianych 141
1.6.3. Obowiązki pracowników, pracodawców oraz osób kierujących pracownikami z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy 142
1.6.4. Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów bhp 143
1.6.5. Wypadki i choroby zawodowe 144

1.6.5.1. Istota wypadków i ich rodzaje 144
1.6.5.2. Wybrane mierniki wypadków 147
1.6.5.3. Zagrożenia i przyczyny wypadków 148
1.6.5.4. Wybrane teorie wypadków 155
1.6.5.5. Metody badania wypadków 158
1.6.6. Rehabilitacja zawodowa 159
1.6.7. Wykaz norm z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy 161
1.6.7.1. Normy dotyczące ergonomii i ochrony pracy przed zagrożeniami wypadkowymi 161
1.6.7.2. Normy dotyczące ochrony pracowników przed zagrożeniami fizycznymi 164

Przypisy 167

2. KSZTAŁTOWANIE WARUNKÓW PRACY 175

2.1. CZYNNIKI ERGONOMICZNE W PROJEKTOWANIU 175
2.1.1. Istota procesów projektowania 175
2.1.2. Wybrane zasady i zalecenia ergonomiczne w projektowaniu maszyn i urządzeń 182
2.1.2.1. Struktura przestrzenna stanowiska pracy 182
2.1.2.2. Urządzenia sterownicze 186
2.1.2.3. Urządzenia wskaźnikowe (sygnalizacyjne) 194
2.1.3. Niektóre zalecenia ergonomiczne i wymagania bezpieczeństwa w projektowaniu procesów technologicznych i obiektów 202

2.2. CZYNNIKI ERGONOMICZNE W ORGANIZACJI PRACY 209
2.2.1. Metody badania procesu i stanowiska pracy 209
2.2.2. Kompleksowa ocena warunków pracy 214
2.2.3. Aktywność ruchowa podczas pracy 228
2.2.4. Rytm pracy 232

2.3. ERGONOMICZNA OCENA MASZYN, URZĄDZEŃ I WARUNKÓW PRACY 235
2.3.1. Ocena układów ergonomicznych 235
2.3.2. Statystyczne wskaźniki ergonomicznej oceny maszyn 238
2.3.3. Ocena warunków pracy 240

2.4. USPRAWNIANIE WARUNKÓW PRACY 241
2.4.1. Metody i techniki organizatorskie usprawniania pracy 241
2.4.2. Rola środków ochronnych w usprawnianiu warunków pracy 246

2.5. PRZYDATNOŚĆ ERGONOMICZNYCH ZASAD METODOLOGICZNYCH DO BADANIA RYZYKA WPADKOWEGO W PRACY 247

2.6. INNE ZASTOSOWANIA ERGONOMII 251
2.6.1. Ergonomia mieszkania 251
2.6.2. Ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych 251
2.6.3. Ergonomia wyrobu – inżynieria ergonomicznej jakości 253
2.6.4. Ergonomia a bezpieczeństwo pracy 254
2.6.5. Normalizacja w ergonomii 255

Przypisy 257

Wykaz rysunków 261
Wykaz tabel 264