Przedmowa ... 11

1. Wstęp ... 13

1.1. Uzasadnienie wprowadzenia przedmiotu epidemiologia weterynaryjna do programu studiów jako odrębnego przedmiotu ... 13
1.2. Definicja epidemiologii weterynaryjnej ... 14
1.3. Epidemiologia weterynaryjna a epizootiologia ... 15

2. Rozwój epidemiologii weterynaryjnej ... 16

2.1. Zarys historii epidemiologii weterynaryjnej ... 16
2.1.1. Wprowadzenie ... 16
2.1.2. Udomowienie zwierząt ... 17
2.1.3. Poglądy na przyczyny chorób ... 18
2.1.4. Impuls do zmian ... 21

2.2. Historia epizootiologii w Polsce ... 26

2.3. Współczesna medycyna weterynaryjna ... 37
2.3.1. Zagrożenia ze strony chorób ... 37
2.3.2. Krajowa i międzynarodowa informacja o występowaniu chorób ... 43

3. Rola epidemiologii weterynaryjnej ... 45

3.1. Zastosowanie epidemiologii weterynaryjnej ... 45
3.1.1. Określenie pochodzenia choroby o znanej etiologii ... 45
3.1.2. Badanie i zwalczanie chorób o nieznanej lub niedostatecznie poznanej etiologii ... 46
3.1.3. Zbieranie informacji o ekologii i historii choroby ... 47
3.1.4. Planowanie i kontrola programów zwalczania chorób ... 48
3.1.5. Analiza strat wywoływanych przez choroby oraz ocena programów zwalczania ... 49

3.2. Rodzaje badań epidemiologicznych ... 49

4. Koncepcja epidemiologii weterynaryjnej ... 60

4.1. Wiadomości ogólne ... 60

4.2. Rodzaje zjawisk chorobowych w populacji ... 60
4.2.1. Zachorowania sporadyczne ... 60
4.2.2. Występowanie endemiczne ... 61
4.2.3. Występowanie epidemiczne ... 62

4.3. Powstawanie chorób ... 63
4.4. Analiza epidemiologiczna ... 64

5. Przyczyny chorób ... 75

5.1. Wiadomości ogólne ... 75

5.2. Podział przyczyn chorób ... 75
5.2.1. Podstawowe i dodatkowe przyczyny chorób ... 75
5.2.2. Wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny chorób ... 75
5.2.3. Przyczyny chorób związane z makroorganizmem, zarazkiem lub środowiskiem ... 77

5.3. Czynniki ze strony zwierzęcia ... 78
5.3.1. Genotyp ... 78
5.3.2. Wiek ... 79
5.3.3. Płeć ... 79
5.3.4. Gatunek i rasa ... 80
5.3.5. Inne przyczyny ze strony zwierzęcia ... 81

5.4. Czynniki ze strony zarazka ... 81
5.4.1. Chorobotwórczość i zjadliwość ... 81
5.4.2. Mechanizmy zmienności zarazków ... 82
5.4.3. Kliniczne skutki zakażenia ... 83
5.4.4. Zarazki bezwarunkowo i warunkowo chorobotwórcze ... 85

5.5. Czynniki ze strony środowiska ... 86
5.5.1. Miejsce bytowania zwierząt ... 86
5.5.2. Warunki klimatyczne ... 86
5.5.3. System chowu ... 88
5.5.4. Użytkowanie i organizacja produkcji ... 89
5.5.5. Stres ... 89
5.5.6. Współdziałanie przyczyn chorób ... 89

6. Sposoby szerzenia się chorób ... 93

6.1. Wiadomości ogólne ... 93
6.2. Źródła zakażenia ... 93
6.3. Rezerwuary zarazka ... 94
6.4. Środowisko ... 95
6.5. Sposoby przenoszenia się chorób zakaźnych ... 95
6.5.1. Wprowadzenie ... 95
6.5.2. Przenoszenie poziome ... 95
6.5.3. Przenoszenie pionowe ... 104

6.6. Utrzymywanie się zakażenia ... 106
6.6.1. Wprowadzenie ... 106
6.6.2. Unikanie przedostawania się do środowiska ... 107
6.6.3. Wytwarzanie form przetrwalnych ... 107
6.6.4. Zwiększenie kręgu żywicieli ... 107
6.6.5. Skrócenie cyklu rozwojowego ... 109
6.6.6. Zakażenia przetrwałe ... 109

7. Występowanie chorób w populacji ... 112

7.1. Podstawowe mierniki zachorowalności i śmiertelności ... 112
7.2. Struktura populacji zwierząt ... 112
7.3. Mierniki rozpowszechnienia chorób ... 114

8. Testy diagnostyczne ... 125

8.1. Wiadomości ogólne ... 125
8.2. Rodzaje testów diagnostycznych i ich wykorzystanie ... 126
8.3. Wartość graniczna ... 127
8.4. Czułość i swoistość testu ... 129
8.5. Test referencyjny ... 132
8.6. Krzywa ROC ... 133
8.7. Wartości predykcyjne testu ... 135
8.8. Rzetelność ... 139

8.9. Wielokrotne przeprowadzanie badań diagnostycznych ... 141
8.9.1. Wprowadzenie ... 141
8.9.2. Badania diagnostyczne równoległe (parallel testing) ... 141
8.9.3. Badania diagnostyczne seryjne (serial testing) ... 142

8.10. Porównywanie wyników różnych metod diagnostycznych ... 143

9. Badania przeglądowe ... 146

9.1. Wiadomości ogólne ... 146
9.2. Zasady przeprowadzania badań przeglądowych ... 146

9.3. Metody pobierania próby ... 148
9.3.1. Wprowadzenie ... 148
9.3.2. Nielosowe pobieranie próby ... 148
9.3.3. Losowe pobieranie próby ... 149

9.4. Określanie liczebności próby ... 151
9.4.1. Wprowadzenie ... 151
9.4.2. Liczebność próby dla wykrycia obecności choroby ... 151
9.4.3. Liczebność próby dla określenia współczynnika chorobowości ... 152

9.5. Granice ufności ... 159
9.5.1. Wprowadzenie ... 159
9.5.2. Granice ufności dla prostego losowego pobierania próby ... 159
9.5.3. Granice ufności dla wieloetapowego pobierania próby ... 159

10. Badania obserwacyjne ... 161

10.1. Wiadomości ogólne ... 161

10.2. Rodzaje badań obserwacyjnych ... 162
10.2.1. Wprowadzenie ... 162
10.2.2. Badania kohortowe ... 162
10.2.3. Badania kliniczno-kontrolne ... 164
10.2.4. Badania przekrojowe ... 164

10.3. Względne mierniki współzależności w badaniach obserwacyjnych ... 165
10.3.1. Wprowadzenie ... 165
10.3.2. Ryzyko względne ... 166
10.3.3. Ocena istotności statystycznej obliczonego ryzyka względnego ... 171

10.4. Ocena efektów działania czynnika chorobotwórczego ... 172
10.4.1. Wprowadzenie ... 172
10.4.2. Badania kohortowe ... 173
10.4.3. Badania kliniczno-kontrolne ... 174
10.4.4. Badania przekrojowe ... 175

10.5. Regresja logistyczna ... 176
10.6. Zasady planowania badań obserwacyjnych ... 177

11. Medycyna oparta na dowodach naukowych. Badania kliniczne ... 178

11.1. Wiadomości ogólne ... 178

11.2. Medycyna oparta na faktach ... 178
11.2.1. Wprowadzenie ... 178
11.2.2. Przegląd systematyczny i metaanaliza ... 179
11.2.3. Wiarygodność wyników badań ... 179

11.3. Badania kliniczne ... 187
11.3.1. Wprowadzenie ... 187
11.3.2. Rodzaje klinicznych badań weterynaryjnych ... 188
11.3.3. Rejestracja badań klinicznych ... 189
11.3.4. Protokół badania klinicznego ... 189
11.3.5. Sponsor ... 193
11.3.6. Osoba monitorująca badania (monitor) ... 194
11.3.7. Osoba prowadząca badania (badacz) ... 195
11.3.8. Zapewnienie właściwej jakości badań klinicznych weterynaryjnych ... 196

12. Badania ankietowe ... 198

12.1. Wiadomości ogólne ... 198
12.2. Budowa ankiety (kwestionariusza) ... 199
12.3. Sposób przeprowadzania badań ankietowych ... 202
12.4. Planowanie badań ankietowych ... 204
12.5. Ocena jakości badań ankietowych ... 205

13. Systemy informatyczne w ochronie zdrowia zwierząt ... 207

13.1. Wiadomości ogólne ... 207

13.2. Krajowe systemy informatyczne ... 208
13.2.1. SPIWet ... 208
13.2.2. ZChZZ ... 209
13.2.3. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt ... 210
13.2.4. CELAB ... 214
13.2.5. Programy komputerowe przeznaczone do obsługi lecznic i hurtowni weterynaryjnych ... 215

13.3. Systemy informatyczne wykorzystywane w krajach członkowskich Unii Europejskiej ... 217
13.3.1. ADNS ... 217
13.3.2. TRACES ... 217
13.3.3. RASFF ... 218
13.3.4. EU-BTNet ... 220
13.3.5. EudraVigilance ... 221

13.4. World Animal Health Information System ... 223

14. Zasady zwalczania chorób zwierząt ... 224

14.1. Wiadomości ogólne ... 224

14.2. Dane i metody ich zbierania ... 228
14.2.1 Wprowadzenie ... 228
14.2.2. Zbieranie danych w sposób czynny ... 231
14.2.3. Zbieranie danych w sposób bierny ... 234

14.3. Monitoring ... 235
14.4. Nadzór nad zdrowiem populacji ... 236

14.5. Programy zwalczania chorób ... 237
14.5.1. Wprowadzenie ... 237
14.5.2. Programy zdrowia stada ... 237
14.5.3. Dobrowolne programy zwalczania chorób ... 238
14.5.4. Urzędowe programy zwalczania chorób ... 239

14.6. Plany gotowości ... 239

Piśmiennictwo ... 241

Słowniczek angielsko-polski podstawowych terminów używanych w epidemiologii weterynaryjnej ... 244

Skorowidz ... 248