Autor rozważa temat „filozofii dziejów” w dwojakim ujęciu: po pierwsze, czy i jak można wkomponować filozofię dziejów w historię; i po drugie, czy filozofia dziejów ma jeszcze prawo do istnienia; kwestie te usiłuje się rozwikłać w szerokich ramach periodyzacji filozofii dziejów: od powstania historiozoficznego myślenia (Grecy i Augustyn), poprzez klasyczny nowożytny rozwój filozofii dziejów (myśliciele nowożytni, Kant, Fichte, Hegel, Marks), aż po kryzysy i przeformułowania myślenia historiozoficznego w XIX i XX w. (m.in. Burckhadrt, Nietzsche, Dilthey, Gadamer, Spengler, Toynbee, Jaspers).
SPIS TREŚCI
3……Wprowadzenie: filozofia dziejów i historia
11……A. NARODZINY FILOZOFII DZIEJÓW
11……I. Powstanie dziejopisarstwa u Greków
11……1. Elementy historyczności (Herodot, Tukidydes)
12……a) Nowy obszar tematyczny świat świecki
13……b) Motyw i zainteresowanie historiografii: wysławianie i wspominanie
15……c) Wyróżniki metody: roszczenie do wyjaśnienia i prawdy
19……2. Narodziny historyczności
19……a) Ukonstytuowanie czasu historycznego
21……b) Historia i polityka
26……c) Przezwyciężenie natury i geneza podmiotu
29……II. Zaczątki historiozoficznej refleksji u Platona i Arystotelesa
29……1. Zaczątki interpretacji historii w kontekście filozofii państwa
31……2. Pojęcie i ontologiczny status historii (Platon)
32……a) Metafizyczny dualizm prawdziwego bytu i historii
32……b) Czas jako odbicie wieczności
34……c) Rozdwojenie historyczności
36……3. Logika dziejopisarstwa (Arystoteles)
39……III. Teologia dziejów i filozofia dziejów u św. Augustyna
39……1. Historia powszechna i dzieje zbawienia
40……2. Czas
40……a) Czas linearny i czas cykliczny
42……b) Czas i historia zbawienia
44……3. Źródło i tok dziejów
46……4. Filozofia dziejów i dziejowa transcendencja
51……B. NOWOŻYTNA FILOZOFIA DZIEJÓW
51……I. Powstanie nowożytnej filozofii dziejów
51……1. Przewodni motyw rozumu w historii
53……2. Prawo naturalne i rozum historyczny
53……a) Racjonalna pojmowalność świata historyczno-politycznego (Hobbes)
56……b) Diagnoza historyczna i polityka (Rousseau)
58……3. Poznanie historyczne i filozofia dziejów (Vico)
62……II. Od idei Opatrzności do postępu (Bossuet, Voltaire, Turgot, Condorcet, Comte)
71……III. Klasyczna filozofia dziejów - historia jako droga wolności
71……1. Historia w zamyśle kosmopolitycznym (Kant)
71……a) Poznawalność historii i zamysł natury
75……b) Moralna tendencja historii i znak historyczny
77……c) Cel historii - społeczeństwo kosmopolityczne
78……d) Status teoretyczny i funkcja praktyczna filozofii dziejów
80……2. Historia jako stawanie się wolności (Fichte)
80……a) Diagnoza współczesności i pojęcie historii
83……b) Stawanie się wolności
84……c) Podwójne transcendowanie państwa
86……3. Rozum w dziejach (Hegel)
86……a) Podwójne pytanie o rozum w dziejach
87……b) Dzieje jako postęp wolności i sąd nad światem
89……c) Konieczność historycznego przejścia
92……d) Rozumność historycznej nowości
95……e) Granice historycznego rozumu
97……f) Punkt szczytowy filozofii dziejów
99……IV. Materialistyczna kontrpropozycja wobec idealistycznej filozofii dziejów
99……1. Krytyka, transformacja czy spełnienie filozofii dziejów?
102……2. Materialistyczne wyznaczniki interpretacji dziejów
106……3. Wyobcowany świat jako prehistoria
109……4. Zniesienie wyobcowania
115……C. KRYZYS I REKONSTRUKCJA FILOZOFII DZIEJÓW
115……I. Kryzys filozofii dziejów
115……1. Filozofia dziejów po Heglu i Marksie
120……2. Kultura historyczna poza filozofią dziejów (Burckhardt)
120……a) Obrana przed filozofią dziejów
122……b) Definicje historyczności
126……c) Diagnoza czasu i historyczna świadomość
128……3. Krytyka historycznej kultury (Nietzsche)
128……a) historia i życie
129……b) Pożytki i szkodliwe skutki historii
133……c) Ponadhistoryczność i relatywizacja historii
134……d) Historia i wieczny powrót
136……II. Rekonstrukcje historyczności
136……1. Założenia
136……a) Przejście i perspektywa
138……b) Program historyki (Droysen)
142……c) Krytyka historycznego rozumu (Dilthey)
146……2. Wiedza historyczna
147……a) Logika historycznego poznania (Windelband, Rickert)
149……b) Tekst historyczny (analityczna filozofia dziejów)
151……3. Historyczność podmiotu
151……a) Historyczność rozumienia (Gadamer)
153……b) Historyczność egzystencji i historia bytu (Heidegger)
157……4. Restytucja historii: koncepcje uniwersalnohistoryczne
157……a) Powrót historii uniwersalnej
158……b) Porównywanie kultur i diagnoza epoki (Spengler, Toynbee)
161……c) Okcydentalny racjonalizm i jedność dziejów (Weber, Jaspers)
164……5. Filozofia dziejów poza obrębem historyzmu (Benjamin)
169……6. Senni granice historii
169……a) Spór wokół historyzmu
174……b) Aktualność i nieaktualność historii
179……Bibliografia
186……Indeks osobowy
189……Indeks pojęć
