Heliodor Kmieć
Dzieje techniki zbrojeniowej nad rzeką Bobrzą i w jej okolicach od XVI do XIX wieku
Kielce 2000
152 s., 20 cm
stan dobry
Spis treści
OD AUTORA.........................................................................................................7
ROZDZIAŁ I
WPROWADZENIE DO ISTOTNYCH RODZAJÓW ROZWOJU
TECHNIKI HUTNICZEJ.....................................................................................9
Ogólna charakterystyka starożytnej techniki górniczo-hutniczej.......................9
Hutnictwo w okresie od V/VI do końca XII wieku..........................................21
Rozwój techniki w okresie od początku XIII do XVI wieku...........................27
Technika topienia ołowiu; ołów jako surowiec do odzyskiwania srebra;
odciąganie srebra z miedzi; wytapianie mosiądzu.........................................31
Rozwój rzemiosła metalowego........................................................................36
Górnictwo Chęcińskie w XVI-XVII wieku.......................................................40
Mineralny i geochemiczny charakter rud świętokrzyskich (według
Z. Kowalczewskiego)....................................................................................41
Początki rozwoju górnictwa i hutnictwa kruszcowego w rejonie Kielc
od końca XVI wieku......................................................................................43
ROZDZIAŁ II
KUŹNICTWO I HUTNICTWO W PRODUKCJI BRONI PALNEJ:
STRZELECKIEJ I CIĘŻKIEJ..........................................................................45
Rozwój hutnictwa w XVII-XVIII wieku..........................................................45
Odlewanie dział, granatów i naczyń ................................................................54
Formowanie czerepów bomb i granatów.........................................................56
Technologia wyrobu hakownic w XV-XVI wieku...........................................60
Sporządzanie form do odlewania naczyń.........................................................62
Użycie piasku formierskiego do sporządzania formy garnka..........................66
Profil produkcji i wydajność wielkich pieców w Humrze, Samsonowie
i Suchedniowie w roku 1746.........................................................................68
Górnictwo rudy żelaznej i kruszcowej w Zagłębiu Staropolskim....................71
Broń palna produkowana na Kielecczyźnie w XVIII wieku............................73
Rozwój techniki od końca XVIII wieku..........................................................75
Przemysł Królestwa Kongresowego................................................................77
Huty szkła........................................................................................................86
Dzieje wynalazku ciężkiej broni palnej i jej rozwój........................................89
Stan broni palnej podczas wojny z Rosją w latach 1792-95............................93
Zasób artylerii i ręcznej broni w Królestwie Kongresowym w czasach
powstań: listopadowego i styczniowego........................................................93
Koniec dział gładkolufowych w połowie XIX wieku......................................99
Granaty ręczne...............................................................................................100
Granaty i bomby wystrzeliwane z moździerzy...............................................102
Granaty wystrzeliwane z większych dział......................................................102
ROZDZIAŁ III
KUŹNICE, HUTY METALI NIEŻELAZNYCH I WIELKIE PIECE
NAD BOBRZĄ I JEJ DOPŁYWAMI..............................................................108
1. Kaniów, kuźnica; 1A Kaniów, fryszernia I; 1B Kaniów, fryszernia II.....108
2. Kuźnice Adamowskie...............................................................................109
3. Jasiów, kuźnica.........................................................................................110
4. Janaszów, kuźnica....................................................................................110
5. Samsonów. Kuźnice i wielkie piece.........................................................111
6. Ciągłe k. Samsonowa, huta ołowiu...........................................................113
7. Kołomań, huta szkła „Łuków za Kołomanią"..........................................114
8. Kotomań - kuźnica...................................................................................115
9. Rurarnia koło Samsonowa........................................................................117
10. Tumlin-Osowa, kowalicha........................................................................117
11. Humer, kuźnica, wielki piec.....................................................................117
12. Długojów, kuźnica, kowalicha i kopalnia rudy żelaza.............................120
13. Szałas Stary, kuźnica................................................................................121
14. Szałas Nowy, wielki piec..........................................................................121
15. Światełek, kuźnica....................................................................................122
16. Suchyniówek-Ćmińsk Wyręba, kuźnica...................................................123
17. Ćmińsk-Kobylaki, kuźnica.......................................................................124
18. Bobrza II — Zakład Wielkopiecowy „w budowie" (niedokończony).......124
19. Bobrza I - Wyrowce, kuźnica, wielki piec...............................................125
20. Szlifiernia................................................................................................ 139
21. Kuźnica Szypowska................................................................................. J29
22. Bugaj, huta ołowiu i miedzi......................................................................130
23. Piła — Wymysłów, kuźnica....................................................................... 130
24. Szczukowice, huta ołowiu..................................................................... 130
25. Okrąglica-Szczukowice, huta ołowiu...................................................... 130
26. Gniewce, huta ołowiu............................................................................. 131
27. Kostomłoty - kuźnica............................................................................ 131
28. Rejon Ławenczna- Miedziana Góra................................................... 131
29. Kostomłoty-Zamłynie, Zapała, huta ołowiu i miedzi................. 136
30. Rejon Kostomłoty - Maciejówka, huta ołowiu - Gruchawka, kuźnica 136
31. Niewachlów II - ul. Lisia - ul. Kruszelnickiego, huta miedzi i ołowiu 137
32. Niewachlów II, przy drodze od ul. Kruszelnickiego do ul. Batalionów Chłopskich, huta miedzi i ołowiu............................................................ 137
33. Czarnów-Jarząbek, kuźnica................................................................... 138
34. Głęboczka - Kielca, kuźnica................................................................... 138
35. Cegielnia nad Silnicą (obecnie m. Kielce)...............................................139
36. Biesak Kielce, kuźnica Biesa Macieja.....................................................139
37. Biesak Kielce, kuźnica Umrów................................................................139
38. Bialogon Kielce, huta miedzi i ołowiu, fabryka maszyn..........................139
39. Zalesie, kuźnica, huta miedzi i ołowiu.....................................................141
40. Wola Murowana, kuźnica i huta ołowiu...................................................142
41. Brzezinki, kuźnica....................................................................................143
42. Cedzyna, kuźnica i wielki piec.................................................................143
43. Mójcza, huta ołowiu.................................................................................143
44. Serbinów, kuźnica....................................................................................144
45. Krasna, wielki piec...................................................................................144
46. Kawęczyn, kuźnica i wielki piec..............................................................144
47. Królewiec, wielki piec..............................................................................144
48. Kuźniaki, kuźnica i wielki piec................................................................145
49. Piotrowiec, kuźnica..................................................................................145
50. Niedźwiedź, kuźnica................................................................................145
51. Strawczyn, kuźnica...................................................................................145
52. Drabów, kuźnic.........................................................................................146
53. Ruda koło Zajączkowa, kuźnica...............................................................146
54. Polichno, huta miedzi i ołowiu.................................................................146
SŁOWNIK WYRAZÓW TECHNICZNYCH I STAROPOLSKICH 147
LITERATURA...................................................................................................151
OD AUTORA
Rozproszenie publikacji na omawiany temat w naukowych czasopismach, książkach wydawanych jako pokłosie sesji naukowych organizowanych przez Kieleckie Towarzystwo Naukowe czy wreszcie zapisy źródłowe zawarte w Archiwach: Państwowym czy Kapituły Krakowskiej, nie pozwalały, jak dotąd na realizację zainteresowań poznawczych ogółu czytelników, a młodzieży w szczególności. Toteż celem pracy przedkładanej obecnie pod ocenę P.T. Czytelników było właśnie zebranie informacji historyczno-technicznych dotyczących tego tematu w jedną całość, umożliwiającą zarówno turystom, jak i mieszkańcom tych terenów uzupełnienie posiadanej wiedzy. Wiedzy nie tylko ściśle historycznej, ale także poszerzonej o informacje o technice i technologii produkcji wyrobów, z których ziemie te słynęły wówczas. Lokalizacja zabytków techniki na omawianym terenie określonym mapką (mapa 3 i 4), poza ogólnie dostępnymi informacjami w literaturze, wymagała osobnej kwerendy i potwierdzenia w terenie na podstawie zachowanych śladów w postaci ujęcia wody czy też żużla żelaza, miedzi lub ołowiu. Poszukiwania te należało przeprowadzić na odcinkach rzek Bobrzy, Cyranki, Ciemnicy, Sufragańca, Silnicy, Lubrzanki, Krasnej, Czarnej, Taraski, Łośnej i Rudki, w bardzo trudnym terenie, pełnym bagien i zarośli, bez możliwości dojazdu. Trwały one ponad sześć miesięcy. W trakcie poszukiwania śladów zabytkowych kuźnic i hut, stwierdziłem, iż mieszkańcy tych ziem mają słabą znajomość historii, ograniczoną najwyżej do okresu Królestwa Kongresowego. W niniejszej publikacji pragnę: ukazać zrekonstruowane procesy odlewania hakownic, dział, granatów, bomb, naczyń i dzwonów, także sposoby odkuwania hakownic; zaprezentować odmiany dział, granatów i bomb; zlokalizować i opisać historię poszczególnych kuźnic, hut metali nieżelaznych i szkła, również wielkich pieców działających kiedyś w naszym regionie. Chciałem również, aby praca ta zawierała opisanie wpływów specjalistów włoskich, niemieckich, austriackich i węgierskich, jakie wywarli na rozwój poszczególnych ośrodków techniki górniczej i hutniczej. Innym, nie mniej ważnym zadaniem, było ustalenie lokalizacji poszczególnych kuźnic: Macieja Biesa i Umrów, Głęboczki nad Silnicą, huty ołowiu i miedzi przy ul. Lisiej i Łódzkiej (Niewachlów II) na rzece Sufraganiec, kuźnicy w Ćmińsku-Kobylakach, huty szkła i ołowiu na rzece Cyrance za dawną Kołomanią, kopalni rudy żelaznej i kuźnicy-kowalichy w Dlugojowie na dopływie Krasnej oraz fryszerni opisanej w lustracji samsonowskiego klucza z roku 1789, kowalichy w Tumlinie, kuźnicy w Pile (obecnie Wymysłów) oraz kopalni rudy żelaza Brusznia. W niniejszej pracy nie ujęto szabelni (poza ogólnikowymi wzmiankami). Stało się tak z powodu trudności w odtworzeniu stosowanych technologii
|
