| Socjalizm - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, dopuszczenie możliwości ograniczenia (z różnych powodów), własności prywatnej oraz promowanie sprawiedliwości społecznej. Socjalizmem w szczególności określa się: Rodzaj ideologii politycznej, wywodzącej się z utopijnej filozofii politycznej rozwijanej w latach 30. i 40. XIX wieku we Francji (np. Henri de Saint-Simon, Pierre Leroux, Charles Fourier) i Anglii (Robert Owen). Celem socjalistów było zbudowanie społeczeństwa bez ubóstwa, gdzie siły rynkowe nie są głównym mechanizmem podziału bogactwa oraz w którym funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na wspólnej własności, wzajemnej współpracy i altruizmie. Teoretykami socjalizmu połowy XIX w. byli: Karol Marks, Fryderyk Engels, Pierre Proudhon i Michał Bakunin twórcy marksizmu, anarchizmu i anarchosyndykalizmu. Wkrótce na gruncie marksistowskiej wersji socjalizmu powstała ideologia komunistyczna oraz ideologia socjaldemokratyczna. Elementy ideologii socjalistycznej były także łączone z nacjonalizmem (nazizm), chrześcijaństwem , islamem etc. Ruchy społeczne inspirowane ideologiami socjalistycznymi i partie polityczne określające się jako socjalistyczne. Partie te zostały zjednoczone w 1864 roku w ramach I Międzynarodówki (Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotniczego). Później ruch socjalistyczny podlegał podziałom z powodu sporów ideologicznych, stosunku do ZSRR, taktyki działania. Główne siły w ruchu socjalistycznym XX wieku to: socjaldemokracja - partie socjaldemokratyczne realizowały interwencjonizm państwowy w ramach gospodarki rynkowej; dużą wagę przywiązywały do demokracji, oraz polityki laickiej, upowszechnienia oświaty, pokojowej polityki międzynarodowej. Obecnie dużą rolę odgrywają w krajach europejskich, także w Kanadzie, Australii, Ameryce Łacińskiej, m.in SPD w Niemczech, Partia Pracy w Wielkiej Brytanii, Partia Pracy w Holandii. W Polsce do koncepcji socjademokratycznej odwołują się partie RACJA Polskiej Lewicy i Polska Partia Pracy. demokratyczni socjaliści - partie na lewo od socjaldemokracji, krytykujące zarówno przesuwanie się w stronę centrum sceny politycznej głównych partii socjaldemokratycznych, jak i odcinające się od antydemokratycznego leninizmu. Najsilniejsze w Europie i Ameryce Południowej, m.in. Partia Lewicy w Szwecji, Socjalistyczna Partia Ludowa w Danii, Partia Lewicy w Niemczech, Blok Lewicy w Portugalii. W Polsce do koncepcji demokratycznego socjalizmu odwołuje się organizacja Młodzi Socjaliści oraz Polska Partia Socjalistyczna. komunizm - partie komunistyczne wyznawały ideologię określaną jako marksizm-leninizm; ich program przewidywał budowę państwa o gospodarce planowej. Ruch komunistyczny uległ dalszym podziałom (trockizm, maoizm, eurokomunizm). Pod koniec XX wieku i na początku XXI wiek w obliczu fiaska komunizmu sowieckiego wiele partii komunistycznych przyjęło program socjaldemokratyczny. W Polsce do koncepcji komunizmu odwołuje się Komunistyczna Partia Polski. W marksizmie, typ państwa i społeczeństwa, w który przekształca się kapitalizm i który poprzedza komunizm: jego cechą konstytutywną jest zasada "od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy". Państwa rządzone przez partie komunistyczne oficjalnie określały się jako "socjalistyczne", chociaż socjaldemokraci uważali to określenie za nieadekwatne. Realny socjalizm - określenie używane na rzeczywistą formę rządów w krajach rządzonych przez partie komunistyczne, cechującą się wieloma odstępstwami od idei socjalizmu. Jako "socjalistyczną"określano także gospodarkę planową, a także politykę gospodarczą zwiększającą równość ekonomiczną kosztem wolności gospodarczej. Narzędziami takiej polityki były: redystrybucja dochodu narodowego (progresywne podatki, dotacje do towarów i usług); reglamentacja towarów i usług; nacjonalizacja (najczęściej upaństwowienie) środków produkcji, także wspieranie spółdzielczości. Ideologie czerpiące inspirację z socjalizmu: narodowy socjalizm - będący w rzeczywistości połączeniem socjalizmu z nacjonalizmem oraz ideologią wodzowską. socjalizm agrarny - połączenie agraryzmu z socjalizmem socjalizm rynkowy - połączenie socjalizmu z liberalnymi, kapitalistycznymi zasadami wolnego rynku (np. gospodarka Chin) Ideolgie te łączą ze sobą dwie myśli polityczne przeciwstawne i wykluczające się, gdy funkcjonują w oddzielnej formie (w politologii zjawisko znane pod nazwą hybrydy politycznej). | 
