Książka stanowi pewien fenomen w pedagogice. Łączy bowiem problematykę zabawy z mniej uchwytnymi kategoriami radości i szczęścia, które są rozpatrywane w kontekście literatury i muzyki. Publikacja, będąca 17. tomem serii „Nauczyciele – nauczycielom”, składa się z trzech części napisanych przez poszczególne współautorki.

Bronisława Dymara wydobywa ważne znaczenia zabawy i funkcje ludycznej edukacji, charakteryzuje cechy dziecięcości oraz przybliża kategorie komizmu i humoru w oparciu o teksty J. Brzechwy, K. Makuszyńskiego i A. Lindgren.

            Alina Górniok-Naglik rozpatruje źródła szczęścia i radości, jej manifestacje w zabawie i tańcu, opisane w poezji oraz językowe formy wyrażania zróżnicowanych ludzkich myśli i uczuć w przestrzeniach ludyczności. Z wnikliwych analiz wierszy wyprowadza typy poezji o tańcu i zabawie, nazywa je i nowatorsko dookreśla.

            Jadwiga Uchyła-Zroski ukazuje radość i zabawę jako swoistą formę muzykowania, wyrażaną śpiewem, grą na instrumentach i tańcem. Ujmuje też zabawę jako żywioł i stan istnienia. Charakteryzuje czynniki hamujące i wyzwalające potrzebę bawienia się u dzieci oraz młodzieży w różnym wieku. Przekonuje, że zabawa wyzwala zdolności twórcze człowieka.

            W książce zamieszczono wiele celnych przykładów, sentencji i powiedzeń. Dodatkową wartość stanowi antologia „Bliżej zabawy, radości i szczęścia”, zawierająca 80 wierszy, w tym 30 utworów napisanych przez dzieci, młodzież licealną i studentów pedagogiki.

Część pierwsza

Żywioł, radość i kultura zabawy, poszukiwanie zagubionej istoty ludycznej edukacji

I. Jerzy Dymara: O kształtowaniu kultury zabawy („Życie Szkoły” 1978, nr 6)

1. Zabawa jako potrzeba egzystencjalna

2. Zabawa jako wartość, cechy dobrze zorganizowanej zabawy

3. Kultura ludycznej edukacji

4. Bogactwo i różnorodność projektujących działań uczniów

5. Przeżycie, radość i kultura współbycia — homo ludens i homo creator

II. Bronisława Dymara: Żywioł i radość zabawy, czyli o zagubionych wartościach ludycznej edukacji

1. Wokół wybranych znaczeń żywiołu

2. Zabawa, gra i taniec — radość bawienia się i istnienia w zabawie

3. Zagubione wartości ludycznej edukacji — „zmęczenie zabawą”

4. Miejsce zabawy w serii Nauczyciele—Nauczycielom i... pedagogice twórczego współbycia

5. Sztuka bycia nauczycielem, wychowawcą i inicjatorem dobrej zabawy

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

III. Jerzy Oszelda: Zabawa z naturą istnienia

1. Uwagi wstępne

2. Na początku było słowo

3. Duchowe korzenie zabawy

4. Jesteśmy Jednym z...

5. W stronę wychowania i edukacji integralnej

Aneks

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

IV. Danuta Waloszek: Zabawa jako stan istnienia dziecka

1. Tło problemu

2. Uszczegółowienie

3. Semantyka zabawy

4. Interpersonalizm zabawy

5. Zadaniowy kontekst zabawy

6. Kulturowy kontekst zabawy

7. Uogólnienie

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

V. Agnieszka Olczak: Zabawy w role jako sposób uczenia się zachowań demokratycznych przez dzieci

1. Wprowadzenie

2. Kilka słów o specyfice zabaw w role

3. Zabawy w role źródłem wiadomości o ludziach i sobie

4. Zabawy w role uczą działania wspólnotowego

5. Postawy nauczycieli wspierające dziecięce zabawy w role

6. Walory zabaw w role — krótkie podsumowanie

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

VI. Genowefa Koć-Seniuch: Przeżycie symboliczne dziecka w zabawie tematycznej

1. Symbol w zabawie dziecięcej

2. Wyobraźnia dziecka jako forma aktywności w zabawach tematycznych

3. Z badań symboliki dziecięcej

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

VII: Ewa Kochanowska: Zabawy ze słowem — o twórczości poetyckiej dzieci w młodszym wieku szkolnym

1. Rozważania wstępne, czyli o istocie zabaw ze słowem

2. Twórcze aspekty zabaw dziecięcych w poetyzowanie

3. Zabawy w „rym dany”

4. Dziecko jako odbiorca i twórca „naopaków” — wierszyków „rymowanek”

5. Jak stymulować potrzeby i rozwój dziecka w zakresie zabaw ze słowem

Refleksje końcowe

Aneks

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

VIII. Barbara Bogołębska: Tuwimowskie inspiracje intelektualno-twórczych zabaw uczniowskich

1. Ludyczne formy poezjowania

2. Tuwim — zbieracz osobliwości

3. Tuwima i Słonimskiego formy nonsensowe i absurdalne

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

IX. Katarzyna Marcol: Zabawy słowne dzieci na pograniczu śląskocieszyńskim

1. W co się bawią dzieci?

2. Tradycja i nowoczesność w dziecięcych tekstach

3. Źródła inspiracji współczesnych zabaw słownych

4. Dziecięce poczucie piękna

5. Specyfika zabaw słownych na pograniczu śląskocieszyńskim

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

X. Małgorzata Iwanowicz: Zabawy i gry językowe w szkole

1. Wprowadzenie

2. Rola zabaw i gier językowych w szkolnym kształceniu polonistycznym

3. Typy zabaw językowych

4. Gry językowe

5. Rola grafiki w zabawach i grach językowych

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

XI. Anna Kurzeja: Dziecko w świecie bajek i baśni — baśń i bajka źródłem radości i zabawy

1. Czym jest baśń?

2. Uwagi o historii baśni

3. Dom, w którym dzieciom opowiada się bajki — radość słuchania

4. Rola baśni w wychowaniu dzieci — radość tworzenia

5. Symbolika i jej poznawanie jako droga do rozwoju wyobraźni dziecka

6. Bajka terapeutyczna — podstawą do zabawy i samopoznania

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

XII. Barbara Pierzchała: Zabawa jako podstawa rozwoju wyobraźni

1. Rozważania o cechach wyobraźni

2. Wyobraźnia i jej „typy” u dziecka

3. Dziecko jako osoba wrażliwa

4. Zajęcia kształtujące wyobraźnię

5. Dziecko a twórcza moc słowa

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

XIII. Krzysztof Szczepański: Zabawa jako źródło i podstawa twórczości

1. Człowiek w „pułapce radości”

2. Stać się twórcą

3. Dziecko w pustym pokoju

4. Żywioły w zabawach twórczych

5. Podsumowanie

Aneks

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

XIV. Szczepan Kutrowski: Zabawa — wyuzdanie czy sprawianie dobra?

1. Zabawa — zamówienie na pokorę i troskę

2. Zabawa — szansa czy bariera dla wspólnego języka?

3. Zabawa — w obliczu argumentów siły czy siły argumentów

4. Zabawa — plan technosfery

5. Jak daleko (zabawie) do przeciętniactwa, a jak blisko do sztuki?

6. Zabawa contra subiektywizm

7. Zabawa — inspiracje dziecięce

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

Część druga

Społeczne, indywidualne i kulturowe wartości zabawy. Cechy, formy, funkcje

I. Jadwiga Bińczycka: Janusz Korczak o zabawie — wybór tekstów Janusza Korczaka z komentarzem Jadwigi Bińczyckiej

1. „Bez szczęśliwego dzieciństwa całe życie jest kalekie”

2. Czym jest zabawa?

3. Prawidła zabawy

II. Antoni Gwizdak: Zabawa w pedagogice Aleksandra Kamińskiego

1. Psychologiczne uwarunkowania zabawy

2. Eksperyment mikołowski — zarys problemu

3. Zabawa jako element eksperymentu mikołowskiego

4. Zabawa w nauczaniu szkolnym w ujęciu Aleksandra Kamińskiego

5. Zakończenie

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

III. Beata Oelszlaeger: Zabawa i praca. Kilka uwag o uczeniu się dzieci w klasie freinetowskiej

1. Zabawa i praca w koncepcji Celestyna Freineta

2. Związek pracy z zabawą — swoistość poglądów

3. Swobodne teksty jako praca i zabawa

4. Wybieranie... jako poczucie wolności i zabawy

5. Swoboda tworzenia i współbycia w interpersonalnej przestrzeni

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

IV. Lidia Wollman: Różnorodność i znaczenie dziecięcych zabaw w kontaktach z przyrodą

1. Zabawy tematyczne

2. Zabawy odkrywcze (badawcze)

3. Zabawy ruchowe i sprawnościowe w świecie przyrody

4. Zabawy terapeutyczne — znaczenie ciszy

5. Zabawy w kontakcie z dorosłymi

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

V. Ewa Ogrodzka-Mazur: Nabywanie przez dziecko kompetencji komunikatywnych w czasie zabaw tematycznych

1. Kulturowo-społeczny kontekst zabaw tematycznych...

2. Język w komunikowaniu się dzieci w zabawach tematycznych...

3. Wyznaczniki procesu komunikowania się

4. Wzór językowy nauczyciela-wychowawcy

5. Współczesne technologie komunikacyjne

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

VI. Adam Adamski: Ruch, zabawa i muzyka jako czynniki aktywizujące osobowość dziecka

1. Wstęp

2. Wpływ ruchu na rozwój psychofizyczny dziecka

3. Zabawa jako główna forma aktywności i działalności dziecka

4. Wpływ muzyki i tańca na kształtowanie osobowości

5. Terapeutyczne funkcje zabaw muzycznych

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

VII. Maria Noga: Zabawa jako źródło twórczych działań dziecka

Wstęp

1. Twórcze zabawy ze słowem

2. Zabawa jako podstawowa forma działalności dziecka — aspekt społeczny

3. Zabawa jako źródło aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym

4. Zabawy i gry dydaktyczne jako szczególny rodzaj aktywności dziecka

5. Rola nauczyciela w swobodnych zabawach dzieci

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

VIII. Małgorzata Znaj: Tworzenie więzi w klasie szkolnej poprzez zabawę i pracę

1. Związki między zabawą i pracą dziecka w kontekście wybranych teorii zabawy

2. Klasa szkolna jako źródło inspiracji, poszukiwań i aktywności

3. Współudział dzieci i wychowawcy w przygotowaniu przedstawień teatralnych

4. Terapeutyczne i rozwojowe funkcje bawienia się w teatr

5. Społeczne i indywidualne rezultaty wspólnych działań — różne barwy międzyosobowej więzi

Aneks

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

IX. Wacław Korzeniowski: Zabawka mechaniczna w świecie dziecka. Szkic z dziejów bawienia się i wychowania

1. Wprowadzenie: homo ludens, faber i creator

2. Zabawy i zabawki na przestrzeni wieków

3. Zabawki mechaniczne w kulturze ludowej

4. Zabawki mechaniczne w kulturze industrialnej

5. Podsumowanie

Aneks: Przykłady zabawek

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

X. Katarzyna Moroz: Bliżej edukacji ludycznej — zabawy i zabawki naszych dzieci

1. Najpiękniejsze są zabawy z rodzicami

2. W świecie pluszowego misia, czyli o potrzebie zabawek w życiu dziecka

3. O wspólnej zabawie dzieci w grupach

4. Problematyka zabawy w edukacji wczesnoszkolnej

5. Scenariusz zajęć w klasie III, pt. „Wielka zabawa”, nawiązujący do uczenia się — nauczania kompleksowego

Aneks

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

XI. Edyta Łoboziewicz-Jania: Zabawy i zabawki naszych babek, matek i dzieci. Ich bogactwo i znaczenie dla rozwoju

1. Rozważania wstępne

2. Zabawy i zabawki w latach 1930—1949

3. Zabawy i zabawki naszych matek w latach 1950—1969

4. Zabawki i zabawy w latach 1970—1989

5. Najnowsze zabawki i zabawy (1990—2004)

6. Bogactwo zabawek i zabaw. Ich znaczenie w rozwoju dziecka

7. Międzypokoleniowe przekazy. Refleksje końcowe

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

Załącznik

XII. Leonia Wałczyk: Przez zabawę do esperanto — Per ludado al esperanto

1. Uwagi wstępne

2. Sposoby powstawania grup wspólnotowych

3. Baw się z nami (ludu kien ni) czyli główne metody i formy pracy

4. Gry i zabawy z papierem — „origami” drogą do poznania języka

5. Rezultaty uczenia się języka

Aneksy

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

XIII. Wiesław Kluz: Gry komputerowe w życiu dziecka. Korzyści i zagrożenia

1. Współbycie dziecka z komputerem

2. Kategorie i rodzaje gier komputerowych

3. Wpływ gier komputerowych na rozwój fizyczny i emocjonalno-psychiczny dzieci

4. Zastosowanie gier komputerowych w edukacji i wychowaniu

5. Wnioski końcowe

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

Część trzecia

Znaczenie zabawy i zabawek w społecznej integracji dziecka niepełnosprawnego

i jego rozwoju

I. Ryszard Cibor: Patologia zabawy

1. Dwa oblicza zabawy

2. Zabawki — jako źródło zagrożeń

3. Zabawy ekstremalne

4. Gry komputerowe — szczególny rodzaj zagrożenia

6. Agresja — przemoc — okrucieństwo

Problemy — Poszukiwania — Inspiracje

Streszczenie — Summary

II. Elżbieta Maria Minczakiewicz: Zabawa symboliczna w rozwijaniu aktywności komunikacyjnej dzieci ze sprzężonymi zaburzeniami rozwoju

Wstęp