Pięć lat spędzonych przez Andrzeja Zebrzydowskiego (1[zasłonięte]496-15) na stolicy biskupiej we Włocławku stanowiło w jego życiu okres kluczowy. Czas ten, przy, padający na przełomowy w dziejach XVI-wiecznej Rzeczypospolitej moment zmiany na tronie po śmierci Zygmunta I, okazał się prawdziwym sprawdzianem umiejętności i talentów politycznych ordynariusza włocławskiego. Podejmowane wówczas działania zadecydować miały o dalszych losach hierarchy i jego miejscu na scenie politycznej za panowania ostatniego Jagiellona. Taktyczna i podjęta we właściwym momencie decyzja o porzuceniu stronnictwa dotychczasowej protektorki królowej Bony i dołączeniu do przeciwnego jej obozu Zygmunta Augusta pozwoliła Zebrzydowskiemu umocnić pozycję, którą zajmował na scenie politycznej Królestwa. Uważne prześledzenie wypadków, które poprzedziły królewską nominację, oraz tych, które wydarzyły się w jej następstwie, aż do momentu objęcia przez Zebrzydowskiego diecezji krakówskiej, pozwala na wydobycie i naświetlenie nie tylko mechanizmów rządzących rozwojem jego kariery, ale również typowych elementów innych karier dostojniczych w Koronie połowy XVIw.

Wstęp
Podstawa źródłowa
Stan badań
I. Droga do biskupstwa włocławskiego (1496 (?)–1546)
1. Pochodzenie
2. Studia
2.1. W otoczeniu krewnych — Piotra Tomickiego i Andrzeja Krzyckiego
2.2. Uczeń Leonarda Coxe’a — pierwsze kontakty z Erazmem
z Rotterdamu
2.3. Podróż edukacyjna
3. Początki kariery
3.1. Objęcie kanonii krakowskiej
3.2. Starania o kanonię płocką
3.3. Powrót do Krakowa i służba w kancelarii królewskiej
3.4. Przebudowa kamienicy kapitulnej
3.5. Pobyt w Wilnie
4. Rozwój kariery po śmierci protektorów
4.1. Legacje na sejmik w Środzie
4.2. Objęcie biskupstwa kamienieckiego
4.3. Legacja do króla rzymskiego Ferdynanda Habsburga
4.4. W otoczeniu królowej Bony
4.5. Awanse na biskupstwa chełmskie i włocławskie
II. W stronnictwie królowej Bony (1546 — 1 IV 1548 r.)
1. Objęcie diecezji włocławskiej
2. Wizytacja pomorska
2.1. Nastroje polityczno–religijne w Gdańsku w przeddzień ingresu
2.2. Przygotowania do ingresu
2.3. Przebieg ingresu
2.4. Początek konfliktu o jurysdykcję nad klasztorami pomorskimi
3. Rozprzestrzenienie się konfliktu poza granice diecezji
3.1. Sojusznicy i przeciwnicy biskupa włocławskiego
3.2. Konflikt o jurysdykcję nad klasztorami w kontekście stosunków polsko–pruskich
3.3. Relacje Zebrzydowskiego z Radą Pruską
3.4. Eskalacja konfliktu
3.5. Śmierć kanclerza Sobockiego i jej znaczenie dla sprawy klasztorów
III. Między stronnictwami (IV 1547 — 1 IV 1548 r.)
1. Sejm krakowski 1547 r.
1.1. Działalność Zebrzydowskiego na sejmiku w Radziejowie
1.2. Przebieg obrad
1.3. Sejm wiosenny jako moment przełomowy dla usytuowania Zebrzydowskiego na scenie politycznej Królestwa
2. Poparcie projektu przekazania władzy w Koronie Zygmuntowi Augustowi
3. U boku króla w Piotrkowie
3.1. Zebrzydowski wobec kwestii małżeństwa Zygmunta Augusta
3.2. Dalsze zbliżenie z kanclerzem i kryzys w stosunkach z prymasem
3.3. Relacje z królową Boną przed sejmem piotrkowskim 1547/1548 r.
4. Sejm piotrkowski 1547/1548 r.
4.1. Przebieg obrad
4.2. Zebrzydowski na sejmie piotrkowskim
4.3. Delimitacja między Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim
IV. Moment przełomu (1 IV 1548 — II 1549 r.)
1. Śmierć króla Zygmunta I
2. Próby dołączenia do stronnictwa prokrólewskiego
3. Między władcą a opozycją
3.1. Zjazd senatorów wielkopolskich w Gnieźnie
3.2. Chwilowe zbliżenie z opozycją antykrólewską
4. Udział w kampanii królewskiej przed sejmem jesiennym 1548 r.
4.1. Nieudany sejmik w Radziejowie
4.2. Udział w krakowskich uroczystościach pogrzebowych
4.3. Powtórzony sejmik w Radziejowie
4.4. Zebrzydowski wobec projektu sprowadzenia Radziwiłłówny do Korony
5. Zebrzydowski jako członek stronnictwa królewskiego — sejm jesienny 1548 r.
6. Pobyt w Piotrkowie u boku króla po zakończeniu obrad
7. Stosunki z królową Boną w okresie walki o królewskie małżeństwo
V. U boku króla (I 1549 — IV 1551 r.)
1. Między matką a synem
1.1. Sprawa klejnotów królowej Izabeli Zpolyi
1.2. Zerwanie relacji z Boną.
2. W służbie Zygmunta Augusta
2.1. Relacje z najbliższym otoczeniem króla
2.2. Kontakty z przedstawicielami opozycji
3. Sejm piotrkowski 1550 r.
3.1. Sejmik w Radziejowie
3.2. Przebieg obrad piotrkowskich
3.3. Zebrzydowski na sejmie 1550 r.
4. Druga wizyta w Gdańsku
5. Na drodze do biskupstwa krakowskiego
5.1. Poszukiwanie protektorów
5.2. Rywalizacja z Jerzym Podlodowskim
5.3. Sprawa synodu ministrów małopolskich w Pińczowie i edykt królewski
6. Elekcja na biskupstwo krakowskie
6.1. Geneza sukcesu
6.2. Zabiegi o uzyskanie konfirmacji papieskiej — konflikt z Andrzejem Czarnkowskim
7. Przebudowa zamku wolborskiego
VI. Senator
1. Zebrzydowski jako doradca królewski
1.1. Na forum senatu
1.2. Zebrzydowski a polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów
1.2.1. Zagadnienie stosunków z Turcją
1.2.2. Kwestia węgierska
1.2.3. Stosunki z Karolem V i sprawy pruskie
1.2.4. Poglądy na politykę wobec Prus Książęcych
1.2.5. Podsumowanie
2. Senator wśród szlachty
2.1. Działalność polityczna na szczeblu lokalnym
2.2. Zagadnienie klienteli biskupiej
2.3. Zebrzydowski a reprezentacja szlachecka
3. Wpływ Zebrzydowskiego na obsadę godności w państwie
Epilog
Zakończenie
Wykaz skrótów
Bibliografia
Indeks osób
Indeks miejscowości