Bożena Witosz


DYSKURS I STYLISTYKA

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego — Katowice 2009

Stron 310, przypisy, bibliografia, indeks osobowy,
miękka oprawa z zakładkami, format ok. 24 cm x 16,5 cm


Niski nakład !!!


Z notatki wydawniczej :

Książka ukazuje obraz współczesnej stylistyki, akcentując zmiany
(poznawcze, metodologiczne, interpretacyjne), jakie uruchomiła
wprowadzona w przestrzeń badawczą tej dyscypliny kategoria dyskursu.
W perspektywie dyskursu rozpatrywane są tu podstawowe pojęcia stylistyki:
tekst, styl, podmiot i jego wybory strategii komunikacyjnych, style typowe
(odmiany funkcjonalne i style gatunkowe) oraz style indywidualne, które,
w nowym ujęciu, odkrywają swe niezauważane wcześniej wartości,
a przed stylistyką otwierają nowe badawcze wyzwania.
W opracowaniu wątki teoretyczne splatają się z interpretacjami wybranych
zagadnień (np. styl a płeć, stylistyczne aspekty dyskursu feministycznego,
podmiotowy aspekt stylu, odbiorca jako współtwórca wypowiedzi) w kontekście
zarówno konkretnych tekstów, jak i dyskursów współczesnej kultury.
Publikacja jest adresowana nie tylko do wąskiego grona stylistyków, badaczy
i studentów kierunków filologicznych, ale do wszystkich, których zajmuje
problematyka społecznej komunikacji.


Bożena Witosz – prof. dr hab., profesor zwyczajny w Uniwersytecie Śląskim,
kierownik Zakładu Lingwistyki Tekstu i Dyskursu w Instytucie Języka Polskiego.
Jej zainteresowania badawcze skupione są wokół tekstologii lingwistycznej, genologii,
stylistyki oraz teorii literatury. Jest autorką monografii Cechy strukturalno-składniowe
monologu wypowiedzianego (na przykładzie literatury polskiej) (1988), Opis w prozie
narracyjnej na tle innych odmian deskrypcji (1997), Kobieta w literaturze.
Tekstowe wizualizacje od fin de siècle’u do końca XX wieku (2001), Genologia lingwistyczna.
Zarys problematyki(2005), Dyskurs i stylistyka (2009), współautorką pracy
Style literatury (po roku 1956) (2003). Jest redaktorką serii „Język Artystyczny”,
wchodzi w skład kolegium redakcyjnego roczników „Stylistyka” oraz „Tekst i Dyskurs/Text und Diskurs”.
Pełni funkcję zastępcy przewodniczącego Komisji Stylistycznej przy Komitecie Językoznawstwa PAN.


WPROWADZENIE

Od ukazania się Stylistyki polskiej, dzieła Haliny Kurkowskiej i Stanisława Skorupki, mija blisko pół wieku.
Ten długi okres przyniósł w badaniach językoznawczych, w których dzisiejsza stylistyka jest mocno
zanurzona, wiele zmian. Lingwistyka poststrukturalistyczna wypracowała nowe koncepcje metodologiczne,
określane coraz częściej mianem zwrotów: teoriotekstowego, komunikacyjnego (pragmatycznego),
kognitywistycznego, a ostatnio — kulturowego. Współczesna metarefleksja koncentruje się
wokół podstawowych dla nauki o języku zagadnieniach, prowadząc do zasadniczych przeformułowań,
sięgających przedmiotu i zakresu badań lingwistycznych, postaw podmiotów badawczych, kompetencji
poszczególnych subdyscyplin czy wreszcie określenia — w zaistniałej dziś sytuacji poznawczej i kulturowej
— podstawowych kategorii pojęciowych.
Czas ożywionych dyskusji, w których środowisko stylistyków od początku aktywnie uczestniczy,
nie przyniósł jednak — jak zauważa we Wstępie do najnowszego wydania Stylistki polskiej Stanisław Gajda
— kompendium stylistycznego, zakrojonego tak szeroko, jak dzieło poprzedników, które wychodziłoby
naprzeciw złożonym wymaganiom współczesności.
Zrodziło się w tym czasie jednak wiele cennych i inspirujących pomysłów, opublikowano godne uwagi studia
i monografie, które wzbogaciły naszą wiedzę o stylach i ich tekstowych wyznacznikach, a także — to
wartość nie do przecenienia — o sposobach interpretacji zjawisk stylowych. Lektura tych prac uświadamia
wagę i ogrom zmian, jakie dokonały się w obrębie paradygmatu stylistycznego w ciągu minionego półwiecza.
Prowadzone dziś interpretacje odsłaniają nieobjęte wcześniej stylistyczną refleksją rejony zagadnień,
wzbogacają kategorię stylu o nowe parametry, umiejscawiają styl w nieuświadamianych dotąd kontekstach
— zarówno teoretycznych, jak i obejmujących sferę użycia języka, przede wszystkim jednak manifestują,
jak bardzo zmienił się sposób uprawiania refleksji stylistycznej w czasach, gdy kategorie: tekstu, dyskursu,
stylu, kodu itp. stanowią wspólne instrumentarium wielu dziedzin humanistyki.
W sposób dość ekspansywny szukają miejsca we współczesnej stylistyce nowe pojęcia (np. gender, dyskurs);
dobrze zadomowione, fundamentalne kategorie obrastają bogatszymi znaczeniami, by poprzestać tu choćby
na wymienieniu stylu i wyboru — jego podstawowego wyznacznika; zagadnienia niegdyś ważne,
potem długo spychane na obrzeża, zaczynają ponownie cieszyć się zainteresowaniem badaczy (np. styl indywidualny),
a niektóre kategorie, w dobie strukturalizmu wręcz unieważniane, urastają do rangi pojęć podstawowych
i niezbywalnych (myślę tu oczywiście o kategorii podmiotu i rzeczywistego bądź projektowanego odbiorcy).
Zmianę perspektywy badawczej wywołują nie tylko ruchy wewnątrz dyscypliny, ale też niezwykle dynamiczna
rzeczywistość językowa i kulturowa, której złożoność współczesna stylistyka stara się ogarnąć i opisać,
dostosowując do nowych zjawisk swoje możliwości eksplanacyjne. Świat norm, reguł i konwencji komunikowania się
w zetknięciu z indywidualnymi predyspozycjami i aspiracjami uczestników dzisiejszej kultury podlega nieustannym
zmianom, przyczyniając się jednocześnie do ciągłej mobilności interesującej nas dziedziny wiedzy
— rozwijania horyzontów teoretycznych i wprowadzania do metajęzyka nowych kategorii stylistycznych
oraz wzbogacania listy środków stylotwórczych o coraz to nowe elementy. Pytanie, jakie trzeba dziś postawić,
dotyczy zarówno zdolności poznawczych stylistyki, jak i jej — w konfrontacji z rzeczywistością — atrakcyjności
intelektualnej oraz skuteczności wypracowanego przez nią instrumentarium badawczego.
Jest więc dość powodów, by próbować spojrzeć na dokonania najnowszej stylistyki z szerszej perspektywy.
W książce, którą oddaję do rąk Czytelników, staram się sprostać — przynajmniej w części — takim zamierzeniom.
Opracowanie to nie jest wprawdzie pomyślane jako ujęcie w sposób systematyczny i kompletny prezentujące
aktualny stan dyscypliny (na syntezę przyjdzie, myślę, jeszcze poczekać), ale zabiegi scalające są
w nim widoczne. Książka stanowić ma w dużym stopniu etap przygotowawczy, wstęp do syntetyzującego
przedsięwzięcia. W moich rozważaniach przeplatają się różne wątki teoretyczne i metodologiczne,
próbuję spoglądać na wiele kwestii z dystansu i szerszej perspektywy, nie chcę jednak w tej książce
niczego podsumowywać, zamykać ani rozstrzygać. Całość pomyślanego projektu obliguje mnie do uwypuklenia
problemu zmiany — w obszarze i sposobie podejścia do zjawisk stylowych — oraz do skoncentrowania się
na obecnej sytuacji stylistyki w Polsce.

Moim zamierzeniem jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na nowe aspekty badań stylistycznych,
które w szczególny sposób oświetla kategoria dyskursu, rozważana w prezentowanym przeze mnie projekcie
zarówno jako pojęcie teoretyczne, jak i określona metoda analizy zjawisk tekstowych.
Jestem przekonana, że otwarcie stylistyki, jakiego dziś doświadczamy, na inspiracje płynące ze zróżnicowanych
dyscyplinowo i metodologicznie studiów nad dyskursem, w zasadniczy sposób przyczyniło się
do zmiany jej aspiracji i perspektyw badawczych, a także do wzrastającej roli tej dyscypliny wśród innych
nurtów współczesnego komunikacjonizmu.
Teoretyczno-metodologiczną refleksją, jak i próbą stylistycznej interpretacji zostanie tu objętych kilka
wybranych zagadnień, które, w moim przekonaniu, zasługują na wnikliwsze rozpatrzenie. Będą to
przede wszystkim: kulturowe uwarunkowania stylu (ich zasięg, sposób i siła oddziaływania),
style typowe (odmiany/style funkcjonalne, style dyskursów, style gatunków mowy) — ich obecne
konceptualizacje oraz tekstowe eksponenty, konsekwencje wprowadzenia do opisu stylistycznego
kategorii pragmatycznych, ze szczególnym uwzględnieniem podmiotu wypowiedzi, projektowanego
i rzeczywistego odbiorcy, relacji nadawczo-odbiorczych oraz wymiaru temporalnego i spacjalnego aktu komunikacji.
Zostaną także szerzej omówione relacje kategorii stylu i płci kulturowej, z uwzględnieniem możliwości aplikacji
do stylistyki ustaleń krytyki feministycznej. Wśród podejmowanych wątków ważne miejsce znajdzie
problematyka aksjologiczna — rejestr wartości oraz językowe sposoby wartościowania jako stylistyczne
wyznaczniki dyskursu, gatunku czy konkretnego tekstu. Baczniejsza uwaga należy się, jak sądzę,
problematyce stylu indywidualnego, którą zamierzam rozważyć w kontekście przeobrażeń metodologicznych
paradygmatu lingwistycznego, filozoficznych koncepcji ponowoczesnej podmiotowości, współczesnych
koncepcji indywidualizmu, a także dyskutowanej dziś szczególnie intensywnie problematyki tożsamości.
Wreszcie, swoiste ukonkretnienie znajdą zagadnienia, które wniosła do stylistyki teoria tekstu,
rozpatrywane tym razem z perspektywy, jaką dla analizy organizacji wewnętrznej przestrzeni tekstu
otwiera kategoria dyskursu.
Zarysowane tu spojrzenie ma za zadanie uświadomić konieczność odejścia od tradycyjnej „stylistyki środków”
i jej metod analizy atomizujących wypowiedź oraz zachęcić do podjęcia interpretacji, które traktują
styl jako kategorię scalającą elementy strukturalne wypowiedzi z jej podmiotem, jego koncepcją świata
i systemem wartości, a także z szeroko pojętym kontekstem: sytuacyjnym, tekstowym i kulturowym.
Stylistyka bowiem zajmuje się zarówno tym, co typowe, intersubiektywne, jak i tym, co ma charakter
indywidualny i niepowtarzalny.
Rozważania teoretyczne wspierane będą interpretacjami tekstów lub ich fragmentów — zróżnicowanych
ze względu na parametry gatunkowe, funkcjonalne, tematyczne i pragmatyczne, tekstów należących
do różnych sfer komunikacji, powstałych w różnym kulturowym otoczeniu. Dobór materiału
źródłowego ma charakter jedynie egzemplifikacyjny, dlatego też nie należy dopatrywać się w zbiorze
wybranych przykładów jakiegoś scalającego zamysłu.
Pozostaje mi wyrazić nadzieję, że zarysowany tu stan współczesnej stylistki oraz przestrzeni
stylistycznej interpretacji poprowadzi Czytelnika z jednej strony w rozległe obszary uprawianego dziś
językoznawstwa, włączającego w granice poznania także wiedzę o kulturze, socjologię, psychologię
oraz antropologię, z drugiej — zarysuje wspólne miejsca stylistyki lingwistycznej i literaturoznawczej.
Tytuł projektu zapowiada więc nie tyle próbę ukonstytuowania nowej subdyscypliny, ile pragnienie
zwrócenia uwagi Czytelnika na zauważalną obecność śladów, jakie na paradygmacie
najnowszej stylistyki odcisnęło wzrastające zainteresowanie dyskursem, a przede wszystkim
uświadomienia tego, w jakim stopniu kategoria dyskursu zmieniła nasze myślenie o stylu.


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie

Rozdział pierwszy
Uzgodnienia teoretyczne

Domeny zainteresowań i metody badawcze współczesnej stylistyki
Miejsce stylistyki wśród innych studiów nad dyskursem
Styl — współczesne rozumienie
— Wybór jako podstawowa kategoria stylu
Stylistyka tekstu — stylistyka dyskursu
— Tekst i/a (?) dyskurs
— Stylistyka dyskursu — nowe preferencje badawcze

Rozdział drugi
Kontekstualizacja stylu. Nowe horyzonty i nowe kategorie analizy stylistycznej

Dyskursy kultury a styl
Sex, gender a styl
Podmiotowy aspekt stylu
— Podmiot i jego wcielenia. Przemodelowanie ram interpretacji
— Podmiot i jego tekstowe „ślady”
Odbiorca w przestrzeni dyskursu
— Odbiorca jako współtwórca
— Sposoby uobecniania odbiorcy w tekście
—— Interakcyjny wymiar dyskursu/tekstu z perspektywy stylistyki
—— Spotkanie twarzą w twarz — psychocielesny kontakt z rozmówcą
—— Obecność odbiorcy w tekstach aktualizujących model komunikacji pośredniej
—— Odbiorca w zasięgu oddziaływań perswazyjnych
Czas i przestrzeń w języku badawczym współczesnej stylistyki

Rozdział trzeci
Style typowe w kontekście badań nad dyskursem

Odmiany/style funkcjonalne/style komunikacyjne/dyskursy
— Zmiany perspektyw badawczych w charakterystyce stylów typowych
— Stylistyczne aspekty dyskursu feministycznego
Style gatunkowe
— Styl gatunku w przestrzeni międzystylowej i międzydyskursywnej
— Styl w relacji do pozostałych komponentów gatunku
—— Przykład ekfrazy

Rozdział czwarty
Style indywidualne wobec reguł dyskursu

Język osobniczy/idiolekt i/a (?) styl indywidualny/idiostyl
Styl autora — konteksty, problemy, zadania badawcze

Zakończenie

Bibliografia
— Teksty źródłowe
— Literatura cytowana

Nota bibliograficzna

Indeks osobowy

Streszcz. w jęz. ang. i ros.


(Ze szczegółowym indeksem osobowym

oraz streszczeniami w językach obcych
można zapoznać się na stronie Wydawcy).

KAŻDY OFEROWANY EGZEMPLARZ JEST SPRAWDZANY
W CELU WYKLUCZENIA EWENTUALNYCH
DEFEKTÓW DRUKARSKICH !


ZAPRASZAMY DO PRZEJRZENIA PEŁNEJ OFERTY KSIĘGARNI E-KODEKS !!!


W przypadku dodatkowych pytań proszę przesłać wiadomość.