PWN 1987
296 s., 20 cm
stan dobry



SPIS TREŚCI

Wstęp.............. 5
1. Południe przed wybuchem wojny domowej .... 21
2. Teoria „King Cotton" a podstawy polityki zagranicznej Konfederacji............ 71
3. Problem blokady w polityce zagranicznej Konfederacji 109
4. Działalność dyplomatyczna Konfederacji na rzecz budo­wy floty wojennej w Europie....... 184
5. Polityka zagraniczna Konfederacji. Uwarunkowania i re­zultaty ....... ...... 220
Zakończenie ... ......... 257
Bibliografia............. 267
Spis ilustracji............ 279
Indeks osób............. 281
Indeks nazw geograficznych.........289


WSTĘP

Amerykańska wojna domowa z lat 1861 - 1865 stanowi wciąż, mimo upływu lat od jej zakończenia, przedmiot żywych dyskusji w środowiskach profesjonalnych badaczy przeszłości i przedmiot niesłabnącego zainteresowania publicystów oraz różnego rodzaju amatorów pisarstwa. Tylko mały procent z liczby kilkudziesięciu tysięcy prac, jakie ukazały się na ten temat, traktuje o wojen­nych losach utworzonego przez Południe państwa — Skonfederowanych Stanów Ameryki (potocznie zwanego Konfederacją).
Pytając tak jak czyni to wielu historyków amerykańskich — czy mogło ono istnieć dłużej niż tylko cztery lata — odpowiedzi powinniśmy poszukiwać nie tylko w analizie działań militarnych, które stały się przedmiotem niezliczonych opracowań ukazujących się w Stanach Zjednoczonych, ale w znacznym stopniu w sferze polityki zagranicznej rządu Jeffersona Davisa. W niej bo wiem najpełniej uzewnętrzniały się zarówno oczekiwania polityków Południa, jak i możliwości realizacji założeń celów.
Szczególne miejsce w polityce zagranicznej Konfederacji zajmowała problematyka morska. Na czoło wysuwają się w tym przypadku dwa kompleksy spraw. Jeden dotyczy wysiłków na rzecz likwidacji blokady morskiej ustanowionej przez rząd Abrahama Lincolna, drugi ma związek z problemem budowy przez Konfederację własnej floty wojennej w stoczniach europejskich.
Z ewentualnością wprowadzenia przez Unię blokady, liczono się w Konfederacji jeszcze przed wybuchem wojny. Jednak dwa miesiące dzielące moment ukonstytuowania się władz państwo wych od podjęcia działań wojennych, były zbyt krótkim okresem
czasu aby przekształcić strukturę gospodarki w kierunku większej niż dotąd samowystarczalności.
Gosoodarka stanów położonych na południe od linii Masona-Dixona była bardzo czuła na wszelkie utrudnienia w handlu międzynarodowym. Będąc przed wojną największym w świecie producentem i eksporterem bawełny, Południe pokrywało swoje potrzeby w zakresie artykułów luksusowych i przemysłowych importem z Europy. Okres wojny spotęgował skutki tej zależności i unaocznił wszystkim obywatelom Konfederacji, iż funkcjo nująca dotąd bez żadnych przeszkód wymiana na szlaku atlantyckim stanowi faktyczną „linię życia". Struktura gospodarki konfederackiej czyniła bowiem niewykonalnym zadanie szybkiego zwiększania produkcji broni, amunicji, sprzętu wojennego, czy też odzieży, obuwia, a nawet w pewnej mierze także żywności. Zmuszało to rząd Davisa do importu zarówno karabinów, saletry, silników parowych, jak i kocy czy uprzęży końskiej.
Nic zatem dziwnego, że blokada uznana za jedno z głównych zagrożeń dla fizycznej egzystencji państwa stanęła w centrum uwagi rządu Konfederacji. Nie łudzono się przy tym, iż jej likwidacja będzie możliwa do osiągnięcia jedynie przy użyciu własnych, szczupłych przecież, sił morskich. Podejmowane przez cały okres wojny tego rodzaju próby potwierdziły (z paroma wyjątkami) słuszność tych przypuszczeń.
Postanowiono zatem umiędzynarodowić sprawę blokady, korzystając z faktu, że państwa najbardziej zainteresowane w wy mianie handlowej z Konfederacją — Wielka Brytania i Francja — są stronami Deklaracji Paryskiej z 1856 r. Ta zaś określała, iż blokada musi być efektywna, w innym bowiem przypadku państwa trzecie mają prawo jej nie uznać.
Stwierdzenie przez wymienione państwa, iż blokada stoso wana wobec Południa jest nieefektywna, a tym samym nielegalna, było w przekonaniu polityków konfederackich warunkiem wstępnym podjęcia przez mocarstwa europejskie akcji na rzecz jej likwidacji przy użyciu własnych sił morskich. Oznaczałoby to w konsekwencji faktyczną interwencję Europy, a w dalszej perspektywie początek końca wojny i wygraną Konfederacji.
Problem blokady w polityce rządu Davisa miał zatem wymiar taktyczny i strategiczny. W pierwszym przypadku chodziło
o przywrócenie normalnego funkcjonowania „drogi życia", jaką dla Południa stanowiły dostawy z Europy nadchodzące szlakiem atlantyckim. W znaczeniu szerszym była to kwestia, która za ważyć mogła na przebiegu konfliktu i przesądzić o istnieniu Konfederacji. W tym zwłaszcza rozumieniu problem blokady współ grał z innym, którego rozwiązanie było kwestią nadrzędną w przekonaniu bardzo legalistycznie myślących polityków Południa. Sądzono bowiem, że wspólne interesy w sprawie blokady sprawią, iż Europa potwierdzi niepodległość Konfederacji, a uzna jąc jej rząd, nawiąże z nim stosunki dyplomatyczne.
W rezultacie, traktując zniesienie blokady jako pierwszy i za razem najważniejszy krok w tym kierunku, działaniom zmierzającym do wykazania jej nieefektywności zapewniono szczególne miejsce w polityce zagranicznej państwa.
Innym zagadnieniem, które wchodząc w zakres pojęcia „problematyka morska" stanowiło rezultat wojny z Unią, była kwestia budowy własnej floty wojennej. Istnienie blokady uniemożliwiającej normalne funkcjonowanie mechanizmów gospodarczych, konieczność wsparcia działań lądowych podobnymi podejmowanymi na morzu i w końcu prowadzenie operacji przeciwko marynarce wojennej przeciwnika, powodowało, że niezbędnym warunkiem powodzenia w realizacji każdego z wymienionych zadań, było posiadanie, a w razie braku, budowa floty wojennej. Jednak okazało się, iż było to zadanie niewykonalne, jeśliby oprzeć się wyłącznie na własnych siłach, bowiem brakowało niezbędnego zaplecza technicznego i materiałowego, a nade wszystko tradycji budownictwa okrętowego. Z tych też względów postanowiono realizować budowę floty w Europie.
Neutralność przyjęta w stosunku do konfliktu amerykańskie go przez państwa Starego Kontynentu stawiała pod znakiem za pytania możliwość jawnego i otwartego działania w tym kie runku. Waga jednak sprawy była tej miary, iż postanowiono prowadzić całą operację niezależnie od tego, czy i w jakim stop niu zostaje pogwałcona neutralność Wielkiej Brytanii i Francji. Tym samym z chwilą wodowania pierwszych jednostek w 1862 r. i przejścia ich pod banderę Konfederacji, cała sprawa przestała być kwestią natury techniczno-organizacyjnej, prze chodząc w sferę polityczną. Wówczas współodpowiedzialność za
powodzenie operacji brał na siebie również Departament Stanu i jego wysłannicy w państwach europejskich.
Podstawowym w tym przypadku zadaniem było prowadzenie działań dyplomatycznych o charakterze „osłonowym". Ponadto próbowano wywierać presję na odpowiednich decydentów, aby przekazanie jednostek pod banderę Konfederacji odbywało się bez większych przeszkód. Jeśli z różnych przyczyn było to niemożliwe do "osiągnięcia, to zadania dyplomacji sprowadzały się do minimalizowania negatywnych skutków wywołanych zatrzymaniem przez władze danego kraju zbudowanych już okrętów.
Kwestia budowy floty pełniła zatem zupełnie inne miejsce w polityce konfederackiej niż problem blokady. W przeciwieństwie do tego ostatniego, „ochrona dyplomatyczna" operacji realizowanej przez Departament Marynarki, nie stanowiła podstawowego zadania w działalności Departamentu Stanu. Kroki po dejmowane w tym kierunku miały wyraźnie defensywny charakter i były niejako wymuszone biegiem wydarzeń. Wynikało to po części z niechęci dyplomatów wywołanej brakiem ich zrozumienia dla wagi problemu. W większym jednak stopniu stanowił o rezultat braku wewnętrznej spoistości polityki kreowanej przez rząd Davisa.
Pamiętać jednak należy, że na kształt tej polityki miały wpływ czynniki i zjawiska, których genezy szukać trzeba przed rokiem 1861. Cechy osobowe mieszkańców Południa czy stan szeroko pojętej kultury politycznej decydowały i to czasem bezpośrednio
o profilu podejmowanych w czasie wojny decyzji.
Przykładem tego jest kwestia oddziaływania na politykę za graniczną Konfederacji teorii „King Cotton". Teoria ta w pierw szych dwóch latach wojny określała środki realizacji założonych celów oraz metody służące ich osiągnięciu. Z tych właśnie względów wydaje się uzasadnione podjęcie próby określenia miejsca
i roli wspomnianej teorii oraz innych elementów sytuacji wewnętrznej Południa sprzed 1861 r. w procesie kształtowania pryncypiów politycznych Konfederacji.
Koniecznym ponadto wydaje się także ukazanie międzynarodowego tła wydarzeń w Ameryce i działań podejmowanych przez Południe. Pamiętać bowiem należy, że komisarze Departamentu Stanu nie działali w próżni politycznej. Przeciwnie, skuteczność...

Słowa kluczowe: