Prostota jako zasada życia

W ostatnich latach zachodnie środki masowego przekazu coraz częściej donoszą o ludziach powracających do prostego sposobu życia: o ludziach, którzy opuszczają miasta i osiedlają się na wsi, ogrzewają swe domy energią słoneczną, sami pieką sobie chleb itd. W tym dążeniu - określonym już w 1936 r. przez Richarda Gregga jako dążenie do prostoty pojętej jako zasada życia - można się dopatrywać (zdaniem amerykańskiego socjologa Duanea S. Elgina, na którego wywodach opieramy się w niniejszej rozprawie) zarodka alternatywnego ruchu społecznego, który może wstrząsnąć podstawami scjentystyczno-technicznej i przemysłowej cywilizacji zachodniej.
Prostota jako zasada życia może ? zdaniem Elgina ? w ciągu najbliższych dziesięcioleci stawać się coraz to potężniejszą siłą ekonomiczną, społeczną i polityczną, jeśli tylko dostatecznie duża ilość ludzi nauczy się pojmować ją jako dającą się urzeczywistnić i pożyteczną propozycję rozwiązania naszych najbardziej palących problemów. Rozwój prostego stylu życia może gruntownie zmienić tradycyjne zachodnie, zwłaszcza zaś amerykańskie pojmowanie wartości, a tym samym w szerokim spektrum form życia ekonomicznego, społecznego i kulturalnego.
Istota prostego sposobu życia polega na upraszczaniu jego form zewnętrznych połączonym z maksymalnym wzbogaceniem jego form wewnętrznych. Prosty styl życia obejmuje oszczędną konsumpcję, świadomość wrażliwą na ochronę środowiska, pragnienie przywrócenia humanistycznego charakteru otoczeniu człowieka w miejscu, gdzie żyje on i pracuje, oraz dążenie do rozwijania wyższych jakości i wartości życia. Zakres motywów rozwijania prostego sposobu życia sięga od intensywnych potrzeb osobistych aż po najpoważniejsze problemy w skali kraju i globu. Prosty sposób życia zdaje się mieć niezwykłą siłę atrakcji; nawet ludzie, którzy nie chcą upraszczać swego własnego życia, sympatyzują z tymi, którzy to robią. Ten sposób życia cenny jest także jako zapowiedź możliwych przemian wartości i celów kultury w skali planetarnej. Wprawdzie znajduje się on jeszcze we wczesnej fazie swego rozwoju, jednakże postąpił już w nim tak daleko, że pozwala na przeprowadzenie jego analizy.
Tęsknota do prostego życia nie jest nowa: znał ją i praktykował chiński taoizm, pierwotne chrześcijaństwo, mistycy i mnisi zarówno Wschodu, jak Zachodu, w nowszych zaś czasach pochwałę jej głosił Jan Jakub Rousseau, Thoreau, Emerson i Gandhi. Wszakże tęsknota ta nigdy nie obejmowała tak szerokich rzesz ludzkich jak dzisiaj.
Zwrot ku prostocie życia dyktowany jest dziś przez to, co nazywamy ?sumieniem ekologicznym? i przez poczucie odpowiedzialności społecznej, jakie jeszcze przed kilkunastu laty były nie do pomyślenia. Postawa ta ? postawa ?wrażliwości globalnej? ? zrodziła się w obliczu licznych poważnych problemów cywilizacyjnych, takich jak np. zagrożenie wyczerpania się źródeł energii, wzrost terroryzmu zagrażającego szczególnie krajom wysoko uprzemysłowionym, rosnące żądania krajów rozwijających się dotyczące sprawiedliwego podziału surowców, zagrożenie zniszczenia naturalnego środowiska człowieka przez cywilizację techniczną, wzrost społecznego niezadowolenia i działania przestarzałych struktur społecznych itd. Te i podobne im problemy razem wzięte przyczyniają się do tego, że życiowa zasada prostoty odczuwana jest w coraz większym stopniu jako wskazanie drogi wyjścia z kryzysowej sytuacji, w jakiej znalazła się ludzkość.
Społeczny ruch dążenia do prostoty życia posiada niezwykle różnorodny i bogaty system wartości. Nie jest więc rzeczą dziwną, że wiele wartości, które pozostają w harmonii z prostym sposobem życia, odnosi się zarówno do problemów globalnych, jak i do spraw jednostkowych i lokalnych, i że występują one zarówno w poglądach idealistycznych, jak i praktycznych. Jednakże w bogatej różnorodności możliwości wyrazu prostego stylu życia istnieje pewien wspólny im mianownik. Według Elgina na ten wspólny im kościec składa się pięć następujących wartości:
1) prostota w sferze życia materialnego,
2) humanistyczny charakter życia i pracy człowieka,
3) samookreślenie,
4) świadomość odpowiedzialności ekologicznej,
5) rozwój indywidualny (osobisty).
Przedstawmy te wartości bardziej szczegółowo.
Uproszczenie materialnego aspektu życia stanowi centralny wymóg prostego sposobu życia. American Friends Sevice Comittee, od dawna już odgrywający czołową rolę w badaniu twórczego, prostego sposobu życia, określa proste życie jako ?antykonsumpcyjną postawę życiową, która polega na byciu i rozwijaniu się, a nie na posiadaniu?. Komitet ten sformułował cztery kryteria oceny stopnia konsumpcyjności lub antykonsumpcyjnosci, z których pomocą da się przedstawić istotne aspekty prostego sposobu życia:
1) Czy to, co posiadam lub kupuję, przyczynia się do wzrostu mojej aktywności, mojego zaufania do siebie i mojego zaangażowania, czy też, przeciwnie, wyraża moją bierność i brak samodzielności?
2) Czy staram się zaspokoić moje podstawowe potrzeby, czy też kupuję wiele rzeczy, które nie zaspokajają żadnych realnych potrzeb?
3) Jak ściśle spłaty rat, koszty utrzymania i koszty reperacji związane są z moim obecnym zawodem i stylem życia? Jak dalece kieruję się pod tym względem oczekiwaniami innych ludzi?
4) Czy zastanawiam się nad tym, jakie skutki wywiera moja postawa konsumpcyjna na innych ludzi i na świat?
Kryteria te uzupełnia zamiar ?ograniczenia (...) gromadzenia bezużytecznych rzeczy i przedmiotów luksusu, z jednoczesnym podkreśleniem piękna i radości życia?. Piękno i radość mają pomóc ludziom:
? żyć w sposób twórczy i prosty i wyzwolić się od zbyt silnego przywiązania do dóbr materialnych;
? przyczyniać się do tego, by narody bogate w większym niż dotychczas stopniu dzieliły się swym bogactwem z tymi, którzy dziś nie posiadają nawet rzeczy najbardziej potrzebnych do życia;
? pomóc jednostkom w tym, by umiały lepiej troszczyć się o własne potrzeby
i w pew­nym stopniu uniezależnić się od pomocy wspomagających je bezosobowych instytucji;
? zachęcać do szukania równowagi między materialnym a niematerialnym aspektem życia.