Drzewo z rodziny brzozowatych osiągające wysokość do 40 m z rozłożystą koroną.Ma dużą zdolność do tworzenia odrostów ze ściętych pni. Prosty, smukły pień pokrywa ciemna kora (mokra staje się prawie czarna), najpierw gładka, a na starych drzewach dość głęboko podłużnie spękana. Korony są na ogół wąskie, zbudowane z gałęzi raczej cienkich i krótkich, poziomo lub lekko ukośnie wyrastających z pnia. W stanie bezlistnym rozpoznawalna jest z daleka po prostym pniu, widocznym do wierzchołka korony, czym przypomina strzały drzew iglastych. Często są spotykane także okazy o kilku pniach. Olsza czarna najczęściej rośnie nad jeziorami, rzekami, strumieniami, rowami i nad stawami. Kora olszy używana była dawniej w farbiarstwie, (barwi na brunatno, czarno). Liście olszy w medycynie ludowej były niezawodnym lekiem na ropiejące rany. Drewno jest bardzo trwałe w wodzie, np. niektóre budowle w Wenecji oparte są na palach z drewna olszowego.