Od Mieszka I do III RP

Nie byłoby ponad tysiąca lat historii naszego kraju, gdyby nie owa nigdy nieustająca walka o zachowanie wolności Ojczyzny, walka oczywiście nie tylko zbrojna. Od zarania naszych dziejów zasady funkcjonowania państwa polskiego oparte były na wartościach ewangelicznych i do tego nawiązuje 4-tomowa historia Polski ukazująca się w serii zatytułowanej znamiennie

KOŚCIÓŁ NA STRAŻY POLSKIEJ WOLNOŚCI.

Przez setki stron przewijają się wszystkie najważniejsze postaci naszej historii: władcy, święci, wodzowie, hierarchowie, uczeni, artyści, ale i męczennicy - za wiarę oraz za niepodległość. Pasjonująca i mądra lektura wzbogacona setkami zdjęć przywołujących i wzmacniających pamięć narodową.

Polskiej historii tak jeszcze nikt nie opisywał. Seria „Kościół na Straży Polskiej Wolności" ukazuje nierozerwalną więź między wielkością Polski a jej wiernością wobec Chrystusa. Tak ujęte dzieje narodu opisuje czworo wybitnych historyków, opierając się na najnowszym stanie badań.

Ostatni tom, dotyczący XX w., jest jednocześnie pytaniem, czy Polacy pozwolą demontować własne państwo i czy wyrzekną się wiary ojców w nadchodzących czasach liberalizmu i nihilizmu?

Wspaniałym słowem, rzetelnością, najwyższej jakości szatą graficzną (m.in. zdjęcia Adama Bujaka, archiwalne fotografie, dzieła wielkich malarzy) czterotomowy cykl „Kościół na Straży Polskiej Wolności" wzywa Polaków, by teraz stanęli na straży Polski katolickiej.

rzeci tom serii „Kościół no Straży Polskiej Wolności" to przejmująca opowieść

o narodzie, który w brutalny sposób został pozbawiony swojej państwowości i przez

123 lata stawiał czoła zamiarom likwidacji polskiej kultury i sprowadzenia jej do rangi

egzotycznego folkloru.

Wydaje się nam, że znamy tę historię - przegrane powstania, zdrada (nieostatnia...) sojuszników, surowe represje zaborców. Któż z nas nie pamięta historii wozu Drzymały czy śmierci księcia Józefa Poniatowskiego w nurtach rzeki Elstery?

jednak na kartach tej monumentalnej pracy spotkamy historię inną - dzieje cichych obrońców polskiej tożsamości, bohaterskich duchownych, rzetelnych nauczycieli, gorliwych proboszczów, niezłomnych hierarchów. To oni, opierając się szykanom i naciskom władzy stanowili tarczę dla polskiego narodu. Spotykała ich za to taka sama kara, jaka dotykała powstańców i spiskowców: wywózka na Sybir, więzienie, emigracjo, śmierć przed plutonem egzekucyjnym. A jednak zwyciężyli - nie tylko Polska powróciła na mapę Europy w 1918 r., ale też oni sami zostali wyniesieni na ołtarze: Brat Albert, abp Zygmunt Szczęsny Feliński, o. Rafał Kalinowski, ks. Bronisław Markiewicz, bp. Józef Pelczar, s. Maria Truszkowska i wielu innych.

Wspominamy często powstania jako klęski narodowe, ale wspomnijmy też wielkie zwycięstwo polskiego narodu i Kościoła katolickiego: walkę o tożsamość narodową i o niepodległość ducha!

I. Schyłek I Rzeczypospolitej a sprawy Kościoła 8

Czas zaborów zaczął się przed upadkiem państwa 27

II. Katolicyzm a narodowość u progu XIX stulecia 30

III. Kościół katolicki na ziemiach polskich od upadku państwa do końca XIX stulecia 37

1. Kościół w zaborze pruskim od I rozbioru do 1 807 roku 40

2. Czasy Księstwa Warszawskiego (1[zasłonięte]807-18] 44

3. Kościół w zaborze pruskim (od 1 807 do początku XX w.) 51

4. Kościół w zaborze rosyjskim 59

5. Kościół w zaborze austriackim 72

6. Kościół unicki w Rosji i w Austrii. Likwidacja unii w Królestwie Polskim 81

7. Prymasostwo pod zaborami 87

IV. Wkład duchowieństwa w kulturę i naukę polską doby zaborów 91 V Zakony w XIX wieku i problem ich kasat 99

VI. Kościół katolicki a życie społeczeństwa polskiego w XIX w. na ziemiach polskich 1 1 3

1. Kościół na straży polskiej wolności 1 1 3

2. Udział duchownych w powstaniach, akcjach i ruchach narodowowyzwoleńczych 1 8

Powstanie listopadowe 1 21 Czasy po powstaniu listopadowym 1 28 Powstanie trójzaborowe i Wiosna Ludów 1 37 Powstanie styczniowe 1 45

3. Wobec spraw społecznych i narodowościowych 1 51

4. Kościół katolicki na ziemiach polskich a sobór watykański I 1 63

5. Katolicy z ziem polskich na wychodźstwie (Wielka Emigracja i diaspora polska) 1 65 ó. Życie religijne 1 75

VII. U progu niepodległości 181

1. Stanowisko Kościoła katolickiego wobec orientacji politycznych przed wybuchem I wojny światowej 1 81

2. Kościół katolicki na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej 1 85

VIII. Zakończenie 193

Adamski Stanisław, ks. 190 Albcrtrandi |an Chrzciciel, ks. 43, 91-92 Aleksander I, car 44,50, 59,62, 64,67, 70,

81,91

Aleksander II, car 63, 82,145 Andrusikiewicz Jan 137 Ankwicz Andrzej, bp 89 Antoniewicz Karol Boloz, jezuita 140 Apuchtin Aleksander, generał-gubernator

159

August II, król Polski 8 August III, król Polski 8,44

Baranowski Walenty- bp 145

Bartos Wojciech z Gr/edowic, por. Głowacki

Bartosz

Bdlotto Bernardo, malarz 8 Bem [ózef, gen. 143 Benedykt XV, papież 185 Benedykt XVI, papież 98 Berendt Jerzy, ks. 62 Berg Fiodor 85 Bialecka Maria Kolumba Róża, dominikan-

ka 109

Białobrzeski Antoni, ks. 145 Bielecki Adam, ks. 74, 134-135,137 Bilczewski |ózef, abp 159 Bismarck Otton, kanclerz Prus, potem

Niemiec 54, 57 Bobrzyński Michał 159 Bohusz Franciszek, jezuita 17 Bohus/ Michał Ksawery, ks. 92 Bojanowski Edmund, bł. 99,101 BonoitGedeun41 Boscojan.św. 108-109 Breański Walery, ks. 126,137,141 Breyer Tadeusz 127 Brusewicz Lech 96 Brzeziński Poncjusz, bernardyn 130 Brzóska Stanisław, ks. 149 Bulhak Józef, metropolita unicki 82

Canaletto, zob. Bellotto Bernardo 8 Chetmicki Zygmunt, ks. 181

Chmiełeński Zygmunt 106

ChmielowskiAdam, Brat Albert, św. 106-107

Chopin Fryderyk 194,196

Chórom a riski Stanisław Kostka, abp 89

Chotkowski Władysław, ks. 163

Chróścikowski Samuel, pijar 12

Chrzanowski Ignacy 181

Ciechanowski Ferdynand, biskup unicki 84

Ciecierski Faustyn, dominikanin 118

Cieciszowski Kacper, bp żytomierski 62

Czacki Tadeusz, działacz społeczny 61, 101

Czarnecki Edward, ks. 92

Czartoryski Adam Jerzy, książę 50, 61, 125,

141

Czartoryskj Władysław, książę 106 Czempiel ]ózef, ks. 154

Dalbor Edmund, kard., prymas 188 Darowska Marcelina, bł., niepokalanka 103 Daun Alfred 173

Dąbrowski Aurelian, trynitarz 118 Dąbrowski I lenryk, gen. 42,44 Dąbrowski Józef, ks. 173 Dederko Ignacy, bp miński, 62 Dembek Konstanty, ks. 121 Dembowski Edward 137, 139 Dmochowski Franciszek, ks. 20 Dmowski Roman 177, 183 Domeyko Ignacy 168

Dowgird Anioł, pijar 96

Drzymała Michał, chłop z Wielkopolski 54

Dunajewski Albin, bp. 155

Dunin Marcin, abp gnieżnieńsko-po/nański

51, 141, 172, 196 Działyński Tytus, hr. 57,74,96

Elsner Józef 97

Falkowski Jakub, ks. 65

Faygiel Franciszek, ks 74

Feliński Alojzy 148

Feliński Zygmunt Szczęsny, św., abp 98, 109,

145,196

Ferdynand I, cesarz Austrii 74 Ficek Jan Nepomucen Alojzy, ks. 142,154 Fijałkowski Antoni Melchior, abp 145 Franciszek I, ces. Austrii, patrz Franciszek II Franciszek II 72

Francis/ck Józef" I, ces. Austrii 74 Fromholtz Antoni, ks. 141 Fryderyk August Wettin, ks. warszawski

44,87

Fryderyk II, król Prus, 33 Fryderyk Wilhelm 111, król Prus 51 Fryderyk Wilhelm IV, król Prus 141 Fulman Marian, ks. 183

Gadomski Walery 163

Gawroński Andrzej, ks. 91

Giedroyc |ózef, bp żmudzki 62

Głowacki Bartosz 21

Goł^biowski Eukasz 92

Gorzeński Tymoteusz, abp 87

Goszczyński Seweryn 171-172

Grabowski Tomasz, kasztelan 74

Gralewski )an, ks. 183

Grochulska Barbara 50

Grottger Artur 146-147

Grudzińska Joanna, żona wlk. ks. Konstantego 67

Grzegorz XVI 126,128

Grzymała Wojciech 121

Gurak Józef, ks. 137

Gutkowski Jan Marceli, abp 121,125,130, 196

Hacliulski Józef, ks. 154

Heltman Wiktor 137

HobbesThomas 11

Hoftbauer Klemens, ks. 48,49

Hohhenzoller Jan Karol, bp chełmiński 33

Hordyński Mikołaj 135

Hubę Józef, ks. 170

liussarzewski Tomasz, misjonarz 118

Igelstróm Osip 16 Iliński Jan August 118

Jabłońska-Deptuła Ewa 115

Jagło Józef, ks. 154

Jakowicki Władysław 190

Jakubowski Adam, ks. 159

Jakubowski Józef, ks. 20,43

Jan III Sobieski 196

Jan Paweł II98,104,106-107,111

Jandotowicz Marek, ks. 10

Janisiewski Jan Chryzostom, ks. 141

Jański Bogdan 168,170

Jaroński Feliks, ks. 96

Jelski Florian, ks. 20

Jełowicki Aleksander, ks. 171

Jordan Henryk 173

Józef II, cesarz Rzeszy 35, 75 Juszyński Michał, bp 148, 163

Kaczanowski Karol, ks. 170 Kajsiewicz Hieronim, ks. 168,170-171 Kakowski Aleksander, kard., prymas 188,

190

Kalinka Walerian, ks. 97 Kalinowski Rafał, św., karmelita bosy 106.

110,197

Kaliński Jan, biskup unicki 84 Kantak Stefan Kamil, ks. 154 Kapica Jan, ks. 154 Karpowicz Michał, pijar 12 Karska Józefa, niepokalanka 103 Kasprzycki Tadeusz 190 Katarzyna II, caryca Rosji 9, 10, 24, 27, 59, 91 Ketteler Wilhelm, bp 155 Kicki Ferdynand, abp 121) Kicki Kajetan Ignacy, bp 120 Kiliński Jan, przywódca insurekcji warszawskiej 14

Kmielowiczfózef, ks. 137 KołłątajHugo 11 Konarski Stanisław 9,11,12 Konopnicka Maria 31 Konstanty, wielki książę 121,124 Konstant ynowicz Józef, ks. 135 Kopczyński Onufry, ks. 20,101 Kopp Georg, kard. 57 Kopyciński Jan, ks. 159 Korczyński Michał, bp przemyski 74,134 Kordecki Augustyn, ks. 178 Korfanty Wojciech 154 Kossak Jerzy 118 Kossak Wojciech 116,123, 180 Kossakowski Jan Nepomucen, bp wileński

62,92 Kościuszko Tadeusz 13,14, 16-23, 31, 44, 50.

62,77,113,121 Kotsis Aleksander 34 Kozłowska Maria 183 Koźmian Józef, bp 121,125 Kożmian Kajetan 46,47 Kożmiński Honorat, bł., kapucyn 103,106,

109,111

Kózkówna Karolina, bł. 189 Krajewski Michał Dymitr, ks. 31,92 Krasicki Ignacy, bp warmiński 15, 33,41,

87, 94,101

Krasiński Zygmunt 138,157,165 Krzyżanowski Seweryn 121 Kulczycki Ludwik 134 Kurpiński Karol 97 Kuziemski Michał, biskup unicki 84-85, 163

Lagosz Kazimierz, ks. 185

Laskowski Jan, ks. 193

Ledóchowska Julia Maria Urszula, św..

urszulanka 109 Ledóchowski Mieczysław, kard., prymas

88,196

Lelewel Joachim 164 Leon Xli, papież 69 Leon XIII, papież 153, 181,183,196 Leopold II72

Lewicki Michał, metropolita unicki 82 Libelt Karol 137

Likowski Edward, abp, prymas 153 Litta Lorenzo, nuncjusz 59 Lockejohn II

Łacbeta Franciszek, ks. 137

Łctowski Ludwik, bp 96

Łosiński Augustyn, bp 190

ł ubieński Feliks, minister sprawiedliwości

Księstwa Warszawskiego 46 Lubieński Konstanty, bp 148 Łukasiński Walerian, mjr 121 Łuszczewski Jan Paweł 46

Mackiewicz Antoni, ks. 149 Majerczak Maciej, ks. 163 Majewski Józef, ks. 134 Makulski Franciszek, ks. 20 Malczewski Franciszek Skarbek, abp,

prymas 89,101 Malczewski Jatek 83 Malinowski Antoni, ks. 2(1 Malachowski Stanisław 125 Manugiewlcz Mikołaj, bp 125 Mańkowski Bonawenlura, ks. 140 Marconi Leonard, rzeźbiarz 13 Maria Teresa, cesarzowa Rzeszy 35, 72 Markiewicz Bronisław, bł„ ks. 108-109 Marx 1 Ieinrich, bp 154 Massalski Ignacy, bp wileński 17,27 Matejko Jan 79,194 Mazurowski Józef, ks. 97 Mejer Józef, ks. 20

Mettemich Klemens, kanclerz austriacki 74 Miaskowski Józef, bp diecezjalny warszawski

43

Michał Sierakowski, bp kamiemecki 62 Mickiewicz Adam 65,134,165,166,171-172,

196

Miczek Franciszek, ks. 154 Mierosławski Ludwik 137,141 Mikołaj I,car61,65 81,125,141 Mikołaj Mikolajewicz, wielki książę 190 Mlodzianowski Kazimierz 190 Mochnacki Maurycy 81 Moniuszko Stanisław 97 Morawski Seweryn, abp 157 Morelowski Józef, jezuita 96 Myśliński Tomasz, ks. 145

Nahlik August, ks. 137

Napoleon Bonaparte, cesarz Francuzów 42,

44, 46, 47,48,49, 50, 51, 52,94, 118,172 Naruszewicz Adam, bp 92,101 Niemcewicz Julian Ursyn 48,92-93,101,175 Norwid Cyprian Kamil 165,167 NowosilcowNikołaj 121 Nufers Engelhardt 24

Okęcki Antoni Onufry, bp chełmski

i poznański 15 Owsiński Jan, ks. 134 Ozanam Ferederik 106 Ożarowski Piotr 109 Ożarowski Wiktor, ks. 109

Palloti Wincenty, św. 109

Paskiewicz Iwan, gen. 123

Paweł I, car 59, 81, 91

Pawłowski Francis/.ek, ks. 125

Pelczar Józef Sebastian, bł. 74,104,109

Piłsudski Józef 145,190

Piotr I, car Rosji 27

Pius VI, papież 59

Pius VII, papież 89

Pius IX, papież 79,85,88, 161,163,178, 196

Pius'X, papież 196

Plater Cezary 168

Pohl Andrzej, ks. 65.96

Poi Wincenty 115,129

Poniatowski Józef,ks. 17,70,71,95, 120-121,

196

Poniatowski Michał, prymas 15,33 Popiel Antoni, rzeźbiarz 13 Popiel Marceli, ks. unicki 85 Potocki Seweryn 118 Potocki Stanisław Kostka 46,64,69,175, Prażmowski Adam, bp 125 Prusinowski Aleksy, ks. 134,141, 151 Przeździecki Henryk, ks. 188 Przyłuski Leon Michał, abp 99-100,141-142,

148

Pułaski Aleksander Kazimierz, ks. 165 Puzyna Jan, kard. 157

Raczyński Ignacy, abp 47,57,87,89

Repnin Mikołaj 118,128

Rochański Józef, ks. 140

Romanów Konstanty Pawłowice, wielki

książę 66, 67

RybińskiJÓzef,bplS,24,33 Rychel Roman, ks. 154 Rydz-Smigły Edward 190

Samek Wojciech 136

Schlegl, ks. 134

Schmalke Franciszek, ks. 154

Semenenko Piotr, ks. 168, 170-172

Serwatowski Walerian, ks. 155

Siemaszko Józef, bp 82

Siemaszko Kazimierz, ks. 159

Sienkiewicz Henryk 181-182, 185

Sierakowski Sebastian, ks. 91

Sierakowski Zygmunt 106

Siestrzeńcewicz Stanisław Bohusz, abp 27, 59,60,62,113,118

Skarbek Jan 125

Skarga Piotr 154

Skarszewski Wojciech, abp, prymas 17, 69, 89,121

Skiba Franciszek, ks. 154

Skłodowska-Curie Maria 169

Skórkowski Karol, bp 125

Skrzynecki Jan, gen, 172

Słowacki Juliusz 138,139,165,171-173

Smolka Franciszek 134

Sochaczewski Aleksanderl35

Sołecki Leonard, ks. 97

Sołtyk Kajetan, bp 128

Sosnowska Ludwika, narzeczona T. Kościuszki 13

Sosnowski Oskar 194

Sosnowski-Kiefer Mikołaj, ks. 173

Sowińska Katarzyna 127

Sowiński Józef, gen. 116,127

Stablewski Florian, abp 193

Slanisław August Poniatowski, król Polski 8, 9,10,44,92, 126

Stanisław Leszczyński 9

Stapińskijan 159

Staszic Stanisław, ks. 11,46,31,70,121,175

Stefan Batory, król Polski 60

Stojałowski Stanisław, ks. 155,157,159,183

Straszyński Paweł, ks. 128

Stroynowski Henryk, bp wileński 62

Stroynowski Hieronim, pijar 12

Stryczek Józef, ks. 154

Sulikowski Daniel, ks. 134

Surzyński Józef, ks. 97

Suworow Aleksander, gen. rosyjski 21

S^afranek Józef, ks. 142

Szamarzewski Augustyn, ks. 153

Szaniawski Franciszek Ksawery, ks. 96

Szaniaw.ski Józei Kalasanty, filozof 50

Szczurowski Tymoteusz, bazylianin 30

Szembek Krzyszlof, t>p płocki 24

Szukalski Ignacy, ks. 140

S/umborski Filip, biskup unicki 8')

Szweykowski Wojciech, ks. 126

Szyller Stefan 192

Szymanowski Wacław 194

Szymański Beniamin Piotr, bp 70, 109,148

Ściegienny Piotr, ks. 132-133

Śniadecki Jan, uczony polski 31, 61, 64,175

Świder Andrzej, ks. 154

Świtkowski Piotr, pijar 15

Tarnowski Jan Feliks, hr. 68, 70 Tarnowski Władysław, hr. 74 TaylorFanny 100 Tazbir Janusz 9

Teichmann Fryderyk Jakub, pastor 126 Tensierowski Ludwik, ks. 1311 Leraszkiewicz Jan, biskup unicki 84 Thiel Andrzej, bp warmiński 57 Towiański Andrzej 171-172 Traugutt Romuald 148-149 Troszczyński Feliks, ks. 140 Truszkowska Zofia, felicjanka 103 Trybajan 134

Von Metternich Klemens Wenzel, książę 140

Wajda Józef, ks. 154

Wałęga Leon, bp 158-159

Wandali Mamert 145

Wańkowicz Melchior 172

Wawrzyniak Piotr, ks. 151, 153,155

Weloński Pius 192

Węgierski Kajetan 94

Wielopolski Aleksander, margrabia 140,148

Wiśniewski Antoni, pijar 12

Witos Wincenty 158-159,177,183-184

Wnorowski Kazimierz, ks. 140

Wojtarowicz Józel Gr/egorz, bp 140,155

WolffChristianll

Wolicki Teofil, abp 87, 96

Wołonc/ewski Maciej, bp 163

Woronicz Jan Paweł, prymas 69,70,89,

94-96,121

Wójcicki Jan, ks. unicki 85 Wybicki Józef, pisarz, polityk 44 Wycisk Paweł, ks. 154 Wysłouch Bolesław 159 Wysocki Piotr 124 Wyspiański Stanisław 177

Zahariasiewicz Franciszek, bp przemyski 74

Zajączek Józef, gen. 67,121,125

Zaleski Bogdan 168

Zaleskijózefl68

Zaliwski Józef, gen. 130, 131

Załuski Andrzej Stanisław, bp płocki i łucki

15

Zatuski Józef Andr/.ej, bp kijowski 15 Zawisła Artur 130 Zieliński Ignacy, ks. 134 Ziółek Jan 125,126 Ziótkowski Wacław, benedyktyn 118