Andrzej Rachuba (red.), Andrzej Rachuba, Przemysław P. Romaniuk (oprac.), przy współpracy Andreja Macuka, Jewgienija Aniszczenki
DEPUTACI TRYBUNAŁU GŁÓWNEGO WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO
1697–1794
SPIS, CZĘŚĆ II
Warszawa 2004
wyd. I, ss. 448
format A5
oprawa twarda lakierowana
stan idealny (nowa)
Książka jest pierwszym naukowym zestawieniem deputatów do Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego, zawierającym ponadto informacje o sejmikach deputackich i ich datach oraz terminy kadencji sądów trybunalskich. Ponieważ trybunał był jedną z najważniejszych instytucji dawnej Rzeczypospolitej, a jego rola, zwłaszcza w XVIII w., znacznie wykraczała poza funkcje sądownicze, rekonstrukcja składów osobowych poszczególnych lat może stanowić istotną pomoc w studiach nad wewnętrznymi dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego w końcu wieku XVII i w wieku XVIII. Wykazy deputatów okazują się szczególnie przydatne w badaniach nad czasami saskimi, kiedy trybunał przeżywał apogeum swego znaczenia w życiu publicznym, a coroczne sejmiki deputackie i sądy trybunalskie stały się areną silnej rywalizacji ówczesnych stronnictw politycznych.
Prezentowany spis będzie pożyteczny również w badaniach biograficznych, funkcja deputata stanowiła bowiem w wielu przypadkach ważny szczebel na drodze kariery, a pełnienie roli marszałka trybunalskiego bywało jej ukoronowaniem. Praktyka w trybunale była ponadto istotnym etapem w edukacji polityczno–ustrojowej magnatów i aktywnej politycznie szlachty, stąd lista deputatów mieści w sobie czołowe rody Wielkiego Księstwa Litewskiego, najważniejsze postacie swoich czasów i pozwala na wgląd w środowisko działaczy szlacheckich szczebla powiatowego.
Spis deputatów ma układ chronologiczno–terytorialny, tzn. w obrębie kolejnego roku przedstawione są następujące elementy związane z Trybunałem: data odbycia sejmiku wybierającego deputatów; data reasumpcji Trybunału i miejsce jego aktu; data zakończenia kadencji litewskiej (wileńskiej), a od 1775 r. ruskiej (grodzieńskiej); daty zaczęcia i zakończenia kadencji ruskiej (nowogródzkiej, mińskiej), a od 1775 r. litewskiej (wileńskiej); daty zaczęcia i zakończenia Trybunału Duchownego od jego wyodrębnienia w 1765 r.; wykazy deputatów, czyli znane nam spisy deputatów (drukowane i rękopiśmienne) sporządzone przed zaczęciem Trybunału (dla wiedzy króla, magnatów, czytelników prasy i kalendarzy); nazwiska marszałków i wicemarszałków Trybunału; wykaz deputatów w podziale na poszczególne województwa i powiaty zgodnie z ich starszeństwem.
Po deputatach cywilnych zamieszczone są dane o deputatach duchownych w układzie trzech diecezji — wileńskiej, żmudzkiej i smoleńskiej, a w 1792 r. także inflanckiej.
• • • •
