|
Datowanie radiowęglowe
autorzy: Adam Walanus, Tomasz Goslar
Wydawnictwo AGH, Kraków 2009
stron: 147
oprawa: miękka
format: B5
ISBN:[zasłonięte]978-8364-257-6
Metoda 14C datowania bezwzględnego wykorzystywana jest w wielu dziedzinach nauki zajmujących się przeszłością - odległą z punktu widzenia historyka, a bliską dla geologa. Rozległość perspektyw badawczych od humanistycznej archeologii do dość ścisłych metod używanych w geologii, poprzez paleogeografię i paleobotanikę - nie ułatwia zadania przedstawienia zasad działania fizycznej metody pomiaru wieku. Metody niełatwej, gdyż „wyśrubowanej” do maksimum osiągalnej dokładności, co wymaga stosowania niebanalnych metod, jak kalibracja i niestandardowa statystyczna interpretacja wyniku pomiaru.
Zagadnienia te tłumaczone są tu od podstaw, na ile się da przy zachowaniu rozsądnej objętości tekstu. Podręcznik ma wyraźny aspekt praktyczny, jeden z autorów jest praktykiem datowania, drugi praktykiem dydaktyki metod ścisłych dla przyrodników. Dość dogłębnie wyjaśniane są aspekty metodyczne związane z probabilistyczną interpretacją dat. Są to jednak ogólne zagadnienia metody naukowej i w niniejszym podręczniku poświęcono im więcej miejsca niż fizycznym problemom pomiarowym. W literaturze archeologicznej spotyka się na przykład bardzo zaawansowane wnioskowania bayesowskie, trudno więc, by w tego typu publikacji jak poniższa, o tym nie wspomnieć. Z drugiej strony przyrodnicy standardowo posługują się metodami statystycznymi. Nie oznacza to jednak, że założono, iż Czytelnik wiedzą taką dysponuje.
Forma podręcznika podporządkowana jest celowi maksymalnej użyteczności zarówno dla Czytelnika zaawansowanego, jak i dla początkującego. Dlatego zagadnienia szczegółowo omawiane są dogłębniej w zamieszczonym na końcu książki uzupełnieniu. Mniejszą czcionką podane są dalej idące wyjaśnienia, które można pominąć bez utraty ciągłości treści. Liczne ilustracje opatrzone obszernymi podpisami powinny ułatwić „wyrywkowe” czytanie, które chyba jest coraz częstszym sposobem pozyskiwania wiedzy - godząc się z takim podejściem, zrezygnowano z numerowania rozdziałów.
W stosunku do poprzedniej publikacji autorów (Walanus, Goslar 2004), poniższy podręcznik zawiera uaktualnioną krzywą kalibracyjną, co powinno mu zapewnić względnie długą ważność, nawet w ścisłym sensie liczbowym. Liczne są też uzupełnienia i korekty, za których dużą część autorzy winni są podziękowania recenzentom w osobach profesorów Kazimierza Różańskiego, Stanisława Hałasa i Heleny Hercman.
SPIS TREŚCI:
Wstęp 7
Zasada metody 14C 9
Obiekty podlegające analizie metodą 14C 9
Zakres czasowy objęty przez metodę 14C 11
Konwencje podawania wyników datowania 12
Terminologia: „datowanie" czy „pomiar wieku"? 13
Podstawy metody 15
Prosty, praktyczny model procesów leżących u podstaw metody 14C 15
Prawo rozpadu 17
Pochodzenie 14C 19
Szybkość produkcji 14C a stężenie 14C 20
Inne izotopy kosmogeniczne 21
Techniki pomiaru stężenia 14C 21
Technika AMS, akceleratorowa 23
Technika liczników proporcjonalnych, GPC 25
Technika scyntylacyjna, LSC 25
Niepewność pomiarowa 25
Przykład przedziału niepewności 26
Normalny rozkład prawdopodobieństwa (rozkład Gaussa) 26
Odchylenie standardowe 27
Prawdopodobieństwo 28
Probabilistyczna interpretacja konwencjonalnego wyniku pomiaru 29
Porównywanie dwóch wyników pomiaru wieku 30
Niepewność niepewności 31
Wiek „nieskończony" 33
Kalibracja metody 14C 35
Pojecie kalibracji 35
Dendrochronologia i inne niezależne „zegary" przyrodnicze 36
Idea kalibracji metody radiowęglowej 38
Kalibracja z uwzględnieniem niepewności pomiarowej 39
Interpretacja kalibrowanego wyniku pomiaru 14C 41
Czy wynikiem datowania 14C mogłaby być jedna liczba? 46
Twierdzenie Bayesa 47
Prawdopodobieństwo subiektywne 49
Plateau krzywej kalibracyjnej 50
Zdolność rozdzielcza metody radiowęglowej 53
Metoda wiggle matching 55
Kalibracja do końca, czyli do 50 tysięcy lat 59
Ograniczenia geograficzne krzywej kalibracyjnej 60
Przykłady datowań 63
Renifer z Mazur 63
Jeszcze trochę o kościach 63
Seria dat: argument w ocenie reprezentatywności próbek 65
O efekcie bombowym w kalibracji dat 14C i o modelach wiek-głębokość 67
Masa dat 69
Rozkład przestrzenny dat 70
Data a datowanie - wiek próbki a wiek obiektu archeologicznego 71
Kontekst archeologiczny 72
Trzy źródła rozciągłości w czasie 73
Uwzględnianie dodatkowej informacji 73
Ograniczenie wieku od dołu (terminus ante quem) 74
Określanie granic fazy na podstawie wieku sekwencji obiektów 75
Łączny wynik wielu pomiarów (neolityczne stanowisko w Osłonkach) 76
Seria podobnych wyników (stanowisko górnopaleolityczne) 78
Autentyczność Całunu Turyńskiego 80
Przygotowanie próbek do pomiaru 81
Czy wystarcza jedna próbka? 83
Pobieranie próbek 84
Materiały nadające się do pomiaru 85
Drewno, węgle drzewne, nasiona i inne roślinne szczątki makroskopowe 85
Torfy, osady jeziorne, gleby kopalne 86
Kości 87
Muszle 88
Wielkość obiektów do pomiaru (masa próbek) 88
Wstępna preparatyka próbek w laboratorium radiowęglowym 90
Węgiel drzewny 90
Drewno 90
Kości 91
Muszle i inne węglany 92
Uzupełnienia 93
Krzywa kalibracyjna 93
Tabela 93
Krzywa kalibracyjna 116
Dokładność krzywej kalibracyjnej 119
Porównanie krzywej kalibracyjnej IntCal04 z IntCal98 120
Formularz opisu próbki 124
Korekcja wieku ze względu na frakcjonowanie izotopowe 126
Efekt rezerwuarowy (twardej wody) 127
Obieg węgla w przyrodzie 129
Efekt Suessa (efekt przemysłowy) 129
Historia metody 14C 129
Rozwój techniki pomiarowej 130
Dostrzeżenie konieczności kalibracji metody 131
Czasopisma i konferencje radiowęglowe 131
Międzylaboratoryjna kontrola pomiarów 131
Laboratoria radiowęglowe 133
Poznań 133
Gliwice 133
Inne laboratoria polskie 134
Laboratoria niemieckie (wybrane) 135
Inne laboratoria europejskie (wybrane) 135
Laboratoria w USA (wybrane) 135
Słownik symboli laboratoriów 135
Indeks haseł 139
Literatura 143
|
