Ta strona wykorzystuje pliki cookies. Korzystając ze strony, zgadzasz się na ich użycie. OK Polityka Prywatności Zaakceptuj i zamknij X

CZYTELNIK KSIĄŻKA WIELKIE KSIĘSTWO LITEWSKIE 1984

20-03-2012, 16:10
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.
Aktualna cena: 39.99 zł     
Użytkownik inkastelacja
numer aukcji: 2196192761
Miejscowość Kraków
Wyświetleń: 18   
Koniec: 19-03-2012 19:46:04
Dodatkowe informacje:
Stan: Używany
info Niektóre dane mogą być zasłonięte. Żeby je odsłonić przepisz token po prawej stronie. captcha



PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI -
Czytelnik
i książka
w Wielkim Księstwie
Litewskim
w dobie
Renesansu i Baroku



PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W DOLNEJ CZĘŚCI AUKCJI (CZASAMI TRZEBA WYKAZAĆ SIĘ CIERPLIWOŚCIĄ W OCZEKIWANIU NA ICH DOGRANIE)


AUTOR -
MARIA BARBARA TOPOLSKA

WYDAWNICTWO, WYDANIE, NAKŁAD -
WYDAWNICTWO - ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIŃSKICH OSSOLINEUM, WROCŁAW 1984
WYDANIE - 1
NAKŁAD - 5000 EGZ.

STAN KSIĄŻKI -
BARDZO DOBRY MINUS JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM, LEKKIE PRZYBRUDZENIA, EXLIBRIS NA ODWROCIE STRONY TYTUŁOWEJ I KOŃCOWEJ) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).

RODZAJ OPRAWY -
ORYGINALNA, TWARDA Z PŁÓCIENNYM GRZBIETEM

ILOŚĆ STRON, WYMIARY, WAGA -
ILOŚĆ STRON - 338
WYMIARY - 20 x 13 x 2,3 CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,404 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)

ILUSTRACJE, MAPY ITP. -
ZAWIERA LICZNE ILUSTRACJE I WKLEJKĘ NA FRONTYSPISIE.


KOSZT WYSYŁKI -
8 ZŁ - KOSZT UNIWERSALNY, NIEZALEŻNY OD ILOŚCI I WAGI, DOTYCZY PRZESYŁKI PRIORYTETOWEJ NA TERENIE POLSKI.

ZGADZAM SIĘ WYSŁAĆ PRZEDMIOT ZA GRANICĘ. KOSZT WYSYŁKI W TAKIM PRZYPADKU, USTALA SIĘ INDYWIDUALNIE WEDŁUG CENNIKA POCZTY POLSKIEJ I JEST ZALEŻNY OD WAGI PRZEDMIOTU. (PREFEROWANYM JĘZYKIEM KONTAKTU POZA OCZYWIŚCIE POLSKIM JEST ANGIELSKI, MOŻNA OCZYWIŚCIE PRÓBOWAĆ KONTAKTU W SWOIM JĘZYKU NATYWNYM.)

I AGREE to SEND ITEMS ABROAD. The COST of DISPATCHING In SUCH CASE, IS ESTABLISH ACCORDING TO PRICE-LIST of POLISH POST OFFICE SEVERALLY And it IS DEPENDENT FROM WEIGHT of OBJECT. ( The PREFERRED LANGUAGE of CONTACT WITHOUT MENTIONING POLISH IS ENGLISH, BUT YOU CAN OBVIOUSLY TRY TO CONTACT ME IN YOUR NATIVE LANGUAGE.)


DODATKOWE INFORMACJE - W PRZYPADKU UŻYWANIA PRZEGLĄDARKI FIREFOX MOŻE WYSTĄPIĆ BŁĄD W POSTACI BRAKU CZĘŚCI TEKSTU LUB ZDJĘĆ, NIESTETY NARAZIE JEDYNYM ROZWIĄZANIEM JAKIE MOGĘ ZAPROPONOWAĆ TO UŻYCIE INTERNET EXPLORERA LUB WYSZUKIWARKI "OPERA", Z GÓRY PRZEPRASZAM ZA NIEDOGODNOŚCI.
PRZY OKAZJI PRZYPOMINAM O KOMBINACJI KLAWISZY CTRL+F (PRZYTRZYMAJ CTRL I JEDNOCZEŚNIE NACIŚNIJ F), PO NACIŚNIĘCIU KTÓREJ Z ŁATWOŚCIĄ ZNAJDZIESZ INTERESUJĄCE CIĘ SŁOWO O ILE TAKOWE WYSTĘPUJE W TEKŚCIE WYŚWIETLANEJ WŁAŚNIE STRONY.



SPIS TREŚCI LUB/I OPIS -


KLIKAJĄC TUTAJ MOŻESZ ŚCIĄGNĄĆ LUB OTWORZYĆ PLIK ZE SPISEM KOMPLETNYM



Maria Barbara
Topolska
Czytelnik
i książka
w Wielkim Księstwie
Litewskim
w dobie
Renesansu i Baroku
Ossolineum 1984
Kolegium redakcyjne: Alodia Kawecka-Gryczowa Jan Trzynadlowski Redaktor tomu: Alodia Kawecka-Gryczowa
Opracowanie graficzne: Leon Urbański Redaktor Wydawnictwa: Jerzy Waśkowski Redaktor techniczny: Anna Kowalska-Grygajtis





Wstęp

Książka, wszechobecny składnik historii kultury, jest poddawana ostatnio najrozmaitszym badaniom, i nie tylko takim, które zostały oparte na ustaleniach księgoznaw-stwa, ale także łączącym dzieje książki, księgarstwa, bibliotek oraz czytelnictwa z warsztatem innych dyscyplin naukowych, takich jak historia, historia kultury, historia literatury, socjologia, psychologia itd.
Prezentowana praca jest właśnie interdyscyplinarną próbą spojrzenia na dzieje książki, a zwłaszcza jej czytelnictwa w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie Renesansu i Baroku. Autorka wysuwa bowiem na czoło rozpatrywanych przez nią zagadnień czytelnika, w kontekście wydarzeń spoleczno-kulturalnych na wskazanym terenie, książkę traktując jako produkt zaspokajający jego potrzeby. Ze względu bowiem na wagę książki w historii kultury, jej dzieje mogą być pryzmatem polaryzującym najważniejsze zjawiska społeczno-kulturalne, jak również gospodarcze, jeśli wziąć pod uwagę sprawy jej produkcji i rozpowszechniania. Tego rodzaju badania stały się kanwą rozważań autorki na temat książki i jej czytelników na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w okresie Renesansu i Baroku. W mniejszym jednak stopniu dotyczyć one będą procesu powstawania tekstów, ich tematyki, oraz autorów i wydawców na tym skomplikowanym pod względem narodowościowym i religijnym terenie. Książka bowiem w tamtych czasach była nieporównywalnie ważniejsza od innych składników kultury. O wartości zaś książki stanowią jej odbiorcy -
czytelnicy. Oczywiście temat ten, w literaturze historycznej dosyć zaniedbany, nie jest możliwy do zbadania w oderwaniu od zrozumienia procesu powstawania treści czytelniczych w określonych środowiskach i sferze ideologii, przyobleczonych następnie w formę materialną [papier, czcionki, oprawa]. Stają się one wówczas tworem rządzącym się prawami rynku, popytu i podaży, i przechodzą do rąk nabywców, którzy z jednej strony są odbiorcami wydawanych książek, a z drugiej animatorami odpowiedniego repertuaru wydawniczego. W pracy tej historia książki jest więc częścią pewnej całości, którą analizuje się we wzajemnym związku wszystkich wiążących się i nakładających na nią faktów historycznych.
Tak oto, począwszy od szerszego kontekstu specyficznych zjawisk kulturalnych w Wielkim Księstwie Litewskim, pokazane będą kolejno dzieje drukarń i ich produkcja, handel książką i jej gromadzenie w zbiorach prywatnych i publicznych oraz kształtowanie się w tamtych czasach środowiska czytelników.
Badany okres dla celów statystycznych, szczególnie w rozdziale drugim, zamyka się w latach 1553—1660: od momentu rozpoczęcia stałej produkcji drukarskiej do okresu jej załamania w czasie wojen rosyjsko-pol-skich. Omówienie zaś dziejów poszczególnych drukarń oraz przemian społeczno-kulturalnych w Wielkim Księstwie Litewskim pod kątem ukształtowania się grona odbiorców książki drukowanej ma zasięg znacznie szerszy: od początku XVI w. do końca XVII w. Dotyczy to szczególnie rozdziału III i IV.
Podjęte zadanie badawcze: dzieje książki i jej czytelników na tym wyróżniającym się pod względem narodowościowym i kulturowym terenie ma być próbą odpowiedzi na postulat potrzeby decentralizacji geograficznej badań historii kultury w okresie staropolskim.
Skomplikowane losy narodowości litewskiej i białoruskiej składającej się na Wielkie Księstwo Litewskie [którego sama nazwa wskazuje na polityczną przewagę o wiele mniej licznego narodu pierwszego nad drugim],
zostały związane od końca XIV w. z Poiską. Od tej pory tendencje odśrodkowe przyłączonego ściślej dopiero od unii w Lublinie w 1569 r. państwa, które obejmowało około 65% obszaru całej Rzeczypospolitej, a 40% jego zaludnienia, były powściągane przez akty prawne, gospodarcze oraz ekspansję polskiej kultury. Zarówno reformacja, która szerzyła się głównie w języku polskim, jak jej przeciwdziałanie ze strony kościoła katolickiego oraz walka z unią obozu jednoczącego prawosławnych od końca XVI w., przyniosły utworzenie oficyn wydawniczych w języku polskim i łacińskim oraz powstanie kręgu czytelniczego różnorodnego pod względem narodowościowym, lecz ujednoliconego pod względem kulturowym. W XVII w. procesy polonizacyjne tego środowiska były już w toku i język polski w końcu tego okresu wyparł oficjalny język ruski. Dodatkowo poprzez powiększenie zasobu literatury świeckiej w tłumaczeniach
z języka polskiego na ruski, jak również poprzez oddziaływanie środków komunikowania się, nastąpiło włączenie reprezentacji narodowości białoruskiej do powstających kręgów czytelniczych. Wzrost liczby wydawnictw drukowanych cyrylicą został zresztą również spowodowany zróżnicowanym w skutkach procesem przenikania kultur trzech narodowości, z których najmniej liczna, polska, odgrywała rolę wiodącą.
Na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI i XVII w. wzrósł także import książki z Korony i ziem lennych oraz z Zachodu. Powstały biblioteki magnackie, nie ustępujące zagranicznym, zaś w nurt nowych prądów kulturalnych włączyła się na szerszą skalę szlachta tych ziem, mieszczaństwo, a nawet chłopi. Praca nad tym zagadnieniem badawczym nie była łatwa ze względu na brak odpowiednich materiałów źródłowych jak i potrzebę zgłębienia nowej dla autorki dyscypliny historii kultury książki. Prześledzenie metod nauki o książce wiązało się także z trudnościami, jakie powstały na tle spostrzeżeń, iż dotychczasowe badania ciągle jeszcze w niewystarczającym stopniu łączą poszczególne kierunki historii książki i historii kultury. Początki nauki o książce dała bibliografia, która od dzieła Lelewela, Bibliograficznych ksiąg dwoje, [Wilno 1826J, jest niezastąpionym do dziś źródłem wiadomości
0 liczbie tytułów, repertuarze wydawniczym, kolejnych wydaniach, tłumaczeniach, drukarzach, drukarniach. Na podstawie Bibliografii Polskiej Estreicherów
1 jej uzupełnień oraz pracy nad starodrukami w dzisiejszych bibliotekach naukowych powstała kartoteka, licząca 1672 tytuły wydawnicze - książek pochodzących z drukarń Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI i XVII w.
Nie miejsce tutaj, by omawiać powstanie i rozwój nowoczesnej nauki o książce, która liczy już kilkadziesiąt lat i której efekty we Francji, Niemczech, Związku Radzieckim i w Polsce liczą się na setki opracowań. Zainteresowanych tym zagadnieniem można odesłać do
wyników badań K. Migonia, K. Głombiowskiego, M.M. Lisowskiego [ZSRR], J. Trzynadlowskiego oraz G. Żib-ritowej [Czechosłowacja]. Przypomnijmy tylko, że prekursorem nowoczesnego polskiego księgoznawstwa byl K. Piekarski, który w latach 30-tych naszego wieku sformułował trzy elementy badania dziejów książki, a mianowicie Jej produkcję, pośrednictwo w rozprowadzaniu książek oraz konsumpcję, co później J. Muszkowski nazwał produkcją, obiegiem i użytkowaniem książki. Pomimo postępu badań jednak wiedza o książce kształtuje się wciąż ze względu na treść - w literaturze, ze względu na jej formę materialną - w sferze spraw ekonomicznych i innych dziedzinach, ze względu na jej rolę w przeszłości - w historii, ze względu na jej oddziaływanie społeczne - w socjologii itd. Dopiero zadaniem współczesnej nauki o książce stało się zespolenie tych badań, które pozwolą na scalenie problematyki książki-rzeczy i książki-utworu, oddziaływających na środowisko czytelnicze i vice versa, jak również na kształtowanie się procesów społeczno-kulturalnych. Zwraca się też uwagę na szeroki kontekst zjawisk społecznych i psychicznych w procesie czytelnictwa, co wraz ze społeczną i indywidualną treścią książki pozwala na zrozumienie relacji między autorem i czytelnikiem.
W badaniach nad dawną książką stosuje się dzisiaj wiele metod takich, jak: statystyczne, historyczne, typograficzne oraz socjologiczne. Idealnym wynikiem ich stosowania byłaby praca, która obok analizy produkcji książki i jej rozpowszechniania w konkretnych realiach historycznych, a także metody identyfikacji druków, z którą wiąże się badanie starego papieru i techniki wydawania, stosowałaby metody socjologiczne do badań czytelnictwa. Jeśli te ostatnie nie budzą żadnych zastrzeżeń ze strony teoretycznej i praktycznej w badaniach nad czytelnictwem książki współczesnej, to zupełnie inaczej wygląda badanie czytelnictwa w czasach dawniejszych.
Już dzisiaj panuje zupełna zgoda na to, iż naj-
ważniejszym źródłem dla tego typu badań są proweniencje czyli znaki własnościowe i inne ślady pozostawione przez czytelników na dawnych książkach. Ich wagę docenił w 1900 roku W. Wislocki, wydając katalog 9500 inkunabułów z Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie ze wskazaniem ich właścicieli. Postulat kompleksowego prowadzenia takich badań w polskich bibliotekach wysunął K. Piekarski, który w odróżnieniu od szkoły krakowskiej J. Plaśnika, bazującej na źródłach archiwalnych, polecał wykorzystywać samą książkę jako istotne źródło zarówno do badania jej dziejów, jak i dziejów czytelnictwa. Niestety, materiały prowenien-cyjne zebrane przed wojną uległy rozproszeniu, a powtórny apel w tej sprawie, zgłoszony w 1951 r. przez B. Kocowskiego, dopiero niedawno zaowocował wieloma publikacjami. Katalogi poloników z opracowanymi proweniencjami posiada dzisiaj Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Biblioteka Publiczna w Warszawie, Biblioteka Zakładu Ossolińskich we Wrocławiu, Biblioteka w Kórniku pod Poznaniem, a także Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu. Badacz książki staropolskiej może również skorzystać z katalogów wydawnictw drukowanych cyrylicą na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego stopniowo wydawanych w bibliotekach radzieckich.
Poziom tych katalogów jest różny. Ich wydawcy bowiem muszą walczyć z trudnościami odczytania tekstu, skreśleń i usunięć zapisów własnościowych, ich chronologii, niemożności rozwiązania nazwy i nazwiska, lub zatartego herbu na oprawie. Te trudności dotyczą szczególnie proweniencji najwcześniejszych z XVI i XVII w., i to szczególnie takich, których autorzy nie występują w herbarzach [nie mamy bowiem do dzisiaj kompletnych wydawnictw tego rodzaju], bądź takich, których autorzy są całkowicie nieznani i pochodzą, jak można się domyślić, z uboższych warstw ówczesnego społeczeństwa. Dlatego też nie wystarczy dla badacza uwaga w katalogu, iż w omawianej książce są ręczne przy-
pisy do tekstu. W przypadku bowiem niezachowania się najwcześniejszych zapisów własnościowych można się na ich podstawie zorientować, jaka była przynależność narodowościowa i stanowa ich autora, poziom jego wykształcenia itp. Katalogi nie podają także stanu zaczy-tania danej książki, znaczków w tekstach i na marginesach, podkreśleń, śladów dotyku palców, świec, zniszczenia stron itp. W niektórych katalogach nie spotyka się rozwiązania wszystkich występujących inicjałów, herbów, bądź oznak wskazujących na to, iż książka pochodzi z ręki tego samego bibliofila. Praca nad proweniencjami jest żmudna i niewdzięczna, czasami jedna zapiska własnościowa lub glosa do tekstu wymaga szeregu odsyłaczy, jak to można zobaczyć w nie opublikowanym jeszcze zbiorze proweniencji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.
Oprócz śladów dawnego czytelnika na książce mamy jeszcze inne metody badania czytelnictwa w dawnych wiekach. Według A. Kaweckiej-Gryczowej, badania proweniencyjne może uzupełniać wykorzystywanie inwentarzy bibliotecznych, wnikliwa analiza repertuaru wydawniczego i produkcji drukarskiej oraz prześledzenie treści wydawanych książek w wypowiedziach ówczesnych pisarzy.
Obecnie oczekujemy wydania wielu jeszcze nieznanych i często nie zinwentaryzowanych katalogów bibliotecznych z dawnych czasów, na ukazywanie się coraz doskonalszych katalogów z proweniencjami starych druków oraz na powstanie w każdej bibliotece możliwie najwszechstronniejszych zbiorów zapisek własnościowych, glos i innych oznak czytelnictwa w tekście. Na opracowanie oczekują dzieje bibliotek magnackich, szlacheckich i mieszczańskich, którymi zajmowali się ostatnio: R. Żurkowa, L. Hajdukiewicz, K. Schuster, K. Głombiowski, J. Tazbir i inni.
Mamy już pokaźne osiągnięcia w dziedzinie analizy tekstów literackich i środowisk literackich, stosunkowo najlepiej zostały opracowane dzieje drukarstwa
i w mniejszym stopniu badania starego papieru, a także opraw oraz introliga tors twa. Pomimo dużych osiągnięć w tych dziedzinach, brak jednak ciągle większej liczby wzorowych.opracowań z dziejów starej książki, w których relacje książka-czytelnik byłyby wszechstronnie omówione na tle realiów procesu historycznego i w których, na przykład, dzieje drukarstwa czy recepcji treści piśmienniczych nie byłyby traktowane oddzielnie.
Prezentuję tutaj próbę takiego całościowego potraktowania tematu, która nie jest również wolna od uchybień zarówno z winy autorki, jak i braku odpowiedniego materiału źródłowego. Często więc obok wykorzystania znanego nam dzisiaj repertuaru wydawniczego Litwy i Białorusi w XVI i pierwszej połowie XVII w. oraz proweniencji na starych drukach, krążących na omawianym terenie, wobec braku większej liczby katalogów bibliotecznych i innych źródeł, musiałam wykorzystywać materiały zgromadzone w opracowaniach badaczy, którzy działali w okresie przed zdewastowaniem bibliotek i archiwów wskutek wojen naszego wieku, jak również literaturę porównawczą z terenu Korony i Rosji, nie licząc w tym badań literackich, społeczno--kulturalnych, itp. na liczbę których wskazuje wyselekcjonowana bibliografia na końcu książki.
Kartoteka odnalezionych do dzisiaj tytułów wydanych na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w badanym okresie liczy około 1700 tytułów. Około 70 % z nich odnalazłam w 19 bibliotekach polskich oraz w Wilnie, Leningradzie i Paryżu. Wraz z książkami importowanymi, które należały do czytelników z omawianego terenu, przejrzałam w sumie około 3200 starych druków. Oprócz tego wykorzystałam katalogi drukowane z terenu Litwy [N. Feigelmanas, E. Lau-cevicius] i Korony, których nie sposób w tym tekście wymienić.
Praca nad książkami, bardziej niekiedy owocna od wykorzystywania katalogów, przysporzyła również szeregu innych, poza proweniencjami, informacji do
dziejów dawnego czytelnictwa. Do tego celu posłużyły karty tytułowe, wstępy, posłowia, listy dedykacyjne, a także treści książek.
Oto stanowiąca wiele mówiący nam przykład karta tytułowa pracy P. Demitrowicza, gdzie zaznaczono, że książka została wydana ^dla tych, którzy szerokim czytaniem nie radzi się bawiąc, informuje o wyjściu książki historycznej w języku polskim poza zakresem czytelnika elitarnego w początku XVII w. Inny przykład -karty tytułowej i przedmowy do tłumaczenia na język litewski Postylli Reja [Wilno 16X10], która wymienia nazwisko nakładcy, Zofii Poszuszwińskiej Wnuczkowcj, świadczy o żywszym niż dotąd zainteresowaniu średniej szlachty procesami wydawniczymi. Ponadto drukarz w przedmowie informuje, iż w tej książce autor mówi do czytelnika ^językiem już nie polskim, ale twym własnym^, zaś publikacja wydana jest z myślą o ^gospodarzach [...] którzy czasem albo trudnościami jakiemi uwikłani, albo dla odległości kościołów nie mogą na kazanie przybyć^, wreszcie stwierdza, że jego trud ^daje powód i pochop naszym ku języka ojczystego [to znaczy litewskiego - M. B. T.] zamiłowaniu, zachowaniu i roz-krzewieniu. Ponieważ na nim i wszystkim i nam mieszkańcom Wielkiego Księstwa Litewskiego tak wiele, jak się rzekło, zależy^.
Polska przedmowa do tego litewskiego tekstu, pióra Litwina piszącego i drukującego polskie teksty, Jakuba Markowicza, wskazuje na upośledzone miejsce rodzimego języka. Tłumacz, ożywiony szczytnymi ideałami humanistycznymi, opierając się na środowisku, które go sfinansowało i które stanowiło potencjalnych odbiorców tej książki, ofiarowuje ją do nabożeństwa czytelnikowi prywatnemu. Wiemy również o kogo chodzi, przez gospodarzy autor przedmowy rozumie bowiem drobną szlachtę, siedzącą z dala od ośredków zborowych.
We fragmencie posłowia do polskiego wydania tej Postylli [Wilno 1594] J. Markowicz wyraża powszechne jego zdaniem odczucie na temat stanu nauki w Polsce?:
wwszak wiesz [czytelniku - M. B. T.], że naród polski acz powiadają z przyrodzenia ostry a roztropny jest, ale snadź pośledniejszy ze wszystkimi narody w naukach świata tegow.
Karta tytułowa tłumaczenia rozprawy J. Lipsiusa O stałości [Wilno 1600] sugeruje niezbyt wprawnemu czytelnikowi, dla którego to została przetłumaczona, w obliczu trudności, jaką sprawia ta lektura: ((abyś to dwakroć czytał, ale chceszli dobrze zrozumieć, abyś to i sześćkroć czytał [...] doznasz, iż tą mową pomagam, nie wadzę^.
Niekiedy na karcie tytułowej lub w przedmowie widnieje wskazówka, iż nie jest to pierwsze wydanie.
ra przykład na zachowanym w Bibliotece Ossolińskich egzemplarzu Krótkich a węzłowatych powieści, które po grecku Zfiwą Apophtegmata jest objaśnienie: wteraz znowu [.--] trzeci raz wydane., .w [przez Bieniasza Budnego w Lubczu w 1616 r.]. Ustala ono jednocześnie liczbę poprzednich, nieznanych bibliografii wydań. O popularności tej pracy na stronie drugiej przedmowy pisze drukarz Piotr Blastus Kmita: łoi wydał ją [...] będąc nie po jeden kroć żądany od niektórych ludzi, aby te książeczki znowu z drukarni swojej na świat wydała. Wielu autorów piszących w języku polskim opatruje swe dziełka wierszami adresowanymi do ^Zazdrośników^, ^Gryzosławóww albo "Zoilów^. Jak wiadomo, Zoilus, grecki retor i sofista, przeszedł do historii jako uosobienie złośliwego krytyka literackiego. Mógł nim zostać, w braku zawodowców, każdy czytelnik. Obawa przed nimi i uprzedzanie ich ataków oznacza istnienie takiego zjawiska jak zawiść z powodu sukcesu literackiego i wysoką jego rangę społeczną. A tak oto bierze się za zazdrośników "cudze prace szkalujących^ anonimowy autor Spiiarni aktów rozmaitych... [Wilno 1641], która służyła gotowymi wzorami mów na wszelkie okazje:
Zazdrośniku, co dawno ludzkie prace psujesz,
Jedne całkiem pożerasz, drugie przekazujesz.
Kąsaj jaka chcesz, wszystkiego wiedz pewnie nic trawisz.
Rychlej się kiedykolwiek zazdrością udławisz,
Co gdy szczerzy zobaczą, to wszyscy przyznają,
że nigdy szkalownicy uciechy nie mają.
W takim wierszu czy przedmowie autor stara się również być samokrytyczny, by wytrącić broń z ręki swym oponentom. Na przykład Kazimierz Wojsznaro-wicz, Litwin, piszący po polsku wzory mów pogrzebowych [Orator..., Wilno 1644: "dla tych co szkoły kończyli [...] gdy się czym popisać pragną, a że nie zaraz z rękawa wytrząsnąć mogą^], usprawiedliwia się: "jeśli polszczyzna albo akcentem lub tematami pobłądziła, w tym mi też, rozumiem, odpuścisz, gdyż mnie
język polski nie urodzonym. Zazdrosnemu czytelnikowi proponuje natomiast, by zamiast zarzucać autorowi plagiat, sam wziął pióro do ręki i napisał podobne dzieło.
Analiza kart tytułowych i dedykacji autorskich i wydawniczych w książkach wskazuje na poszerzenie się kręgu czytelników w Wielkim Księstwie Litewskim w omawianym okresie. Widnieją w nich bowiem nic tylko nazwiska magnackie, ale szlacheckie i mieszczańskie. Na udział tych ostatnich w ówczesnych procesach społecznych, kulturalnych i gospodarczych wskazuje testament Zygmunta Augusta z 1572 r.. który włączy) tę warstwę wraz z panami świeckimi i duchownym do "obywateli Rzeczypospolitej^. Znamienna również w tym względzie jest przedmowa do rozprawy o lichwie Marcina Nrnigleckiego, która w omawiam m okresie miała 3 wydania w Wilnie i kilka w Krakowie. Autor mówi w niej: ważeby ta praca moja była więcej pożyteczna, chciałem polskim językiem pisać, ponieważ ci, którzy się kontraktami bawią, po większej części języka łacińskiego nic rozumiejąc.
Mało wykorzystane, również w tej pracy, wydają się treści piśmiennicze epoki, kopahna wiedzy, jak na to wskazują dotychczasowe próby w tym zakresie [A. Wyezański, J. Maciszcwski, J. Tazbir, M. Kosmau) o stanie mentalności społeczeństwa Rzeczypospolitej w epoce Renesansu i Baroku.
Prezentowana książka to również próba przedstawienia specyfiki rozwoju społeezno-kulturalnego narodów Litwy i Białorusi, które od końca XIV w., wskutek związków z Polską, przeszły długą drogę asymilacji kulturowej. Problem to trudny, i w ocenie dzisiejszej historiografii.
Szerzenie się znajomości języka polskiego, głównie pośród klasy rządzącej litewskiej i białoruskiej ale także mieszczaństwa, a nawet chłopów, z punktu widzenia postępu kulturalnego na tych ziemiach zjawisko dodatnie, było bowiem ze względu na skutki (polonizaeja tych odłamów społeczeństwa], oceniane w historiografii li-
tewskiej, białoruskiej, rosyjskiej i radzieckiej jako zjawisko negatywne. W omawiamm tutaj okresie związki kulturalne Korony z Wielkim Księstwem Litewskim przyczyniły się jednak do wzrostu liczby osób umicją-eych czytać .i pisać. Popularne zaś książki w języku polskim, przekazując najmodniejsze ówcześnie treści piśmiennictwa zachodnioeuropejskiego, jego recepcję w Koronie i pierwiastki rodzimej kultury, odegrały na omawianym terenie znacznie szerszą rolę. W tłumaczeniu na język ruski, trafiały bowiem w odpisach rękopis-
miennych cyrylicą do szerszego grona użytkowników w samym Wielkim Księstwie Litewskim, jak i na terenach sąsiednich z ludnością ruską, zwłaszcza Rosji.
Uaktywnienie więc procesów czytelnictwa w epoce Odrodzenia i Baroku na tych terenach było związane z żywymi przemianami świadomości społecznej, których również, choć to przekracza ramy tematu, nie sposób było pominąć.





Spis ilustracji

Frontispis: Wilno. Dawna Akademia Wileńska, dziś Uniwersytet. XVII w. Grawiura J. Kuzminskisa z J946 r.
1. Panorama Wilna. Miedzioryt Tomasza Makowskiego z I połowy XVII w. W: J. Jurginis, V. Merkys, A. Tautavićius, Vilniau.i miesto islorija. VHnius 1968
2- Pierwsze wydanie drukiem /// Statutu Litewskiego cyrylicą w oficynie Mamoniczów w Wilnie w 1588 r. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
3. Drugie wydanie drukiem III Statutu Litewskiego w języku polskim. Drukarnia Leona Mamonicza. Wilno 1619
4. Sejm. Miedzioryt z wydania Statutu Litewskiego w języku polskim. Wilno 1619. Biblioteka Narodowa w Warszawie
5. Portret Zygmunta Augusta [1[zasłonięte]520-15], wykonany przez Aleksandra Lessera. W: J. Bartoszewicz, A. Lesser, Królowie pohey. Wizerunki. Warszawa 1860
6. Początek Pieśni na adwent z kalwińskiego wydawnictwa w języku litewskim, Kniga .Hobainistos, Kiejdany 1653. Biblioteka Akademii .Nauk w Wilnie
7. Portret biskupa Jerzego Radziwiłła [1556 -1600], wykonany
ok. 1590 r. przez nieznanego malarza. Białoruskie Miejskie Muzeum Sztuki w Mińsku, ^ywapis Biełarusi XII - XVIII st.t Mińsk 1980
8. Nawa główna i transept kościoła jezuickiego w Nieświeżii, dzieło J.M. Bernard oniego. W: ^ywapis Biełarusi..., Mińsk 1980
9. Portret Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki, dzieło krakowskiego rytownika Kiliana. Scriptores Rerum t. VIII. Archiwum Domu Radziwiłłów. Kraków 1882
10. Przykład reformacyjnego wydawnictwa: A. Schónflissius, Wirydarz duszny..., Lubcz 1648. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
11. Unikat dziełka polemicznego przeciw unii brzeskiej, Unia albo wykład..., Wilno 1595. Drukarnia Mamoniczów. Biblioteka Akademii Nauk w Leningradzie
12. Portret Zygmunta III [1[zasłonięte]566-16], wykonany przez Aleksandra Lessera. W: J. Bartoszewicz, A. Lesser, Królowie, polscy. Wizerunki. Warszawa 1860
13. Karta tytułowa unikatowego wydania katechizmu Wawrzyńca Zyzanii Katichisis, Wilno 1595. Biblioteka Akademii Nauk w Leningradzie
14. Portret Władysława IV [1[zasłonięte]595-16], wykonany przez Aleksandra Lessera. W: J. Bartoszewicz, A. Lesser, Królowie polscy. Wizerunki. Warszawa 1860
15. Portret Stefana Batorego [1[zasłonięte]533-15], wykonany przez Aleksandra Lessera. Tamże
16. Współczesny portret Piotra Skargi. W: K. Cepiene, J. Petrau-skiene, Filniaus akademijos spaustuve leidiniai 1576—1805, Vilnius 1979
17. Wojciech Gerson: Portret Krzysztofa Radziwiłła. W: J. Bartoszewicz, W. Gerson, Hetmani polscy i koronni Wielkiego Księstwa Litewskiego. Warszawa 1860
18. Karta tytułowa dysertacji akademickiej w języku łacińskim. Drukarnia Akademicka SJ. Wilno 1643. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
19. Karta tytułowa unikatowego wydania gramatyki słowiańskiej W. Zyzanii z typografii brackiej. Wilno 1596. Biblioteka Akademii Nauk w Leningradzie
20. Wojciech Gerson: Portret Janusza Radziwiłła. W: J. Bartoszewicz, W. Gerson, Hetmani polscy koronni i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Warszawa 1860
21. Johann Schretter: Portret Katarzyny, żony Janusza i jego córki, Marii Radziwiłłówny. 1646 r. Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie
22. Drzeworyt przedstawiający herb Chodkiewiczów, fundatorów wydawnictwa Ewangelie uczitielnoje, Zabludów 1569. Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie. Fot. Jerzy Poprawski
23. Pierwsze w Rzeczypospolitej wydanie polskiego tłumaczenia z łaciny rozprawy Andrzeja Frycza Modrzewskiego, O poprawie
Rzeczypospolitej. Losk 1527. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
24. Św. Jan, miniatura z rękopiśmiennej księgi Ewangelie św. Jana z końca XVI w. W: Źjwapis Bielarusi XVI- XVIII st., Mińsk 1980
25. Jan Steen [1626 — 1679], malarz holenderski: Wesoła zabawa. Orszagos Szćpmuveszeti Muzeum a Regi Keptar Kaialógusa kćszi-tette Pigler Andor, Budapest 1954
26. Drzeworyt na stronie tytułowej druku C Bazylika: M. Barletius, Hiiloria o żywocie..., tłum. C. Bazylik. Brześć 1569. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
27. Karta tytułowa wydawnictwa Czasosłow, Kutein 1632. Biblioteka im. Sałtykowa-Szczedrina w Leningradzie
28. Znak firmowy druków jezuickich z początku XVII wieku
29. Produkcja książki w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1[zasłonięte]553-16
30. Karta tytułowa Biblii. Brześć 1563. Wariant pierwszy. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
31. Karta tytułowa Biblii. Brześć 1563. Wariant drugi. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
32- Karta tytułowa tłumaczenia Nowego Testamentu, dokonanego w duchu ariańskim przez Szymona Budnego. Biblioteka Kórnicka
33. S. Grodzicki, O poprawie kalendarza. Wyd. 3. Wilno 1589. Drukarnia Akademicka SJ. Biblioteka Kórnicka
34. Piąte wydanie katechizmu kalwińskiego w Wielkim Księstwie Litewskim. Biblioteka Narodowa w Warszawie
35. Miedzioryt nieznanego twórcy ze Statutu Litewskiego w języku polskim [Wilno 1614], z drukarni Leona Mamonicza, przedstawiający adresata dedykacji, króla Zygmunta III. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
36. Drzeworyt ze Statutu Litewskiego wydanego cyrylicą [Wilno 1588, druk Mamoniczów, przedstawiający Zygmunta III, adresata dedykacji pióra Lwa Sapiehy. Biblioteka Czartoryskicłi w Krakowie
37. Nowy Tntament. Wilno 1580. Drukarnia J. Karcana, Wydanie nie znane bibliografii. Biblioteka Kórnicka
38. Emblematy z panegiryku M. Kiszki, Triumphale solium. Serenis-ńmae. Reginae Poloniarum Caecilitie Renatae, wydanego w Drukarni Akademickiej SJ, Wilno 1637. Prawdopodobnie dzieło miedziorytnika J. Engelhardta. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
39. Karta tytułowa panegiryku K. Łąckiego, Septem Chodkiewicii fteróes..., [Wilno 1642, Drukarnia Akademicka Sj] na cześć objęcia przez Krzysztofa Chodkiewicza urzędu wojewody wileńskiego - dzieło K. Gótkego. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
40. Karta tytułowa wydawnictwa ku czci św. Kazimierza Jagiellon-czyka z biblioteki jezuitów w Nieświeżu, prawdopodobnie dzieło T. Makowskiego. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
41. Sygnet Iwana Fedorowa. W: J. Zapasko, Mistecka spadszezina Iwana Fedorowa, Lwiw 1974. Fot. Jerzy Poprawski
42. Zastawka z wydawnictwa Psałtir, Zabłudów 1570. Tamże. Fot. Jerzy Poprawski
43. Inicjały z wydawnictwa Psałtir, Zabłudów 1570. Tamże
44. Drzeworyt z wydawnictwa Nowyj ^awiet, z drukarni monasteru w Jewiu, z 1641 r. Tamże
45. Apostoł. Drzeworyt nieznanego mistrza z wydawnictwa Ewangelie, Wilno 1600. Biblioteka im. Sałtykowa-Szczedrina w Leningradzie
46. Dedykacja metropolicie Jowie Boreckiemu w epicedium na śmierć Leontego Karpowicza, Ljament u świata ubohih..., Wilno 1620. Drukarnia bracka. Tamże
47. Drzeworyt nieznanego misirza z typografii w Kuteinie, przedstawiający świętych Wariaama i Joasafa. W: Istorija o Waarłamie i Joasafie, perewod z greczeskogo J. Połówko, Kutein 1637. Biblioteka im. Sałtykowa-Szczedrina w Leningradzie
48. Filigrany z papierni Łukasza Mamonicza z początku XVII w. dla kancelarii Lwa Sapiehy, z herbem Lis Sapiehów. W: E. Lauce-vićius, Popieńus Lietuuoje, Vilnius 1967
49. Drukarnie i papiernie w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI i I połowie XVII w.
50. Przykład koronkowej oprawy cerkiewnej z introligatorni metropolitalnej w Wilnie z początku XVI w. W: E. Laucevićius, XV-XVIII a. knygą irisimai lietuuos bibliotekose, Vilnius 1976. Fot. Jerzy Poprawski
51. Oprawa z introligatorni jezuickiej w Wilnie z końca XVI w. W: E. Vega, Assertiones theologicae..., Wilno 1585. Biblioteka uniwersytecka w Wilnie. Fot. Jerzy Poprawski
52. Oprawa księgi z superekslibrisem Zygmunta Augusta i radeikiem przedstawiającym reformatorów Husa, Lutra, Kalwina i innych. W: N. Maris, Prima simplicissima mstitutio grammatica, Basilea 1523. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Fot. Jerzy Poprawski
53. Drzeworytowy ekslibris biblioteki Radziwiłłów w Nieświeżu z początku XVII w. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
54. Współczesny portret Lwa Sapiehy nieznanego twórcy. W: Scrip-tores Rerum Połonicarum t. VIII. Archiwum Domu Radziwiłłów Kraków 1885
55. Epicedium na śmierć Bohdana Ogińskiego, fundatora drukarni
1 brackiej, ruskiej w Jewiu. W: Threnographe..,, Jewie 1625. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
56. Karta tytułowa tłumaczenia na język litewski Postylli Wujka z odręcznym ekslibrisem Kolegium SJ w Krożach. Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie
57. Karta tytułowa jednej z części książki do nabożeństwa dla kalwinów w języku litewskim, Kniga Nobaźnistos, Kiejdany 1653. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
58. Anonimowe dzieło, Cnotliwy Litwin - przykład aktualnej literatury politycznej. Wiino 1592, druk J. Karcana. Biblioteka Czarto-ryskich w Krakowie
59. Miedzioryt karty tytułowej pancgiryku z drukarni jezuickiej W: J. Ślęski, Decora liluti... Pac..., Wilno 1642. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
60. A. Wladyslawiusz, Przygody i sprany trefne..., Lubcz 1613. Karta tytułowa. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
61. Portret Albrychta Stanisława Radziwiłła z 1640 r. Białoruskie Miejskie Muzeum Sztuki w Mińsku. Źjiwapis Bielarusi XII- XVIII st.. Mińsk 1980
62. Wpis własnościowy Biblioteki Radziwiłłów w Nieświeżu na wydawnictwie żywoty cezarów Swetoniusza, Antwerpia ok. 1591. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
63. W. Gerson: Portret Jana Karola Chodkiewicza. W: J, Barto-szewicz, W. Gerson, Hetmani polscy koronni i Wielkiego Księstwa Likw-skiego, Warszawa 1860
64. Portret Krzysztofa Chodkiewicza [t!562], wojewody wileńskiego, autorstwa nieznanego malarza, z ok. połowy XVII w. Kościół Parafialny w Nowogródku, ^ywapis Bielarusi XII-XVIII st., Mińsk 1980
65. Karta tytułowa polskiego przekładu dzieła łacińskiego A. Wołana, O wolności Rzeczypospolitej, Wilno 1606. Druk J. Karcana z ekslibrisem kolegium jezuickiego w Pińsku. Biblioteka Narodowa w Warszawie
66. M. Śmiglecki, O lichwie..., Wilno 1596, wyd. Drukarnia Akademicka SJ. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
67. Wpis własnościowy monasteru w Supraślu na tłumaczeniu wwiel-kiego zwierciadła przykładów^, Dioptry, wyd. 4, Kutein 1654. Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie
68. Oprawa książki Sarnickiego, Annales ...] libń odo, należącej do ojca biskupa wileńskiego, Eustachego Wołłowicza, z początku XVII w. fpraca introligatorów wileńskich]. Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie. Fot. Jerzy Poprawski
69. Karta tytułowa polemiki - listu do pastorów różnowierczych w Prusach i Rzeczypospolitej z wpisami własnościowymi niższego kleru. W: T. Klage [Clagius], Didymi Hermannotillani..., Wilno 1644. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie
70. Dawid Teniers [malarz flamandzki]: Wywoływacz jarmarczny. Kai-toteka malarstwa obcego. Muzeum Narodowe w Poznaniu
.71. Karta tytułowa popularnego wydawnictwa O obieraniu i ćwiczeniu koni. Biblioteka Narodowa w Warszawie
72. Podobizna Andrzeja Boboli z epicedium w języku polskim [Wilno 1629]. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
73. Panorama Wilna z początku XVII w. W; J. Jurginis, V. Merkys, A. Tautavićius, Vilniaus miesto istońja. Vilnius 1968





Indeks nazwisk

Abccedarski Lawrenlij Siemienowicz Abramowicz Jan Adam Jakubowicz Afanasij Filipowicz Ajzykiewicz Jeremiasz Alabiano Garcia Albertus Albin zakonnik Albin Jerzy Albrecht Hochenzollern Aleksander Wielki Aleksander Jagiellończyk Andrejew Durakow Aleksiej (Aleksy) Michajłowicz Alexandrowicz Stanisław Andrejew Durakow % Anna Jagiellonka Anna ks mazowiecka z Radziwiłłów Anna św Anselm z Canterbury Anzelm Polak Arciszewski Krzysztof Artus Gothard Arystoteles Attyla Augustinus zakonnik Augustyn Aureliusz św Azarycz SJemion wanowicz Baliński Michał Barbara Radziwiłłówna Barletius Marinus Barnicot J D A Baroffi Caesar Baronius Caesar BarskiKochler Andrzej BarskiKochler Jan Barszcz Jan Barszcz Jakub Bartłomiej ze Słupcy Bartoszewicz Kazimierz Barycz Henryk Baryczowa Maria Baza Wojciech Bazylewiczowie Bazylik Cyprian z Sieradza Benis Artur Bembus Mateusz Bernardoni Jan Maria Bernard z C airvaux św Berynda Pamwa Bieliński Józef Bielski Marcin Bicńkowska Barbara Bicrgieł Julian Biesiadocki Franciszek Bild/iukiewicz Adam Bildziukiewicz Jan Biliński Adam Billewicz (Bilewicz) Jerzy Billewicz (Bilewicz) Teodor Billcwiczowie (Bile wiczo wie) Biskupski Romuald Bobrzański Wojciech Bobola Andrzej św Boccacio Giovanni Bogdanowicz Stanisław Bogu chwało wicz Krzysztof Bojanowski Jan Bolemowski Feliks Bona Sforza Borecki Jowa Borsch Jerzy Bosgrave Jakub Bowa (Buvcs d;Hanstona Buova (TAntona) Brensztejn Michał Bretkunas iBretkun) Jonas Brcttncr Dawid Broński Krzysztof Bruckner Aleksander Brzostowscy BuchwaldPelcowa Paulina Budka Włodzimierz Budny Bieniasz Budny Szymon Burbianka Marta Buttwiłt Daniel Bychowicc Aleksander Calepin (Calepinus Ambrosius)Cecylia Renata Cedrowskijan Cezar iCaius Julius Caesar) GhaJecka Elżbieta (StefanowaSiesicka) Chalecki Krzysztof Chodkiewicz Aleksander Chodkiewicz Hieronim Chodkiewicz Hrehory (Grzegorz) Chodkiewicz Jan Karol Chodkiewicz Krzysztof Chodkie wieżowa zabela zobLacka zabelaChodkiewiczowa Katarzyna zobWiśniowiecka KatarzynaChodkiewiczowa Zolia zob Mielecka ZofiaChodkiewiczowie Ohodkiewiczówna Zofia Chokier Andrzej Chmarowie Chrapowicki Jan Chredyk Jonasz Chreptowiczowie Chrząstowski Andrzej Chylińscy Chym Mateusz Ciapiński Wasyl zob TjapińskiWasylCommendone Giovanni Francesco Crcspin Jean Czachrowski Adam Czarloryska zabela zob Korecka zabelaCzartoryski Mikołaj Jerzy Czechowic Marcin Czerniawscy Czernicka Agnieszka Czuderski Jegor Czyżewski Piotr Czyński Bartłomiej Cycero (Marcus Tullius Cicero) Dąbski Adam Dąbrowski Jerzy Damascen Jan św zob Jan Darń as cen śwDambrowski Samuel Daniel z Łęczycy Daubmann Jan Dauksza Mikołaj Decius Justus Ludovicius Dembski Marcin Demitrowicz Paweł Dicius Mikołaj Didymus Hermanovillanus zob Kiage Tomasz Długosz Jan Domaniewski Józef Domaniewscy Domaradzcy Domaszewska Nastazja zob Pieslakówna Nastazja Dominik ksiądz Dorohostajski Krzysztof Mi mi wid Dorohostajski Mikołaj Moniwid DorohostajscyMoniwidowie Dowgiałlo Zawisza Jan zob Zawisza Jan Dowgiałlo Dowgird Samuel z Pogowia "DowmontowicSiesiccy Drohojowski Krzysztof Druszkiewicz Zygmunt Dubielewicz Mateusz Dubingowicz Stanisław Dubowicz Jan Diisburg (Duisburg Dusburg Petrus) Dusiatska (Dusiacka) Anna Rudominowna Dziewirka Marianna Chryzostomowa Dvrka Wacław Elżbieta Habsburżanka (żona Zygmunta Augusta) Engelhardt Joanncs Epiktet Erazm z Rotterdamu (Desidcrius Erasmus) Estrcicherowie Eysmont Jan Ezop Febvre L u cień Ecdorow wan Fedorowiez Gricko Fedorowicz Gurin 'Feigelmanas Nojus Ferman Litwin Ferrara szlachcic Filaret Fiodor Romanów Fioł Szwajpolt Flawiusz Józef [Josephus Flavius) Franciszek introligator Franek A pastor Frąckiewicz Michał Frąckiewiczowie Frelich Wojciech Fronto Marcus Cornelius Galen (Galenus Claudius Pergamenus) Gasztołd Marcin Gasztołd Olbrarht Gaszlołd Stanisław Gasztoldowie Gawłowicki Bartłomiej Gerdziwiłłowie Gerson Wojciech Giedrojć Marcin Giedrojć Melchior Giedrojć Michał Gilowski Paweł Głombiowski Karol Gloskowski Maciej Goili usz Jan Golnicwski Chryzostom Górska Barbara Gotkc Konrad Gostomski Anzelm Górnirki Łukasz Górski jakub Grabę Sylwester Grabski Maciej Gratianus Gricko Fedorowicz zob rcdorowicz Grirko Grigorij wanów Groddeck Gotfryd Grodzicki Stanisław Grocki (Grodzki) Groicki Bartłomiej Gross Jerzy Grużewscy Grużewski Jan Grużewski Mikołaj GryczowaKawecka Alodia zob KaweckaGryczowa Alodia Grygorowicz Jan Grzegorz X papież Grzegorz Paweł z Brzezin Grzegorz z Żarnowca Grzybowski Mkhał Guicciardini Francesco Gurtn Fedorowicz zob Fedorowicz Gurin Gualtcro Fabricio Hajdukicwicz Leszek Halmonajka Ewa Hanowicz Jan Haraburda Wasil Hartleb Kazimierz Hasimow Stefan Haur Jakub Hawryła z Wilna Hedemann Otto Heliodor z Emesy (Heliodorus) Herakles Herburt Jan Hermanovillanus Didymus zobKlage TomaszHernas Czesław Hewel von Gotard Hiacynthus Bazyli Hlebowicz Bazyli Hlebowicz Jan H ebowiczowie Hołowczyński Jan Hołowczyński Jerzy Homer Horacy (Horatius Quintus Flaccus) Horukowscy Hozeasz fOseasz) prorok Hozjusz Stanisław Hrchorowiez Andrzej Hryń wanowicz Husjan Hussowski (Hussowczyk) Mikołaj Hybner Baltazar rzykowicz szlachcic saj Kamieńczanin sajkowscy wan Groźny wanowicz Hryń zob Hryń wanowicz wanowski Michał waszkiewicz Franciszek vinskis Zenonas zydor św Jablonskis Konstantinas Jacbnowicz Jan Jachipowicz Grigorij Jachipowiczowie Jackowie? burmistrz Jagiellonowie Jagiełło Władysław Jakob pisarz Jan rytownik Jan aJesu (Joannes a Jesu Mariade Sancto Petro) Jan biskup z książąt litewskich Jan chłop z żoną Tatianą % Jan Chryzostom św Jan Damascen św Jan Jakubowiez Jan Jonasz Jan Kapistran Jan Kazimierz Waza Jan Klimax św Jan ksiądz Jan XX papież Jan św Jan Złotousty Jan z Tęczyna janickaOlczakowa Elżbieta Jaroszewicz Józef Jasicnica Paweł Jasiński Jan Jasiński Józef Jasiński Mikołaj Jasińscy Jaskłowski Jan Jerlicz Joachim Jermolin Jerzy św Jewłaszewski Teodor Jewstafij archidiakon Joannes Lithuanus Joasaf św Jonasz Jan Jorck drukarz Józef św Judycki Piotr Judzę wicz Marcin Jurgiewicz Andrzej Jurginis Juozas Justynian Wielki Kaiser Stanisław Kalwin Jan (Calvin Jeanj Kaniewska rena Kantak Kamil Kamieński Petroniusz KamińskaLewicka Anna zob LcwickaKamińska Anna Karcan Jan z Wieliczki Karcan Józef Karcanowie Karmanowski Olbrycht Karpowicz Leonty Kasi riota Jerzy zob Skandcrbeg Katarzyna Habsburżanka żona Zygmunta Augusta Katarzyna Jagiellonka Katon (Cato Marcus Porcius Maior) Katullus (Caius Yalcrius Calullus) KaweckaGryczowa Alodia Kawieczyński Hektor Kawieczyński Maciej Kawieczyńscy Kazimierz Jagiellończyk Kazimierz Jagiellończyk św Kestort (Kęsztort) Sebastian Kęstortowa Krystyna Nonhardtówna zob Nonhardtówna Krystyna Kęstortowa Kicmozicki Wawrzyniec Kicrnsarski Michał Kictliczówna Barbara Kieżgajłowa Anna (Hanna) zob Radziwiłłówna Anna (Hanna) Kilian rytownik Kirszensztcjn Kryspin Kiszczanka Anna Krzysztofowa Radziwiłłowa Kiszka Anna Kiszka Jan Kiszka Mikołaj Kiszkowa Anna zob Zienowiczówna AnnaKiszkowie Klage Tomasz (Clagius Tomaszz Oiszlynka) KJepiknw Sokrat AlexandrowiczGKlodziński Mateusz Kłokocki Hieronim Klokocki Kazimierz Klosz Franciszek Kmita Jan Daniel Kmita Piotr Blastus f)Kmitowic Kochanowski Andrzej Kochanowski Jan Kochanowski Wąsy] Kochanowski Wasyl (Lithuanus)Kochlewski Piotr KochlerBarski zob BarskiKochlerKochowski Wespazjan Kocowski Bronisław Kojałowicz Wijuk Kazimierz Kojałowicz Wijuk Wojciech Kolakowski Slanisław Kolikowski Piotr Kolcndowie Koniuchowicz szlachcic Kononeńko Cyprian Konstancja Habsburżanka Kopciowie "Kopernik Mikołaj Kopjewiczowie Kopystyński Zachary Korcz Aleksander Korecka zabela (MikołajowaCzartoryska) Korneliusz zob Fronto Marcus CorneliusKorotaj Władysław Korsak Jan Chryzostom Korsak Józef Korsak Kazimierz Korsakowie Koryzna Mikołaj Kosman Marceli Kosobucki Józef Kosobucki Paweł Kostecki ksiądz Koszutski (Koszucki) Stanisław Kosy Teodozy (Kosoj Teodosij) Koi Stanisław Koiula Rudolf i Kownaccy Kozakowicz Jan Kozaki ćwicz (Kozakowicz) Bartłomiej Kozakicwicz (Kozakowicz) Wojciech Koźmińczyk Jan Kraje wski Kazimierz Kraiński Krzysztof Krasnolepow Stepan Kraszewski Józef gnacy Kreuza Leon Kromer Marcin Kroszyńscy Krowicki Marcin Kriiger Oswald Krukowscy Krzyszkowski Wawrzyniec Krzysztof św Kscnofont (Xenophon) Kuchowicz Zbigniew Kulwicć Abraham Kurbski Andrzej Kulniew Prochor % Kuncrwicz Josefat Kurczcwski Jan Kyburg poseł Labarre Albert Lachowicz szlachcic Lacka sabela (HieronimowaChodkiewiczowa) Lacki Kazimierz Lancclot (Launcelot) Lamanowicz Jan Lang Feliks Lange Jan Lankau Jan Laucevićius Edmundas Lebiedzkz Stefan Lebcdys Jurgis Leima bogini Lelewel Joachim Lesser Aleksander LewickaKamińska Anna Licynius Namysłowski Jan Lindau Wilhelm Lippomano Alojzy (Lippomanus Aloisius) Lippomano Hieronim Lipsiusjustus Lisowskij Nikołaj Michajłowicz Littan Mateusz Liwiusz (Titus Livius) Locchius Andrzej (Andreas) Lopez Joannes Lubelczyk Jakub Lubomirscy Lubomirski Michał J ubieniecki Stanisław Ludgarda Ludwik z Granady św Luter Marcin (Martin Lułher) Łabunowski Wacław (DaujotoWacław z Labunowa) Łabęcki Baltazar Lapiński Jakub Łapka Walenty Łasicki Jan Łaski Jan Łaszcz Marcin Ławrynowicz Marek Łazar ihumen Łazarz Andrysowic Łęczycki Mikołaj Łojba Andrzej Łukaris Cyryl ŁukSiene Meile Łuppow Sergiej Pawłowicz Maciej z Miechowa (MiechowitaMaciej) Maciek Maciszewski Jarema Mączyński Jan Magielona (Magiellona Magelona)"Majkowski Edmund Makowiccki Jan Makowski Tomasz Maksim Grek Maksymilian cesarz Malcwicz Teodor Małachwiejowicz Wasil %MałeckiSandecki Jan zob SandeckiMałecki JanMamonicz Kuźma Mamonicz Leon (Lew) ii Mamonicz Łukasz Mamoniczowie !Mankiewicz Paweł Marcel zakonnik Marcin z Kazimierza Marcin z Miechowa Marcin z Wysokiego Maria de Mcdicis (Maria Medycejska) Markiewiczowie Markowicz Jakub Markowicz Micha! Martin Henry Martowski Marcjan Maskicwicz Samuel Mateusz doktor Matfiej pop Mażvydas (Mażwid) Marcin Medeksza Stefan Meisner Balthasar Melanchthon Philipp Meluzyna (prawd Lusignan) Mezapeta Konstanty Michalon Litwin zob Mikołaj ewicz Wencław Mickiewicz Adam Mickiewiczowie Miechowita zobf Maciej z MiechowaMielecka Zofia (Janowa Chodkiewiczowa) Mieleski Augustyn Rotundus Mieleska Rotundusowa Zofia Międzyleski Wawrzyniec Migdalowski Paweł Migon Krzysztof Mikołaj z Błonia Mikołaj św Mikołajewicz Wencław Minwidowie Moniwidowie Dorohosiajscy zob Dorohostajscy Moniwidowie Modrzewski Frycz Andrzej i Mora Domenico Morochowski Eliasz Morsztyn Bogumił Morsztyn Hieronim Morsztyn Zbigniew Morus Thomas (Morę Sir Thomas) Morzy Józef Mścisławiec Piotr Muczkowski Józef Murmelius Stanisław Muszkowski Jan Naborowski Daniel agomicwicz Bartłomiej Namyslowski Licynius Jan zob Licynius Namysłowski Jan Nargielewiczowie Narkiewiczowie Naruszewiczowie Neugebauer Salomon Niemojewski Stanisław Xiniński Stanisław Nonhardtówna Krystyna Kesiortowa NowakDlużewski Juliusz Nowomski A zakonnik Obuchowkz Filip Obuchowiczowie Obugid Ochmański Jerzy Ogiński Bogdan (Bohdan) Ogińska Regina zob Wołlowiczówna Regina Oginscy Ogrodziński Przemysław Okmianscy OlczakowaJantcka Elżbieta zob JanickaOlczakowa Elżbieta Oiizarowski Aron (Aaron) Aleksander Olszewski Jakub Olszewski Krzysztof Onacewicz Zegota gnacy Onkow (Onkowicz) Bogdan Orzechowski Stanisław Osiander Lucas Ostrogski Wasyl Ostrogska (Ostrowska) Elżbieta (KrzysztofowaRadziwiłłowa) Ostrogscy Ostroróg Jakub Ostrorogowa Barbara zob Stadnicka BarbaraOwidiusz (Ovidius Publius Naso) Pac Jan Kazimierz Pac Mikołaj Pacowie Paleolog Jacobus Paszkiewicz Jan Patro Christophorus Patruus Jan Patruus Krzysztof PelcowaBuchwald Paulina zob BuchwaldPelcowa Paulina Petrarca Francesco Petrauskiene rena Petrużycka Nastazja zob Pieslakówna NastazjaPetrużycki Mikołaj Bohdanowicz Pękalski Marcin Pękalscy Piechnik Ludwik Piekarski Kazimierz Pielgrzymowski Eliasz Pierszko Mikołaj Pieslakówna Nastazja lliniczowa Domaszewska Mikołajowa Petrużycka) Pietkiewicz Franciszek Pietkiewicz Melchior Pietkiewiczowie Pilichowski Czesław Piotr z Goniądza Piotr z Poznania Piotrkowczyk Andrzej Piotrowicz Janusz Piotrowicz Józef Piotrowski Łukasz Pius papież Plater T zakonnik Platerowicz Kazimierz Platinius rytownik Pliniusz (Plinius Secundus Caecilius Caius) Plutarch (Plutarchus) Poczapowski Jan Polanko Bartłomiej Polidorus Vergilius Połówko Połówko Joasaf Połówko Waarłam Połubińscy Poplatek Jan Porfiry introligator Possevino Antonio Poszuszwińska Zofia (Wnuczkowa Markowa) Potocka Katarzyna QanuszowaRadziwiłłowa) Powodowski Hieronim Prokopowicz Perchun Protasowicz Jan z Mohylnej Protasowicz Walerian Protasowiczowie Przesławska Bogdana (Melchiorowa) Przyłubski Szczęsny Przypkowski Samuel Ptaśnik Jan Pucitelli Virgilio Pułaski Franciszek Radwan Jan Radziminowicz Wojciech Radziszewska Julia Radziszewski Franciszek Radziwiłł Albrycht Stanisław Radziwiłł Albrycht Władysław Radziwiłł Aleksander Ludwik Radziwiłł Bogusław Radziwiłł Jan Radziwiłł Janusz (f ) Radziwiłł Janusz (t ) Radziwiłł Jerzy Radziwiłł Krzysztof (f ) Radziwiłł Krzysztof Mikołaj Piorun (+ ) Radziwiłł Mikołaj (brat Janusza) Radziwiłł Mikołaj Czarny Radziwiłł Mikołaj Rudy Radziwiłł Mikołaj Sierotka Radziwiłł Stanisław Radziwiłlowa (Albrychtowa) Anna zob Sapieżanka Anna Radziwiłfowa (Bogusławowa) Maria zob Radziwiłłówna Maria Rądziwiłłowa (Januszowa) Maria łiosp mołdawska Radziwiłłowa Katarzyna zob Potocka Katarzyna Radziwiłlowa Anna zob Kiszczanka AnnaRadziwiłłowa Elżbieta zob Ostrogska ElżbietaRadziwiłłowa (Mikołajowa) Elżbieta zob z Szydłowca Elżbieta Radziwiłłowie Radziwiłłówna Anna (Hanna) (Kieżgajlowa Mikołajowa) Radziwiłłówna Barbara zob Barbara Radziwiłłówna Radziwiłłówna Krystyna (Janowa Zamojska) Radziwiłłówna Maria (Bogusławowa Radziwiłłowa) Rajeccy Rapolionis (Rapageionis) Rafajlowicz Stanisław Raskiewicz szlachcic Reiner Balcer Reiner Jerzy Reinhold Adam Rej Mikołaj Rembolt Bcrtold RepninOboleński Boris Aleksandrowi cz i Reynold Jan Rhegius Urbanus Rhctc Joachim Rodionow ksiądz Rodkiewiczówna Janina Roguski Sylwester Rojzjusz Piotr Rotundus Mieleski Augustyn zob Mieleski Augustyn Rotundus Rozbiciu Stanisław Rudnicka Jadwiga Rudominowna Dusiatska Anna zob Dusiatska (Dusiacka) Anna Rusakow kupiec % Rusiński Józef Rutko zakonnik Rutski (Rucki) Józef Welamin Rymsza Andrzej Rysiński Salomon Ryszkowski Jan Sabinus doktor Sakowicz Kassian Salinarius Wojciech Samborecka Dorota (Melchiorowa Zawiszyna) SandcckiMałecki Jan Sapieha Aleksander Sapieha Jan Sapieha Kazimierz Leon Sapieha Krzysztof Sapieha Lew Sapieha Mikołaj (+) Sapieha Paweł Sapiehowie Sapieżanka Anna (Albrychtowa Radziwiłłowa) Sapunow Boris Wiktorowicz Sarbiewski Maciej Kazimierz Sarnicki Stanisław Savonarola Girolamo Schedel Hartmann Schlichtyng Jonasz Schonflissius Andrzej ! Schónhof Jerzy Schretter Johann Schustcr Kamila Schwartz Endris Schwertner Kasper Segethus Thomas Seneka (Lucius Annaeus Seneca) starszy i młodszy Sielawa Antoni Siemion wanowicz Siesicka Elżbieta zob Chalecka ElżbietaSitstrzencewicz Piotr Silnicki Stanisław Silva Georgius Simmons J S G SiniarskaCzaplicka Jadwiga Skanderbeg (Kastriota Jerzy Gjerg Kastrioti Skenderbeu) Skarga Piotr Skórka Wojciech Skorulski Rafał Skoryna Franciszek Slawoczyński Salomon Mozerka (Slavocinskis Saliamonas Mozerka) Słuccy Słuszkowie Smotrycki Melecjusz Sobieska Anna Soból Spirydion Sobolewski Aleksiej wanowicz Socyn Faust Sofokles (Sophokles) Sokołowski Piotr Sokołowski Stanisław Sołomoreccy Somoroka Andrzej Soxo Benedykt Spangenberg johann Spaś św Stadnicka Barbara (Ostrorogowa Jakubowa) Stancaro Francesco Stancykiewicz Jakub Stanisław z Buku Stanisław wojewoda Starowolski Szymon Steen Jan Stefan starosta wolkowyski Stefan Batory Stetkiewicz Bogdan Stetkiewicz Wilhelm Stetkie wieżowi e Stojanowski Stanisław Stolarczyk Jan Straszewicz Franciszek Stroganow Anika Strubicz Maciej Stryjkowski Maciej " Sturm Johann Sudrowiusz Stanisław (SudroviusStanislaus) Sulewski Paweł Sultzer Salomon Sultzer Ulryk Sultzerowic Sunytr Franciszek Suszka Aleksander Swaracki Mikołaj Swetoniusz (Suetonius CaiusTranquillus) Szamborowski kanonik Szarfenberger (Szarfenberg) Mikołaj Szarfcnbergerowie SzczerbickaŚlęk Ludwika Szczurecki Jan Szeliga Jan Szemiotowie Szemiotówna Rachcla Szeres szlachcic Szolkowscy Szpakowicz szlachcic Szpakowicz Daniel Szperkowicz Wojciech Sztruszek Jerzy Szwejkowski Jan Szwejkowski Krzysztof Szwejkowscy Szwerynowie Szwykowski Stefan z Szydłowca Elżbieta fMikołajowa Radziwilłowa) Szyrwid Konstanty SzyldzikowicZ Slrlan Szyldzikowicz Zachariasz Ślęcki Jan Ślęski Jan Śloska Michał Śmigielski Józef Śmiglecki Marcin Talwosz Adam Tazbir Janusz Tekla św Telega Stefan Tenicrs Dawid Teognides (Teognis Theognis)Tiraquellus Andreas Tjapiński (Ciapiński) Wasyl Tochtrrman Jan Tolgsdurf Erdman Tokarski szlachcic Toyxtor gnacy Treter Tomasz Trilner Hanuś !Tryzna Piotr Kazimierz Tryznowie Trzecieski Andrzej senior Trzecieski Andrzej junior Trzeć i esc y Trzynadlowski Jan Tumelis Juozas Turnowski Szymon Tuszyński Jan Florian Twardowski alchemik Tyllowie Tyszkiewicz Janusz (f ) Tyszkiewicz Jerzy Tyszkiewicz Reginald KazimierzTyszkiewicz Teodor Skumin Ty szkle wic zowie Udrycki (Udrzycki) Uffan Diego Unichowski Grzegorz Urban Wacław Veit Dietrich (Wit Teodor) Vicellius (Witzel Jerzy) Vladimirovas Levas Volkel Jan Vorbek Lettow Maciej Vulteitts Hermannus Waarłam św Wacław z Szamotu! Waligóra Warszewicki Stanisław Wasilij św Wawrzeccy Wencław Mikofajewicz zob Mikolajewicz Wencław zob Michalon LitwinWergiliusz (YergiHus Publius Maro) Weynart Ambroży Węgierski Andrzej Wiażewicz Albert Wielhorski Władysław Wierzbowscy Wierzbowski Kazimierz Wierzejscy Wierzejski Stanisław Widmanstadt Filip Wilamowicz Jan Wiłczopolski Stefan Willant Hrehory Wisłocki Władysław Wiśniowiecka Katarzyna (Hrehorowa Chódkiewieżowa) Witalij z Dubna Witold W Ks Litwy Witowicz Jan Wittyg Wiktor Władysław V Waza Władysławiusz Adam Wladysławowicz Sawa Wnuczkowa Zofia zob Poszuszwińska ZofiaWnuczkowie Wojciech Litwin Wojciechowska Maria Wojewódka Bernard Wojna Abraham Woj nowie Wojsznarowicz Kazimierz Wolan Andrzej Wolan Tomasz Wolski Mikołaj Wolski Paweł Wołłowicz (Wołowicz) Eustachy(Ostań) Wołłowicz (Wołowicz) wanWołlowiczowie (Wołowiczowie) Wołłowiczówna (Wrołowiczówna)Regina (Bohdanowa Ogińska) WoJodkiewicz Krzysztof Wujek Jakub Wyczański Andrzej Wyrwidąb Wyszottowie Zabłocki Jerzy Zaborowski Aleksander Zaborowski Pawet Zaborowski Samuel Zacharzewski Jan Zacjusz (Zacius) Szymon Zahorowski Wasyl Zajączkowski Wojciech Zaleski Jan Załęski Stanisław Zambocki Jan Zamoja Jan Zamojscy Zamojska Kryslyna zob Radziwiłłówna Krystyna Zamojski Jan Zawadzki Józef Zawadzki Konrad Zawisza Jan Dowgiałlo Zawisza Krzysztof Zawisza Melchior Zawiszowie Zawiszyna Dorota zob Samborecka DorotaZebrzydowski Mikołaj Zenowicz (Zienowicz) Krzysztof Zenowicz Mikołaj Despot Zenowiczowie Zenowiczówna Anna (Kiszkowa Janowa) Zięba Marcin Zowdzicz Adam Zygmun August " Zygmun Stary Zygmun Waza Zyzania Stefan Zyzania Wawrzyniec Żaba Aleksander Żaba klucznik Żdan drukarczyk Żegota Onacewicz gnacy zob Onacewicz Żegota gnacy Źerowski Andrzej Żibritowa Gabriela Żurakowski Bazyli Żurkowa Renata Żurowski Stanisław





Spis treści

Wstęp | 5
Wielkie Księstwo Litewskie w dobie Renesansu i Baroku j 21
Przemiany spoleczno-gospodarcze | 21
Przemiany kulturowe | 23
Szkolnictwo ] 42
Inne ośrodki oddziaływania kulturalnego | 65
Produkcja książki | 85
Drukarze i drukarnie | 85
Analiza statystyczna produkcji drukarskiej | 118 Organizacja i technika drukarstwa i 133 Technika wydawnicza i estetyka druków | 137 Papiernie w Wielkim Księstwie Litewskim j 150 Oprawa książek | 157
Krążenie i zbieranie książek j 167
Handel książką | 167
Rozpowszechnianie książek zakazanych | 177
Gromadzenie książek | 184
Biblioteka królewska! 184
Biblioteki kościelne j 188
Biblioteki klasztorne I 190
Biblioteka Wileńskiego Kolegium Jezuickiego j 1%
Księgozbiory duchowieństwa świeckiego i zakonnego | 199
Biblioteki zborowe | 201
Biblioteki cerkiewne, monasterskie i duchowieństwa
prawosławnego | 202
Biblioteki magnackie | 204
Biblioteki szlacheckie | 212
Biblioteki mieszczańskie I 217
Czytelnictwo książek 1223
Czytelnictwo o charakterze elitarnym | 223 Czytelnictwo szlachty i magnatów [ 229 Książka w środowisku intelektualnym i literackim J 260 Czytelnictwo kleru zakonnego i świeckiego | 267 Czytelnictwo mieszczan i chłopów | 280
Zakończenie [ 299
Wybrana literatura | 308 Spis ilustracji [ 316 Indeks nazwisk | 321



Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.


ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT


NIE ODWOŁUJĘ OFERT, PROSZĘ POWAŻNIE PODCHODZIĆ DO LICYTACJI