|
Czesław Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 w
Szetejniach na Litwie - zm. 14 sierpnia 2004 w Krakowie),
polski oraz litewski poeta, laureat literackiej nagrody Nobla
w 1980 roku. Otrzymał tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów
Świata.
Dzieciństwo i
młodość
Wielkie Księstwo Litewskie, na terenach
którego wychował się Miłosz, wraz ze swą wielokulturową,
tolerancyjną atmosferą, wywarło decydujący wpływ na jego
twórczość. Poeta odwoływał się często do wspomnień z
dzieciństwa. Inspirację stanowiło dla Miłosza zarówno spokojne
życie na wsi (jego rodzina pięczętowała się herbem Lubicz),
jak i szalone podróże z ojcem. Ogromny wpływ na poetę wywarły
historyczne wydarzenia, których stał się świadkiem. Jako młody
chłopiec obserwował rewolucję październikową oraz wojnę
polsko-bolszewicką. W tym czasie, 19 września 1917 r. urodził
sie jego młodzszy brat, Andrzej Miłosz, późniejszy
reżyser-dokumentalista, publicysta i
tłumacz.
Miłosz studiował na Uniwersytecie
Stefana Batorego w Wilnie, najpierw polonistykę na Wydziale
Humanistycznym, po krótkim czasie przeniósł się na prawo Nauk
Społecznych. Zadebiutował w 1930 roku na łamach
uniwersyteckiego pisma "Alma Mater Vilnensis" wierszami
Kompozycja i Podróż. Był członkiem grupy poetów Żagary i
współtwórcą pisma o tej samej nazwie. Pracował w radiu w
Wilnie. Został zwolniony po oskarżeniach o wspieranie dążeń
Litwinów do przejęcia Wilna oraz działalność na rzecz kultury
białoruskiej.
[edytuj]
II wojna światowa
Po rozpoczętej 1 września 1939 roku
niemieckiej agresji na Polskę, Miłosz udał się na południe
kraju. Kiedy 17 września na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow
wojska Armii Czerwonej rozpoczęły inwazję na granicy
wschodniej Rzeczpospolitej poeta znajdował się już w Rumunii.
Wojska ZSRR zajęły Wilno a potem przekazały je Litwinom.
Miłosz powrócił do rodzinnego miasta, przyjmując obywatelstwo
litewskie. Jednak już 14 czerwca 1940 150 tys. żołnierzy ZSRR
wkroczyło na teren Litwy i rozpoczęła się sowiecka okupacja.
Poetą bardzo wstrząsnęły te wydarzenia, co znalazło
odzwierciedlenie w jego poezji. Opuścił Wilno i przeniósł się
do okupowanej przez Niemców Warszawy. Miłosz pod pseudonimem
Jan Syruć opublikował w roku 1940 tom Wiersze. W Warszawie
poeta uczestniczył w podziemnym życiu literackim. Po upadku 2
października 1944 roku powstania warszawskiego Miłosz wyjechał
do Krakowa. W 1945 do Krakowa weszli Rosjanie, a poeta
pozostał tam aż do końca tego roku.
[edytuj]
Okres powojenny
Początkowo Miłosz był bardzo
entuzjastycznie nastawiony do nowej władzy. Miał lewicowe
poglądy, które ujawnił jeszcze przed wojną. Sądził, że ma
obowiązek zaangażować się w budowę nowego porządku społecznego
i politycznego. Podjął pracę w komunistycznej dyplomacji w
Stanach Zjednoczonych oraz Paryżu, jako attaché kulturalny. Do
1951 roku Miłosz zdał sobie jednak sprawę, że stalinowski
komunizm oznaczał terror i prześladowania setek tysięcy
polskich patriotów. Poeta zdecydował się zerwać z władzami i
poprosił o azyl polityczny we Francji.
W 1960 roku przeprowadził się do Stanów
Zjednoczonych, gdzie wykładał literaturę słowiańską na
Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, oraz na Harvardzie.
Za granicą tworzył głównie poezję, bardzo różnorodną, choć
największe uznanie zyskały jego wiersze polityczne (np. Który
skrzywdziłeś). W PRL-u oficjalnie uznany za zdrajcę i
renegata, został uroczyście potępiony przez Związek Literatów
Polskich oraz niektórych autorów (Konstantego Ildefonsa
Gałczyńskiego, Mariana Brandysa, Jarosława Iwaszkiewicza i
Antoniego Słonimskiego). Do 1980 istniał zapis cenzorski,
zakazujący nie tylko publikować jego utwory, ale nawet
wspominać jego nazwisko w publikacjach. Książki Miłosza były
drukowane w podziemu, przemycane z zagranicy, a dla
nielicznych dostępne w działach prohibitów bibliotek
uniwersyteckich. Miłosza odrzucała również część polskiej
emigracji, zarzucającej mu początkowe poparcie dla przemian w
Polsce i "bolszewizm". Znalazł natomiast oparcie na emigracji
w osobie Jerzego Giedroycia i środowisku jego paryskiej
"Kultury".
Stosunek władz i środowiska
emigracyjnego do Miłosza zaczął się zmieniać po 1980 roku,
kiedy poeta otrzymał literacką nagrodę Nobla za całokształt
twórczości. Rok później przyjechał do kraju, gdzie jego utwory
zostały już oficjalnie wydane (choć część z nich ocenzurowano,
a część mogła się nadal ukazywać tylko w wydaniach
podziemnych). Stały się one natchnieniem dla rozwijającej
opozycji politycznej. W 1981 roku, w czasie pobytu w kraju
otrzymał doktorat honoris causa Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego (promotorka: I. Sławińska), a w 1989 roku
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1990 roku Miłosz został członkiem PAU
(Polskiej Akademii Umiejętności). Miłosz był też autorem
przekładów W. Szekspira, Biblii (Księga Psalmów, Księga Hioba,
Pieśń nad Pieśniami, Ewangelia według św. Marka) oraz
tłumaczeń polskich poezji na język
angielski.
W 1993 roku poeta definitywnie
przeprowadził się do Polski, gdzie jako miejsce pobytu wybrał
Kraków, jak twierdził "najbardziej zbliżony do
Wilna".
W 1994 roku Czesław Miłosz został
odznaczony Orderem Orła Białego.
Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 roku w
Krakowie, przeżywszy 93 lata. Został pochowany w Krypcie
Zasłużonych na Skałce.
Poezja Miłosza
Wiersze Czesława Miłosza są głęboko
intelektualne, a metafory jakich używa - sugestywne. Jego
twórczość z lat 30, przed II wojną światową jest przesycona
katastrofizmem. Dominuje w niej rozmach, metaforyczność,
rytmiczność, wizje apokalipsy.
Wiersze pisane podczas wojny nie mają
już w sobie tyle patosu. Są znacznie mniej ozdobne. Poeta
stawia na komunikatywność wiersza - na zrozumiałość zawartych
w nim treści filozoficznych i intelektualnych. Część z tych
wierszy poświęca Miłosz okupowanej Warszawie, w której spędził
prawie cały okres wojny (Miasto, Błądząc). W twórczości
Miłosza przypadającej na okres wojny da się również zauważyć
świadome odchodzenie od tematyki wojennej. Znajdziemy wiersze
opisujące zwykłe piękno świata, który - mogłoby się wydawać -
nigdy nie zaznał wojny. Tak jest w wierszach Piosenka
pasterska, czy Świat - poema naiwne z 1943
roku.
Po wojnie poeta podjął tematykę
bardziej filozoficzną. Szczególnie upodobał sobie formę
traktatu. W wydanym w tomie Światło dzienne Traktacie moralnym
piętnuje zanik wartości, krytykuje brak moralności i wskazuje
na to, co jego zdaniem, należałoby zmienić w ludzkiej
mentalności. W 1957 roku napisał Traktat poetycki pokazujący
polską historię, kulturę i mentalność ludzi z czasów Młodej
Polski. W tomie Druga przestrzeń (2002 r.) znalazł się traktat
teologiczny, w którym Miłosz rozważa problem tajemnicy
wiary.
Wiersz Miłosza na Pomniku Poległych
Stoczniowców 1970
Oprócz wielu poezji Czesław Miłosz
wydał także eseje (Rodzinna Europa, Zniewolony Umysł, Ziemia
Ulro, Ogród nauk), powieści (Dolina Issy) oraz dziennik (Rok
myśliwego).
Miłosz po zerwaniu swoich związków z
komunistycznymi władzami wyrażał w swej twórczości niechęć i
krytykę w stosunku do PRL, często piętnował polski
nacjonalizm, krytykował tradycyjny polski katolicyzm -
określany przez siebie ciemnogrodem.
| 
