Czekany turystyczne, wspinaczkowe, alpinistyczne – można by wymienić jeszcze co najmniej kilka określeń, ale co one tak naprawdę oznaczają?!

Wiadomo, że czekany to nieodzowny element ekwipunku turysty zimowego, a także tego wybierającego się w góry lodowcowe. To także absolutna konieczność przy wspinaczce lodowej i mikstowej. Jednakże te dwie dziedziny aktywności zimowej – turystyka oraz wspinaczka to często zupełnie różne rodzaje wykorzystania czekana...
Jak zatem wybrać czekan, tak aby sprostał naszym wymaganiom i jednocześnie żebyśmy nie przepłacali za produkt, którego charakterystyk nie wykorzystamy?!

W niniejszym poradniku postaramy się przybliżyć nieco temat czekanów – ich rodzajów i przeznaczenia. Nie będziemy się tu wgłębiać w historię i szczegóły techniczne każdego z możliwych rodzajów czekanów – opiszemy najważniejsze cechy, które umożliwią dobór odpowiedniego dla każdego z nas modelu.

I. Budowa

Wszystkie czekany składają się praktycznie z tych samych elementów składowych: głowicy i styliska. Wymienić można także grot, ale w niektórych modelach – głównie ultralekkich, przeznaczonych do skitouring'u – nie stosuje się grota, a jego funkcję przejmuje specjalnie ścięty koniec styliska.

Na czym więc polega różnica między czekanami w góry, a czekanami do wspinaczki?!

Otóż na materiałach, profilowaniu tak głowicy jak i styliska oraz technologii wykorzystywanych podczas ich wytwarzania.

II. Materiały

1. Stylisko

O ile jeszcze kilka lat temu na rynku dostępne były czekany z drewnianym (!) styliskiem (do niedawna czekan turystyczny z drewnianym styliskiem posiadała w swojej ofercie firma Grivel), o tyle teraz praktycznie zaprzestano produkcji takowych.
Obecnie najczęściej stosowanym materiałem do produkcji stylisk czekanów turystycznych (w tym także skitour'owych) jest aluminium, stosowane praktycznie przez wszystkich producentów. W czekanach używanych do wspinaczki lodowej i mikstowej od pewnego czasu stosuje się także włókna węglowe, głównie ze względu na ich wytrzymałość mechaniczną, niską wagę i odporność na działanie temperatury. Tu wymienić można choćby czekany firmy Black Diamond (model COBRA).

Największe różnice w styliskach czekanów górskich i wspinaczkowych dotyczą ich kształtu.
W czekanach turystycznych stosuje się z reguły styliska proste (np. w niektórych czekanach turystycznych Petzl – SNOWRACER, SNOWWALKER) lub lekko wygięte w górnej partii (jak w modelach Climbing Technology ALPIN TOUR, HOUND G). Dzieje się tak, ponieważ podczas wyjść turystycznych czekan w 90% przypadków trzymany jest za głowicę (podczas trawersów i w średnio stromym terenie) lub za górną część styliska - tuż pod głowicą (z reguły przy stromych podejściach pokonywanych frontalnie).

Czekan turystyczny HOUND G

Styliska czekanów stosowanych podczas wspinaczki posiadają już dużo agresywniejsze wygięcie. Spowodowane jest to faktem, iż czekany te, trzymane są z reguły za rękojeść umieszczoną w dolnej części styliska, gdzie często stosuje się także specjalne profilowane uchwyty (Petzl NOMIC, ERGO lub Black Diamond FUSION, REACTOR). Pozwala to na bardziej ergonomiczne ułożenie dłoni podczas wspinaczki.

 

Czekan wspinaczkowy FLY HOOK ADZE

Specjalizacja w każdej z dziedzin aktywności zimowej wymagającej użycia czekana sprawia, że czekany dedykowane ściśle do jednej z nich z reguły nie sprawdzą się w drugiej – np. czekan Petzl ERGO zupełnie nie będzie się nadawał do zastosowań turystycznych, a patrząc w druga stronę – z czekanem turystycznym Climbing Technology ALPIN TOUR praktycznie niemożliwe będzie wspinanie się w trudnym terenie mikstowym).
Niektórzy producenci posiadają jednak w swojej ofercie czekany „modułowe”, w których to przez dodanie lub odjęcie któregoś z akcesoriów przystosować go można do zastosowania podczas wyjść turystycznych lub do wspinania. Przykładem takiego czekana może być Petzl QUARK. Jednakże, jak wspomniano powyżej – nie jest to ani specjalistyczny czekan wspinaczkowy, ani turystyczny – podczas wspinania dłoń nie będzie ułożona tak ergonomicznie jak w modelach typowo wspinaczkowych, natomiast podczas uprawiania turystyki – może okazać się, że grot nie penetruje tak dobrze zmrożonego śniegu jak grot w czekanach turystycznych... Dla osób wyższych może się także okazać zwyczajnie za krótki.

Kolejną różnicą, na którą możemy zwrócić uwagę jest wytrzymałość tych elementów. O ile w czekanach turystycznych spotkać można dwa rodzaje styliska: B (podstawowe, o wytrzymałości ok. 2,5 kN) i T (techniczne – o podwyższonej wytrzymałości – 3,5 kN, umożliwiające zakładanie stanowiska i wykorzystania podczas asekuracji), o tyle w czekanach używanych podczas wspinaczki stosuje się wyłącznie styliska typu T.
Dzieje się tak głównie dlatego, że czekany turystyczne nie są podawane obciążeniom występującym podczas wspinania i stąd nie wymaga się od nich aż takiej wytrzymałości. Oczywiście w najmniejszym nawet stopniu nie wpływa to na bezpieczeństwo użytkownika i posiadacz czekana turystycznego ze styliskiem typu B nie musi obawiać się, że podczas wyhamowywania niekontrolowanego zjazdu coś niedobrego stanie się z nim lub z czekanem!

2. Głowica

Do produkcji głowicy czekana stosuje się głównie wysokiej jakości stal, ale spotyka się także głowice wykonane ze stopu aluminium.
Ten drugi materiał stosowany jest w modelach turystycznych, ultralekkich (np. Climbing Technology AGILE), które wykorzystywane są głównie podczas skitouring'u. Jest to możliwe, ponieważ czekan taki używany jest z reguły w głębokim śniegu i głowica nie jest narażona na uderzenia w twardy lód lub skałę ukrytą pod jego cienka warstwą.

Czekan skitour'owy

Jeżeli użytkownikowi zależy na wytrzymałości – nawet kosztem wyższej wagi (dylemat ten występuje praktycznie wyłącznie w przypadku czekanów turystycznych; w przypadku czekanów lodowych czy do dry-tooling'u stosuje się wyłącznie głowice stalowe) – wtedy wybierze model z głowicą stalową. Jednak nawet w obrębie czekanów ze stalowymi głowicami występują dość poważne różnice.
Najważniejsze dotyczą kształtów ostrza i tym, czy głowica zakończona jest łopatką (wszystkie modele turystyczne), młotkiem (część czekanów wspinaczkowych) czy w ogóle ostrze występuje samo (które to rozwiązanie stosowane jest w dry-tooling'u i podczas wspinania w lodzie lub mikście w przypadku wcześniejszego założenia punktów asekuracyjnych – np. podczas pokonywania ekstremalnie trudnych dróg i podczas zawodów).

Łopatkę stosuje się w czekanach turystycznych z dwóch powodów.
1. Czekany wprowadzono na stałe do ekwipunku wspinacza / turysty zimowego nieco wcześniej niż raki. Stąd też na stromych stokach używano łopatki do wybijania stopni, które tworzyły swoistą drabinę, a ich jakość była wyróżnikiem klasy przewodnika, który je wybijał. Dziś już rzadko stosuje się tę metodę.
2. Łopatka używana jest obecnie zamiennie z ostrzem do wyhamowywania zjazdu – używa się jej w śniegu, gdzie z racji większej powierzchni sprawdzi się lepiej niż przechodzące przez śnieg jak nóż ostrze.

Młotek natomiast stosowany jest wyłącznie w czekanach przeznaczonych do wspinaczki. Używa się go do osadzania punktów przelotowych: śrub, haków, etc. Do wspinaczki potrzebna jest para czekanów i z reguły stosuje się parę, w której jeden czekan zakończony jest łopatką, a drugi młotkiem, jednak coraz częściej stosuje się parę złożoną z dwóch czekano-młotków, jako że używanie łopatki podczas wspinaczki lodowej nie jest zbyt często praktykowane.

Czekan wspinaczkowy