CIERPIENIE ZAGADNIENIE RELIGIA FILOZOFIA 1936

08-02-2014, 19:18
Aukcja w czasie sprawdzania nie była zakończona.

Aktualna cena: 49.99 zł

Użytkownik inkastelacja

numer aukcji: 3930265031

Miejscowość Kraków

Koniec: 08-02-2014 19:22:55

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO SPISU TREŚCI

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W TEJ SAMEJ KATEGORII

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT

PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).

PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI -
AUTOR -
WYDAWNICTWO -
WYDANIE -
NAKŁAD - EGZ.
STAN KSIĄŻKI - JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).
RODZAJ OPRAWY -
ILOŚĆ STRON -
WYMIARY - x x CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)
ILUSTRACJE, MAPY ITP. -

DARMOWA WYSYŁKA na terenie Polski niezależnie od ilości i wagi (przesyłka listem poleconym priorytetowym, ew. paczką priorytetową, jeśli łączna waga przekroczy 2kg), w przypadku wysyłki zagranicznej cena według cennika poczty polskiej.

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)

KS. DR. WIKTOR NIEMCZYK.
ZAGADNIENIE CIERPIENIA W RELIGJI I FILOZOFJI
T O M 1.
ZAGADNIENIE CIERPIENIA W ŚWIETLE H1STORJI RELIGJI
CZĘŚĆ 1.
REL1GJE BEZ SZCZEGÓLNEGO ZABARWIENIA SOTERYCZNEGO.
WARSZAWA 1936.

Wstęp.

„Choćby wszystkie góry były księgami, wszystkie morza inkaustem, wszystkie drzewa piórami pisarskiemi — nie wystarczyłyby jeszcze, by wszystko cierpienie opisać". To zdanie Jakóba Böhmego, filozofa i mistyka na przełomie XVI. i XVII. wieku, cytuje K. E. Neumann, entuzjasta światopoglądu buddystycznego, w swem wydaniu mów Gotamy Buddy1), jak również Dr. G. Grimm w swem dziele o Buddzie 2) na dowód, iż ich osobiste pesymistyczne zapatrywania nie są tylko przeszczepieniem na grunt europejski-chrze-ścijański obcej Europie, ponurej i czarnej myśli Wschodu, ale że i myśliciele europejscy w swej ocenie życia i jego wartości nie bardzo odbiegli od tego, jak tę rzecz ujmowali pesymiści hinduscy. Zapewne, że to zdanie Jakóba Böhmego ma treść całkiem wyraźną, jest wyraźnem stwierdzeniem istnienia w życiu cierpienia, i to w charakterze czynnika bardzo ważnego, poprostu dominującego. Wszelako stwierdzenie istnienia cierpienia nie jest jeszcze koniecznie równoznaczne z przechylaniem się w stronę Buddyzmu lub zasadniczego pesymizmu. Niema takiego człowieka na ziemi, któryby przyszedł na świat inaczej, niż drogą cierpienia, i któryby zszedł z tego świata nie wśród cierpienia, i któryby w życiu swem z cierpieniem się nie zetknął. Gdy Chrystus Pan, począwszy od wyznania Piotra pod Cezareą Filipową zaczął mówić do uczniów Swoich, iż „musi odejść do Jeruzalemu i wiele cierpieć.." (Mat. 16. w. 21. Mar. 8. w. 31. Łuk. 9. w. 22.), - gdy Apostoł Paweł w liście do Rzymian 8. w. 22—23. mówi
0 cierpieniu wszelkiego stworzenia, — gdy August Cieszkow-ski w pierwszych zaraz słowach swojego dzieła „Ojcze nasz" charakteryzuje życie współczesne jako „Morze Rozkoszy
1 Ocean Cierpienia", to z tego jeszcze nie wynika, że ich światopoglądy są pesymistyczne. Nie każdy bowiem, kto cierpi i o cierpieniu mówi, wyznaje odrazu pesymizm, lecz stwierdza najwyżej, iż cierpienie jest integralną częścią życia, jak ów dziejopis królewski w pięknej opowieści Anatola France'a3), streszczający swemu władcy dzieje świata i ludzi w trzech słowach: „Rodzili się, cierpieli, umierali", a jednak nie wszyscy byli i są pesymistami. Zależy to bowiem od postawy, jaką się zajmuje w odniesieniu do cierpienia, które było, jest i pozostanie bezsporną rzeczywistością. Czy ona zawsze musi. być tylko bierna? Wszak już reakcja na cierpienie i ból, jaką obserwujemy w naturze żywej, choćby w postaci ucieczki lub obrony, jest raczej postawą czynną. Cierpienie i ból odczuwa wszystko, co żyje, ale tylko człowiek nad cierpieniem się zastanawia i zajmuje względem niego jakieś stanowisko. Zaś stanowisko to, jak wiadomo różnorodne, zależy od tego, od której strony swego jestestwa człowiek do faktu cierpienia podchodzi i drogą której z dziedzin swej kultury do rozwiązania jego zagadki daje się podprowadzić.
Kultura stanowi jeden z dwóch zasadniczych czynników, składających się na całokształt życia świata i życia tego, kto w tym świecie świadomie żyje, człowieka. Czynnikiem drugim jest natura. Naturą jest wszystko w świecie koło nas i wszystko w nas, co powstaje, istnieje i rozwija się bez naszego wpływu i przyczyniania się, ale powołane zostało do bytu przez inną Przyczynę, a rozwija się mocą praw, przez tą Przyczynę w nie włożonych. Kulturą zaś jest wszystko to, co człowiek w naturze lub ponad naturą, świadomie i w zapatrzeniu w pewien cel, lub jako wyraz swej wewnętrznej treści stwarza a czego w naturze samej nie znajduje 4). Korzysta przytem z istniejącej w naturze materji, włożonych w naturę praw fizycznych i tkwiących w sobie sił duchowych, ale sam musi włożyć w tworzenie kultury ważną część swojego jestestwa w postaci pracy fizycznej
a zwłaszcza duchowej, urzeczywistniając przez kulturę szczególne możliwości ludzkiego rozumowo-duchowo-moral-nego życia. Na gruncie zróżniczkowania psychy ludzkiej w trzy główne składniki: rozum, uczucie i wolę, powstają też trzy główne dziedziny kultury: dziedzina wiedzy, sztuki i moralności, do których jako kwintesencja wszystkich dołącza się wreszcie czwarta dziedzina, dziedzina religji, 5) mająca wprawdzie obok objektów tamtych dziedzin w postaci naczelnych wartości, które w nich znajdują swe ucieleśnienie: prawdy, piękna i dobra, swój własny objekt jako urzeczywistniającą się w niej wartość, mianowicie święte, przyczern jednak wszystkie te dziedziny są z sobą ściśle związane i jedna bez drugiej obejść się nie może. Wzajemny ich stosunek do siebie nie jest jeszcze dziś bez reszty wyjaśniony, to jedno atoli jest pewnem, że pełny rozkwit każdej z tych dziedzin uwarunkowany jest przez harmonijne i równoległe zajęcie i zaangażowanie wszystkich trzech stron ludzkiego jestestwa wewnętrznego: rozumu, uczucia i woli. Jest więc kultura, obrazowo mówiąc, jakgdyby drzewem, wyhodowa-nem przez usilną, wytężoną pracę człowieka na danej mu glebie i z danego mu ziarenka, nasienia, - drzewem o czterech konarach, któremi są wiedza, sztuka, moralność, religja. 6)
Każda z tych dziedzin koncentruje się koło pewnej rzeczywistości, która znajduje odbicie swoje w świadomości człowieka, wywołując w nim pewne przeżycia i kierując jego działaniem. Równocześnie atoli jednolity w sobie duch ludzki postuluje istnienie jednolitej, niezróżniczkowanej, ostatecznej rzeczywistości bytu — sprowadza więc dane w świadomości ludzkiej rzeczywistości cząstkowe: piękna, dobra, prawdy i świętego, jakgdyby do wspólnego mianownika, do ostatecznej rzeczywistości. Wynikiem tej pracy umysłu i ducha ludzkiego jest filozofja. Nie jest ona ani sztuką, ani wiedzą, ani moralnością ani religją, ale pracą myślową nad rozwiązaniem zagadnień, podsuwanych od wewnątrz lub zewnątrz, czy to ze strony ludzkiego ducha, czy to ze strony życia w różnych jego przejawach. Pod tym też względem są sobie poniekąd pokrewne religja i filozofja, jako dwie próby
ludzkiego ducha w kierunku stworzenia właściwego i potrzebom tegoż ducha odpowiadającego poglądu na świat i życie.
Świat i życie, jak już powyżej zaznaczono, opanowane są przez cierpienie, które w nich tkwi jako nieodparta konieczność. Nie siląc się na podanie wyczerpującej definicji pojęcia cierpienia, można jednak najogólniej powiedzieć, iż cierpieniem jest każde zjawisko, fakt lub stan, fizycznej lub psychicznej natury, narażający na szwank i naruszający którąkolwiek z wartości życia. Wartości życia wytworzył sobie człowiek sam wiele, wiele ich też istnieje już z natury rzeczy, jakoże najwyższą z istniejących wartości imanentnych jest życie samo, zagrożone na każdym nieomal kroku i ze wszystkich nieomal stron. Toteż trwożne pytanie o pochodzenie cierpienia i o wyzwolenie od cierpienia jest bodaj najważniejszem zagadnieniem ludzkości 7) i we wszystkich prawie religjach i systemach filozoficznych jest miejsce na zagadnienie cierpienia. Nie jest atoli jeszcze zagadnieniem samo przeżywanie i doznanie cierpienia. Zagadnienie powstaje przez rozdzielenie jednolitego w sobie przeżycia w wyobrażenie o niem i w sam jego przedmiot, czyli że pewne zjawisko lub fakt lub stan, narażający na szwank którąkolwiek z wartości życia, stanie się dla człowieka zagadnieniem dopiero wtedy, gdy człowiek potrafi rozbić sobie jakiś bolesny fakt życia na sam ten fakt i na refleksję o nim. Z tego też punktu widzenia okaże się, iż cierpienie jako zagadnienie istnieje od bardzo dawna. Bo człowiek, nawet nieprymi-tywny, nad wielu rzeczami niejednokrotnie się nie zastanawia, i wielu rzeczy, choćby na swój sposób wytłumaczyć sobie nie umie i nawet o to się nie stara, ale już prymitywni ludzie zastanawiali się nad tem, co zagrażało /wartościom nawet ich nędznego życia i na swój, prosty i prymitywny, ale niejednokrotnie bardzo charakterystyczny i ciekawy dla nas sposób sobie to tłumaczyli. Filozofja, jako dziedzina znacznie młodsza i występująca dopiero tam, gdzie poziom kulturalny jest względnie wysoki, stosunkowo wcześnie, bo prawie że zaraz na początku swojego istnienia, zetknęła się z cierpieniem jako zagadnieniem. Trzeba atoli zauważyć, iż
innemi drogami podchodzi do tego zagadnienia religja, a in-nemi filozofja.
Studjum niniejsze poświęcone jest rozpatrzeniu w tomie I-ym zagadnienia cierpienia w świetle historji religji, w tomie Il-im zagadnienia cierpienia w świetle historji filozofji. Rozpatrzenie zagadnienia cierpienia w świetle historji religji rozłożone będzie po krótkiem omówieniu istoty religji i znaczenia jej dla życia, na 2 części, z których pierwsza poświęcona będzie zagadnieniu cierpienia w religjach, nie mających specjalnego zabarwienia soterycznego, część druga zagadnieniu cierpienia w religjach zbawienia, poczem podjęta będzie próba dania pewnej syntezy. Tom drugi poświęcony będzie cierpieniu jako zagadnieniu filozoficznemu w rzucie historycznym. W zakończeniu podana będzie na podstawie zyskanych rezultatów ocena zarówno religji jak filozofji jako zwiastunek zbawienia.
Od formy, jakoteż od treści rozwiązania tegoż zagadnienia zależy poniekąd wartość religji czy systemu filozoficznego dla ducha ludzkiego, który potrzebuje pozytywnego rozwiązania tegoż zagadnienia w postaci t. zw. zbawienia, wyzwolenia od cierpienia wzgl. przezwyciężenia cierpienia.

LITERATURA.

Die Religion in Geschichte und Gegenwart. Handwörterbuch für Theologie
und Religionswissenschaft, 11. wyd. 1927 nn. Chantepie de la Saussaye: Historya religij. według H-ej edycji francuskiej
opracował A.L. 1918. Chantepie de la Saussaye: Lehrbuch der Religionsgeschichte, herausgeg.
von A. Bertholet u E. Lehmann, IV. wyd. 1925. Religionsgeschichliches Lesebuch, herausgeg. von A. Bertholet, zeszyty
1 — 17. H. wyd.
Lehmann-Haas: Textbuch zur Religionsgeschichte, 1922. Orelli: Allgemeine Religionsgeschichte. III. wyd. 1921. Wurms Handbuch der Religionsgechichte. von Blum-Ernst, 1929. Söderblom: Das Werden des Gottesglaubens, II. wyd, 1926. Söderblom: Einführung in die Religionsgeachichte 1920.
Tiele: Geschichte der Religion im Altertum bis auf Alexander den Grossen. 1896—05.
Tiele-Söderblom: Kompendium der Religionsgeschichte. VI. wyd. 19 Î0. Clemen: Die Religionen der Erde in Einzeldarstellungen. 1929. Die Religionen des Orients, w „Kultur der Gegenwart". 11. wyd. 1923. Serini: Życie, nauka, religja 1934. Bruhn: Glauben und Wissen 1921.
Nygren: Die Gültigkeit der religiösen Erfahrung, 1922. Bruhn: Der Vernunftcharakter der Religion 1921. Girgensohn: Der seelische Aufbau des religiösen Erlebens II. wyd. 19 0.
Die Religion, ihre psychischen Formen und ihre Zentrali-dee, 1903.
Wobbermin: Das Wesen der Religion. 1921.
Sternberg. Die Geburt der Kultur aus dem Geiste der Religion 1925. Bertholet: Kultur und Religion 1924. Soden: Christentum und Kultur 1933.
Ritter: Die Probleme der Religion und der Moral und ihre Lösung, 1910. Eucken: Der Wahrheitsgehalt der Religion IV. wyd. 1920. James: Doświadczeni religijne, tłum. J. Hempel 1918. Höffding: Filozofja religji. tłum. Stażewski, Tom, Znamierowski 1935.
Clemen.- Grundriss der Religionsphilosophie 1934.
Hensel: Religionsphilosophie 1934.
Pfordten: Religiosphilosophie 1917.
Heiler: Das Gebet, eine religionsgeschichtliche und religionpsychologische
Untersuchung 1921.
Müller-Freienfels: Psychologie der Religion 1920. Beth: Einführung in die vergleichende Religionsgeschichte 1920. Achelis: Abriss der vergleichenden Religionsgeschichte 1908.
„ Die Religionen der Naturvölker 1919. Nilson: Primitive Religion 1911.
v. d. Leeuw: Phänomenologie der Religion 1933. Beth: Religion und Magie bei den Naturvölkern 1914.
Clemen: Das Leben nach dem Tode im Glauben der Menschheit 1920. Freuss: Der religiöse Gehalt der Mythen 1933.
„ Tod und Unsterblichkeit im Glauben der Naturvölker 930. Erman: Die Religion der Aegypter 1934. „ Die Literatur der Aegypter 1923. Roeder: Religiöse Urkunden der alten Aegypter 1915. Szczepański: Egipt 1922.
Kees: Totenglaube und Jenseitvorstellungen der alten Aegypter 1926. Wiedemann: Die Toten und ihre Reiche im Glauben der alten Aegypter 1910.
Jastrow: Die Religion Babyloniens und Assyriens 1902—12. Meissner: Babylonien und Assyrien, tom 11, Ungnad: Religion der Babylonier und Assyrer, Religiöse Stimmen der Völker.
„ Die Deutung der Zukunft bei den Babyloniern und Assyrern 1909. Zimmern: Babylonische Busspsalmen 1885.
m Babylonische Hymnen und Gebete 1911.
Weber: Die Literatur der Babylonier und Assyrer 1907.
m Dämonenbeschwörung bei den Babyloniern und Assyrern 1906. Jeremias: Hölle und Paradies bei den Babyloniern 1903.
Hehn: Sünde und Erlösung nach biblischer und babylonischer Anschauung 1903.
Bromski: Enuma elisz, czyli opowieść babilońska o powst3niu świata 1925. Wittlin: Gilgamesz, powieść starobabilońska H22. Lommel: Die Religion Zarathustras nach dem Avesta dargestellt 1930.
„ Yästs des Avesta. Wolff: Avesta, die heiligen Bücher der Parsen 1910.
„ Zarathustras Leben und Lehre 1924.
Bartholomae: Die Gathas des Avesta, Zarathustras Verspredigten 1905. Gruppe: Griechische Mythologie und Religionsgeschichte 1906. Kern: Die Religion der Griechen 1926—35.
„ Die griechischen Mysterien der klassischen Zeit 1927. Samter: Die Religion der Griechen 1914.
„ Die Götter der Griechen 1926.
Preller-Robert: Griechische Mythologie 1926.
Parandowski: Mitologia - Wierzenia i podania Greków i Rzymian 1924. Markowska: Podania Hellady 1916. Zieliński: Religja starożytnej Grecji 1921. Historja kultury antycznej 1922. Rohde: Psyche - Seelencult und Unsterblichkeitsglaube der Griechen
IX-X. wyd. 1925.
Hesiod: Werke, übersetzt v. J. H. Voss, 1806. Homera: llias. przekł. J. Czubek. Homer: Odysseja. przekł. L. Siemieński.
Tragedie greckie w tłumaczeniu ]. Kasprowicza, Morawskiego i in. Niemczyk: Zagadnienie cierpienia w tragedji greckiej. Ewangelja w nauce
i życiu, 1935. str. 247—68.
Deussen: Die Philosophie der Griechen 1921.
Krause: Ju-Tao-Fo - die religiösen und philosophisehen Systeme Ostasiens 1924. Wilhelm: Kung-Tse. Leben und Werk. 1925.
„ Lao-Tse und der Taoismus. 1925. Lao-Tzu: Tao-Te-Ching, deutsch.
de Groot: Universismus. Die Grundlage der Religion und Ethik, de. Staatswesens und der Wissenschaften Chinas. 1918.
Druk rozpoczęto przed ogłoszeniem zasad nowej pisowni polskiej.

UWAGI

Wstęp.
1) Die Reden Gotamo Buddhos aus der mittleren Sammlung Maj-jhimanikayo des Pali-Kanons, Leipzig, Tom III. str. 341.
2) Die Lehre des Buddha. München 1915. str. 123.
3) Cytowane według P. H. Laskowskiego artykułu w Zwiastunie ewangelicznym.
4) H. von Soden: Christentum und Kultur, Sammlung gemeinverständlicher Vorträge und Schriften aus dem Gebiete der Theologie und Religionswissenschaft, Nr. 165. Tübingen, 1933.
5) Kurt Sternberg: Die Geburt der Kultur aus dem Geiste der Religion, 1935. Ks. Karol Serini: Życie, nauka i religja (wydanie pośmiertne) Warszawa 1934, str. 54-55.
6) Por. Ks. W. Niemczyk: Szlakami entuzjazmu. Poseł Ewangelicki Nr. 1-5, 1935, Ustroń, w szczególności Nr. 4 str. 2.
7) Wurms Handbuch der Religionsgeschichte, von Alfred Blum-Ernst, Stuttgart 1929 str. 15,
§ 1. Istota religji i znaczenie jej dla życia.
1) cyt. według Froniusa: Glaubens — und Sittenlehre, str. 5.
2) Clemen: Grundriss der Religionsphilosophie, str. 1.
3) ibid str. I.
4) Religionsphilosophie, 1925. str. 32.
5) Kantstudien. 33. 214.
6) RGG, IV. str. 1861. por. Phänomenologie der Religion, str
139. 645.
7) Vernunftcharakter der Religion, Leipzig 1921, str. 44.
8) Clemen, j. w, str. 3.
9) Grundriss.... j. w. str. 3.
wiedź Ipuwera, prawdopodobnie jednego z urzędników skarbowych (vide Erman, Literatur, str. 131 uw. 1) na pytanie króla, co robić w lej sytuacji, w jakiej się znalazł dwór królewski i kraj cały.
23) Erman, Literatur str. 19!.
24) por. Hugo Gressmann: Der Messias, str. ^-63.
25) Roeder, j, w. wstęp str. XVIII.
26) Erman: Denkstein des Nebre. Sitzungsber. der Berl. Akad. 1[zasłonięte]911 10nn. oraz Erman: Literatur, j. w. str. 383n i Roeder, j. w. str. 47 n.
27) Nebre cierpi tylko pośrednio. Cierpiętnikiem bezpośrednio od-pokutowującym jego grzech jest jego syn Nacht-amon, Nofer-Abu cierpi sam.
28) Roeder, j. w. str, 57.
29) Tiele: Geschichte der Religion im Altertum... str. 59. Roeder. wstęp XVIII.
30) Księga umarłych, R. 125 w. 9-15. Lehmann-Haas: Textbuch zur Religionsgeschichte, II wyd. Leipzig-Erlangen 1922 str. 274.
31) Tiele, j. w. str. 59.
32) Pieśń z grobu Nefer-hotepa w. 12-nn.
33) Gressmann: Altorientalische Texte u. Bilder z. A. T. str. 26-29. Erman: Literatur, j. w. str. 122-130.
Szczepański: Egipt, Lwów- Warszawa- Kraków. 1922 str. 101-104.
§ 4. Religja babilońsko-asyryjska.
1) J, Bromski: Enuma clisz, czyli opowieść babilońska o powstaniu
świata. Warszawa 1925.
2) Te rozważania językowe i graficzne opieram na studjum: Joh. Hehn: Sünde und Erlösung nach biblischer und babylonischer Anschauung, Leipzig. 1903.
3) Pogląd ten reprezentuje przedewszystkiem M. Jastrow: Die Religion Babyloniens und Assyriens, Giessen, I905n. tom 1. rozd. XI.
4) Jastrow, j. w. tom II, Str. 3,
5) Por. Wurm-Blum-Ernst, Religionsgeschichte, str. 38. Taki pogląd panuje u ludów prymitywnych. Widać z tego, że iestto własność ogólna wszystkich narodów ziemi.
6) Serja zaklęć Utukki limnuti. Col. IV. w.42-Col.V. w. 14. Cała lite-ratura religijna babilońsko-asyryjska jest wierszowana, ponieważ uważano, jak zresztą i w innych religjach, że tylko forma metryczna, jako coś niezwykłego, zapewnia jej skuteczność. Treść jej niejednokrotnie typowo konwencjonalna, nie wykazująca wielu rysów oryginalnych, operująca ustawicznem powtarzaniem w kółko tegosamego. Powtarzanie owo, spotykane również w literaturze egipskiej, miało również swoje znaczenie, zapewniając również skuteczność tego, o czem mowa. Por. Meissner: Babylonien und Assyrien, Kulturgeschichtliche Bibliothek, tom II. str.152,155,
7) Spowodu braku miejsca teksty będą przytoczone nie in extenso ale w wyjątkach.
8) Tabl. III. w. 25—44.
9) Ptaki te odgrywały rolę przy wróżeniu z lotu, 10) Tabl. I. w. 25—43.
I I) Perles: Orientalische Litteraturzeitung, VI. 244—5. przypuszcza,
że Lamentationes, r. 4. w. 10. ją ma na myśli.
12) Teksty zaklęć ujęte są w sześć głównych seryj: Maqlu. Szurpu, Labartu, Murus kakkadi. Tiu, Utukki limnuti. Zachował się również w bibljotece Asurbanipala jakgdvby spis wszystkich możliwych seryj zaklęeiowych pod następującym tytułem: „Sztuka zaklinania... ustalona dla E-sagila ...by „oglądać tajemnicę i nauczyć się skarg i liturgij w sumeryjskim i akkadzkim języku". Wymienione są tam tytuły różnych seryj zaklęeiowych, wskazujące na to, przed czem chciano się temi czarami i zaklęciami ochronić, i co uważano za cierpienie. Nb. chodzi przeważnie o dolegliwości cielesne np. bóle stawów, bóle głowy, bóle szyji, różne choroby, wzmocnienie sił męskich, związanie ciężarnych, choroby oczu, ból zębów, jąkanie, zaparcie stolca, brak krwawień menstruacyjnych, uleczenie ukąszonego przez węża. przez skorp-jona, zatrucie i porażenie, nabrzmienie stawów, gorączka, uderzenie i tp. por. Meissner jw, 13) Wiatr porywisty sprowadza według pojęć babilońskich choroby.
Por. Küchler: Beiträge zur Kenntnis der assyrischen Medizin, str, 98.
14) Serja Szurpu, Col. V. w. 30—60.
15) Zimmern: Beiträge, I. 36.
16) Joh. Hehn: Sünde und Erlösung,,, str. 16. nn. zamieszcza opis zwy-
cięstwa Marduka nad demonami, niepokojącemi Sina,
17) Vorderasiatische Bibliothek. I. 69. III. 15, 103. XIII. 14. Meissner. j. w. tom II. str. 198.
!8) Serja Maqlu Col. II. w. 148. nn.
19) Serja Maqlu Col. III. w. 158—164.
20) Serja Maqlu Col. VII. w. 117—128.
21) Serja Maqlu Col. I. w. 8—12.
22) Według Jastrowa pierwotną rolą kapłanów było zwalczanie wpływu złych duchów, a zaklęcia to najstarsza literatura rytualna w Babilonji.
23) Cuneiform Texts XVII PI. 37. Tabl. Z.
24) By nie zaniedbać niczego, wymieniano obie możliwości, bo nie wiadomo, kto rzucił czary: czarownik czy czarownica.
25) Maqlu Col. II. w. 157—168.
26) Maqlu Col. II. w. 12—17.
27) Maqlu Col. II. w. 85—90.
28) Maqlu Col. I w. 1—3.
29) Vide Joh. Hehn: Sünde und Erlösung . . . str. 25 i jego wnioski stąd wyciągane o Marduku jako Mądrości bożej.
30) Szurpu Col. VII. w. 60—92.
31) Szurpu Col. IV. w. 38—67.
32) Jensen: Kosmologie, str. 470 nn.
33) Hymn zamieszczony u Kinga: Bab. Magie. Nr. 2. 11—41
34) Jastrow. Rei. Bab. u. Ass. torn I. str. 431.
35) Por. sposób postępowania przy chorobie Murus Kakkadi: wyrywanie jelit jagnięcia jako symbol wyrywania choroby.
36) Ravlison. IV. 2. 28. Nr. 1. Jastrow j. w. tom I. 426—7.
37) Jastrow j. w. I str. 445.
36) Ważny był sposób wypowiadania, i stąd pochodzi ten zwrot.
39) King. Bab. Magie. Nr. 8.
40) Ibid. Nr. 6. w. 71—73. 76.
41) Croig I Pl. 1 obv. w. 22—23.
42) Haupt: Akkadisch-sumerische Keilschrifttexte, Nr. 15.
43) Zimmern: Babylonische Busspsalmen, Nr. 7.
44) Zimmern j. w, Nr. 8 urywek.
45) Joh. Hehn: Hymnen und Gebete an Marduk, Beiträge zur Assy-rologie V. 364—68.
46) Alfred Jeremias: Monotheistische Strömungen innerhalb der ba-byl. Religion, Leipzig 1904 str. 37.
47) Idea „boga nieznanego", któregokolwiek boga, wyrosła na grun-
cie myśli o nieznanym grzechu, więc grzechu, którego karą jest dane nawiedzenie, ale którego wierzący nie może sobie przypomnieć. Psalmy te były więc anonimoweini. tzn. kierowanemi pod adresem nieznanego boga, nie w sensie Acta 17, ale w tem znaczeniu, że skarg tych można używać w wzywaniu któregokolwiek boga. Z tem wiązała się myśl, że bóg-którykolwiek, jest zawsze ochrońcą przed złem. Na tej podstawie A. Jeremias wysnuwa wnioski o tendencjach monoteistycznych w religji babilońskiej. Tymczsaem, iak stwierdza Jastrow, tom II str. 101 n. chodzi tu tylko o pewne wyrazy religijności, które noszą na sobie tylko pewien rys monoteistyczny. Co zaś dotyczy Monoteizmu absolutnego, to Otto Kern: Die Religion der Griechen, str. 74 twierdzi, że żadna religja do niego jeszcze nie doszła, ani Zydostwo, ani nawet Chrześcijaństwo, ani Islam.
48) Reissner: Sumerisch'babylonische Hymnen nach Thontafeln griechischer Zeit, Berlin 1896 Nr. 41.
49) Jastrow j. w, tom II str. 59.
50) W przytoczonym opisie chodzi prawdopodobnie o oblężenie miasta Nippur przez Elamitów. Tak Jastrow.
51) Sam bóg Bel dopuścił do tego. Dlatego w pierwszej połowie tego wiersza podmiotem jest Bóg (czyste swe mieszkanie spluga-wił), w drugiej połowie wróg (wstąpił w dom wróżby).
52) Jastrow j. w, tom II str. 60.
53) Bogów zwano często „góra" dla podkreślenia ich mocy. Podobnie jest w Starym Testamencie, por. moje studjum: Idea zbawienia i odkupienia w religji Starego Testamentu, str. 52 — 3.
54) Właściwie każdy Babilończyk mógł się dać we znaki na drodze czarów swojemu bliźniemu przez tzw. tabulae devotionis, skierowane do jakiegoś boga. Napis na takiej tabliczce był np. następujący: „Bau-ah-iddin, syn Ninurta-nadin-szuma, mówi do Ninur-ty, wielbiego pana: Ninurto, wielki panie, wyrwij serce NN. zgaś życie, zabij żonę, wytęp synów, rodzinę, męskich i żeńskich domowników, jego imię, jego nasienie, jego potomstwo". Tabliczkę taką składano na odpowiedniem miejscu i czekano, aż groźny konkurent o którego chodziło, ulegnie temu, co mu życzono. Meis8ner, j. w. str. 241.
55) Orelli: Allgemeine Religionsgeschichte, tom I str. 235.
56) Józef Wittlin: Gilgamesz, powieść starobabilońska 1922 (tłumaczenie według transkrypcji G, E. Burckhardta).
57) Tablica X w. 283—289. J. Wittlin, str. 54.
58) Por. Utukki limnuti Col. IV w. 42 - Col. V w. 14.
59) Orelli, j, w, str. 244.
60) „kalbe mitute anini, szarru belu ubtallitannaszi, szammu balatu ana nahirini iltakan", Joh. Hehn: Sünde u. Erlösung... str. 43.
61) Joh. Hehn: Hymnen und Gebete an Marduk, Beitr. z. Ass V.
364—68. Urywek końcowy o hołdzie dla Marduka jako obiecanym przez wierzącego wyrazie wdzięczności za uzdrowienie podano powyżej.
62) M. Jastrow twierdzi, że to postać historyczna. Tom II str. 120.
63) Meissner; Bab-u. Ass. tom 11. str. 139—40.
64) Królowie zaliczani byli po śmierci w poczet bogów, Wogóle zaś duchom zmarłych oddawano cześć poniekąd religijną.
§ 5. Religja perska.
1) Weissbach: Die Keilinschriften der Achämeniden, Leipzig 1911.
2) Daeva w pierwotnej religji perskiej, przed Zaratusztrą, oznaczało boga, potem bożka, bałwana, wreszcie u Zaratusztry djabła.
3) Yasna 58. w, 6.
4) Yaszt 19, w. II.
5) Yasna 45. w. 5. 47, w. 1, 51. w. 7.
6) Wymienione tu są wszystkie Amurta Sponta oraz Mądry Pan. Kolejność pierwotna oznaczona jest cyframi rzymskiemi w nawiasach.
7) Yasna 48. w. !, 45, w. 6—7. 44. w. 17.
8) Transcendentnie pojęte są również Zbawienie i Nieśmiertelność Yasna 31, w. 6, i 21, 33. w. 8—10. ale vide poniżej, tekst.
9) Yasna 58. w. 6 — 7. Yaszt 1, w. 25.
10) Yasna 33, w. 10. Tutaj „Powodzenie życiowe" użyte jest w miejsce zwykle wymienianego „Zbawienie".
11) Yasna 45. w. 5. 47. w. 1. 51. w. 7.
12) Yaszt 19. w. 96.
13) Yasna 3!. w. 18. 53, w. 8, 30, w, 4.
14) Vendidad 7, w. 70. Nędza, męka, śmierć, głóg i pragnienie jako najgorsze udręki pojęte są tutaj jako contradiaboli Błogości— Zbawienia.
15) Vendidad 10, w. 10. 19, w, 43.
16) Według Dodistan i Dinik 93. w. 11. Apaosza-Apavurta oznacza „zniszczenie wody".
17) Yaszt 8. w. 23. nn.
18) Yaszt 9. w. 10.
19) Yaszt !5. w. 16. por. Yasna 9. w. 4—5 i Yaszt 19, w. 32, i 69. W pierwszem z trzech tysiącleci historji ludzkości (tj, trzeciego trimillennium) w okresie Jima wzgl, Yama-y, w wieku tzw. złotym „panowało bogactwo i dobrobyt, bydła i trzód dostatek, zadowolenie i chwała, nieznikomy pokarm i napój, ludzie i bydło nie marły, woda i rośliny nie schły, nie było głodu ani pragnienia, starości ani śmierci, upału ani zimna, nie było szatańskiej nienawiści przez tysiąc lat",
20) Yasna 34. w. 1 I. Gathy są najstarszą partją Avesty, pochodzącą
wprost od Zaratusztry. Chr. Bartholomae: Die Gathas desAves-ta. übersetzt, Strassburg 1905.
21) Yasna 31, w. 20.
22) Yaszt 17. w. 2—14.
23) Hermann Lommel; Die Religion Zarathustras nach dem Avesta dargestellt. Tübingen 1930. str. 164—5.
24) Bundehesz II. 9.
25) Istota ludzka składa się z 6 składników: 1. niebieskiego, daena-fravaszi (leg. daina-fravurti) i 5 ziemskich: dusza, rozum. = inteligencja, kształt, życie, ciało.
26) Ohrmazd-Yaszt (I) w. 5—19,
27) vide § 2. o religjach prymitywnych, partja o ielazie jako środku ochronnym.
28) Aszavahiszt-Yaszt (III), w. 6—9.
29) Yasna 55. w. 2.
30) Yasna 56, w. 3.
31) Yasna 52, w. 16—22.
32) Yasna 58. w. 5.
33) Yasna 57. VI. 14.
34) Yasna 57. VII. 15.
35) Yasna 57. X. 25.
36) Yasna ?8, w. 2.
37) Yaszt 13. w. 107.
38) Yasna 38. w. 4. 67, w. 7.
39) Yasna 68. w. 2.
40) Yasna 62, w, 4—5,
41) Yasna 58, w. 4. Vide Lommel. j. w. str. 174, 4?) Mihr Yaszt (X) XXVIII. 113.
43) Yaszt 10. VI. 22—23.
44) Yaszt 10. XXVI, 103.
45) ibid.
46) Yaszt 10, XIII. 54.
47) Yaszt 10. XXVII. 109—111.
48) Mihr-Nyayiszu 14. por. Mihr Yaszt 10. 45, n.
49) Yasna 48, w. 9.
50) Yasna 9. w. 4—5.
51) Yasna 9, w. 2. por. 32. w. 14.
52) Yasna 9. w. 16—24.
53) Yasna 10. w. 8.
54) Yasna 9. w. 24.
55) Yasna 9. w. 16—24
56) Yasna 65, w, 1-2, 5, por. Aredvisur-Yaszt 1—2.
57) Aszavahiszt-Yaszt XXI. 87. Por. przytoczoną pod koniec § 2 modlitwę pierwiastki z Savanny. Preuss: Die Eingeborenen Amerikas, RGL. str. 27, II.
58) Yasna 68, w. 11. 13.
59) Bundehesz IV 2.
60) Yasna 29. w. 1.
61) Yasna 29, w. 3.
62) Yasna 51, w. 14. Dom kłamstwa oznacza potępienie.
63) Dinkard IX. r. 29.
64) Norden wywodzi eschatologię Starego Testamentu z Egiptu, Gressman od Amorytów.
65) Yaszt 5.
66) Yasna 43. w. 2.
67) Yasna 43. w. 5.
68) Yasna 34, w. 4.
69) Lommel, j. w, str, 192, 70)' Yasna 45, w, 7.
71) Yasna 3 1. w, 20,
72) Lommel. j. w. str. 198.
73) Yasna 34. w. 11,
74) Yasna 28, w. 5. #
75) Yasna 49. w. 8.
76) Yaszt 13. w. 129.
77) Yaszt 13, w. 129.
78) Yaszt 19. w. 10,
79) Yaszt 13, w. 129,
80) Yasna 72, w, 1 1,
§ 6. Religja grecka.
1) Ujada XXIV, w, 527, nn. Tłumaczenie Jana Czubka.
2) Hesiod: Erga kai hemerai, w. 94 nn.
3) Urywek z Parandowskiego: Mitologja, Wierzenia i podania Greków i Rzymian, 1924 por. Samter: Die Götter der Griechen, str. 1 1 i Schmidt-Stählin: Geschichte der griechischen Literatur, München, 1929 str. 248-nn.
4) Na jednej wazie attyckiej nazwana jest Anesidora, vide: P. Kret-schmar: Griechische Vaseninschriften. Gütersloh, 1894 str. 293.
5) Ujada. j. w.
6) Chantepie de la Saussaye: Lehrbuch der Rel-gesch. t. II. str. 291-394.
7) Wurms Handbuch der Relig-gesch, herausgegeb von Blum-Ernst, str. 448.
8) por. A. Bertholet: Buddismus u. Christentum, Tübingen-Leipzig,
1902, str. 37: „es dürfte kaum eine geniale Persönlichkeit gefunden werden, die ganz konsequent wäre".
9) Aischylosa Błagalnice w. 574.
10) Aischylosa Agamemnon w. 165 n.
1 1) Samter: Die Götter der Griechen, str. 7-8.
12) Aischylosa Prometeusz w. 50-51.
13) O. Gruppe: Griechische Mythologie u. Rel-geschichte.
14) por. Parandowski, str. 32.
15) Samter, j. w. 8tr. 14 porównaj też do losu PrometeuBza i Herakle-
sa moje studjum: Zagadnienie cierpienia w tragedji greckiej, str. 259 n.
16) Hipolit 207 por. Ed. Koi. 566-8. Orest. I205-'8. Elektr, Eur. 211 Ifig. Aul. 36-41. Her. szal. 139-44. Hipol. 189-90. 366-7.
17) Andromache H06 por. Edyp. 145-6. Agam. 1805-8. Filokt. 1326. Aias 186. Błagaln. Eur. 391-2, 707 nn. 863, Ed. Koi. 252-3.394. Ifig. Aul. 658. Trój. 1039. Szczegółowe omówienie tych momentów zob. moje studjum: Zagadnienie cierpienia w tragedji greckiej, str. 257-n.
18) por. Zagad. cierp, w tr. gr. str. 259 n.
19) Promet. 737-44. 771. Ijon 551-64. Agam. 1281-2. Edyp 826-7. Her. szal. 1087-90. Trój. 1143-52 ale por. rehabilitację bogów u Eurypidesa: Ifig. Taur. 505-8.
20) W głębokim rozumieniu tych poglądów wkłada Goethe w swéj Ifigenji Tauryjskiej bohaterce w usta słowa: „Es fürchte die Götter das Menschengeschlecht, sie haben Macht und brauchen sie, wie-s ihnen gefällt. Der fürchte sie mehr, den sie erheben",
21) lljada XXIV w. 44.
22) Ody8seja, II. w. 64 nn.
23) lljada VI w. 167.
24) lljada XXIV w. 503. Jestto wezwanie Achilles i przez Pryama i prośba o wydanie zwłok Hektora: „Bogów się bój Achilla a niech cię daremnie nie błagam".
25) Choi. Sof, O. T. 865 nn.
26) lljada XXII w, 229-99. XXIII w, 384.
27) Odysseja XVI w. 194 n.
28) lljada IX w. 636, IV 66 n, Odys. IV. w, 261, XXIII w, 222. Hez-jod Erga kai hemerai w, 14 mówi o kłótni, która tam wyraźnie nazwana jest cierpieniem sprawionem przez bogów.
29) Antygona 605.
30) Ed. Koi. 438-9.
31) Helena 343-5.
32) por. Zagadn, cierp, w tr. gr, str. 2' 9. Tam cytaty z tragedyj greckich.
33) Ujada IV, w. 70 i 166.
34) Ujada III w, 137 [zasłonięte] 404 VI 345. Odyseja IV w. 145.
35) Ujada XIX w. 86 nn.
36) Spis z literatury greckiej vide Nitzsch: Sagenpoesie, str, 486 514. 57) Edyp 826-7.
38) Persowie 104-7.
39) Ijon 352-4. 551-64.
40) Fragm. 15.
41) Theognis z Megary w. 373-380. 743-752.
42) Podane jest przez Sextusa Emipiricusa adv. mathem, 1, w, 287. Orig. C, Cels. 8 w, 40.
43) Hist. 5 56 por. 2 120.
44) Solon Fragm, !3 w, 25 nn: „Nie t~go rodzaju jest odpłata Zeusa, i nie w każdym poszczególnym wypadku, prędko jak człowiek w gniew popada. Lecz nie zapomina on całkiem i na zawsze, jeśli ktoś był przewrotnego usposobienia, ale na końcu następuje pewna odpłata. Tak bowiem ta sprawa się ma, iż jeden natychmiast odcierpieć musi, drugi później. A jeśliby ktoś jej miał podobno uniknąć, i grożące nawiedzenie boże miałoby go nie dosięgnąć, przecie wreszcie z wszelką pewnością ono nastąpi — i niewinni muszą nieprawość odcierpieć, czy to jego dzieci, czy też późniejsze pokolenia" (Oeussen: Allgem, Gesch, der Philosophic tom W str. 19.) Solon przewiduje więc odcierpienie win przodków przez potomnych. Podobnie Ujada XXI w, 460 por. IV 160 n, Hesiod Erga 282 (240 mówi o tem, że miasto cierpi niekiedy za jednego obywatela złego — myśl inna niż Gen. 18 23-33) Herodot VI 86 w, 3 por. I 13 19: Krezus, piąty z rzędu potomek Gygess, Aisch. Hiket, 434 n. Eumen. 934, Antyg, Sof. 5&5. Eur. Hippoht 1371. Eur, Fragm. 980. Isokrates 11.25, Theognis poddaje pogląd ten krytyce 731-42: „Gdybyż to spodobało się bogom, by przewrotnik sam karę poniósł, a nie dopiero jego dzieci. W ten bowiem sposób winny wychodzi wolno, a niewinny musi zań odcierpieć".
45) Sofokles Antygona 1Î04. Arystofanes Thesmof' 686.
46) Bell, Gali. 1 14 5.
47) Odyseja XIV w. 83.
48) Erga kai hemerai 225-37 por. wyżej nr. 44.
49) lljada IV w. 249.
50) Aisch. Hiketydy 403. Eumen. 725. Sof. Ed. Koi. 279-80.
51) Nachhomerische Theologie, str. 43.
52) Odysseja X w. 73 XIX w.' 363.
53) Odysseja XI w. 489 por. biadania nad śmiercią; Ujada III 173-454. IX 159 312. XVI 47. Trojanki 878. Orest. 1313. Alcesta 788-9 Her. szal. 345. Błagaln. Eur. 908 por. Zagadnienie cierp, w trag, gr. str. 253.
54) Ujada XVIII 34 98. Odys. I 59 497 XX 61. Do tragedyj greckich por. Zagadnienie cierp, str. 252-3.
55) Ujada XXIV 526.
56) Theognis z Megary 425,
57) Theogni8 z Megary 426.
58) Pindar P. 8 59. Sof, Ai, 126 por. Zagadnienie cierp, w trag, gr. .tr. 252 n.
59) Pindar P, 3 81 nn.
60) Diphil. 106.
61) Hjada XVII w, 206 n,
62) Inne pierwiastki problematyki cierpieniowej, jak pedagogja cierpienia, reakcja człowieka na doznane cierpienie, omówiłem, w studjum mojem: Zagadnienie cierpienia w tragedji greckiej, str, 262-268.
§ 7. Religja chińska.
i) JJM, de Groot: Universismus — die Grundlage der Religion und Ethik, des Staatswesens und der Wissenschaften Chinas, Berlin 19!8 str. I, W innej formie cytuje ten aforyzm E, Schmidt w RGG, t, 1, str, 1501: „san kiao wei i",
2) Z tego powodu nadał F. E, A, Krause swemu dziełu o Konfucja-niźmie, Taoiźmie i Buddyżmie chińskim tytuł: Ju-Tao-Fo-Die religiösen und philosophischen Systeme Ostasiens, München 1924.
3) de Groot, j, w. str. 12,
4) RGG. t. 1 str, 1501 nn.
5) Orelli; Allgemeine Religionsgeschichte, Bonn 1921. Tom 1, str. 45.
6) Litterae soc. Jesu e regno Sinarum ad R. P. Claudium Aquavi-vam eiusdem soc. praepositum generałem a PP. Nicoiao Trigau-tio conscriptae, Antverpiae 1615. vide Soederblom Das Werden des Gottesglaubens, str. 291.
7) Descriptio regni Japoniae, Amsterdam 1649 str. 989 vide Soederblom j. w. str. 201.
8) por. § 1.
9) de Groot, j. w. str. 101.
10) de Groot, j. w. str. 106.
11) de Groot, ). w. str. 107.
12) Do pisania znaków pisarskich używano w Chinach pendzla.
13) de Groot, j. w. str. 109,
14) Krause: Ju-Tao-Fo, str. 226.
15) por. § 2.
16) de Groot, j. w. str, 14.
17) de Groot, j. w. str 42,
18) ibid.
19) de Groot, j. w. str. 15.
20) de Groot, j. w. str. 42.
21) de Groot. j. w. str. 70.
22) Lun yü XI 11.
23) Lun yü VII 34.
24) Por. Orelli j. w. t. I str. 69. Ale na temat modlitwy wypowiada teź Konfucjusz zdanie: „Kto przeciwko niebu grzeszy, nie ma do kogo się modlić", por. Rich. Wilhelm: Kung-Tse', Leben und Werk. Stuttgart 1925 str. 33.
25) por. atoli Orelli: Allgem. Rel-gesch. t. I str. 70.
26) Krause, j. w. str. 79.
27) Rieh. Wilhelm: Kung-Tse. j. w. str. 84.
28) Humanitas, w znaczeniu unikania działań, które mogą szkodzić bliźniemu, nie w znaczeniu dobroci absolutnej i miłości wroga. Przeciw miłości wroga występuje Konfucjusz całkiem stanowczo Lun yü XIV 36.
29) Wilhelm: Kung-Tse, j. w. str. 126.
30) Wilhelm, j. w. 107.
31) Lun yü XII 22.
32) Lun yü IV 20.
33) Lun yü IV 2.
34) Lun yü XV 8.
35) „Miara i środek", por Wilhelm, Kung-Tse. str. 93.
36) Lun yü IX 28.
37) Ji-King 42 I.
38) Li-Ki. ustęp Li-yün, por. Wilhelm: Kung-Tse str. 107.
39) Krause: Ju-Tao-Fo, j. w. str. 149 n.
40) Wilhelm: Kung-Tse. j. w. str. 4.
41) Są to słowa ucznia Konfucjusza Tsi-Lu, do mistrza, gdy ten, zostawszy ministrem sprawiedliwości cieszył się z tego. Słowa te są więc jakby pewnego rodzaju wyrzutem, na który Konfucjusz z godnością odparł: „Cieszę się, że na tem stanowisku będę mógł być innym pomocny", por. Wilhelm: Kung-Tse, str. 23.
42) Ji-King 28. Ta-Ko.
43) Richard Wilhelm: Lao-Tse und der Taoismus. Stuttgart 1925.
44) z pewnem zastrzeżeniem jak poniżej.
45) Krause: Ju-Tao-Fo, j. w. str. 149 n.
46) Wilhelm: Lao-tse und der Taoismus. str. 124.
47) Via contradietionis.

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.