CHOPIN W ŻYCIU I TWÓRCZOŚCI GEORGE SAND

Marie-Paule Rambeau

Wydawnictwo: Musica Iagiellonica, 2009, format B5, s. 334

Gdyby spytano mnie, dlaczego podjęłam tę pracę, odpowiedziałabym po prostu: raczej by naprawić krzywdę, niż wypełnić lukę. Od dawna przyjęto, że związki George Sand z Chopinem należą do historii ukazującej losy ludzi, a temat ten wydawał się wyczerpany przez obfitą bibliografię. Dorzucenie jeszcze jednego kamyka do tak już obciążonej budowli nie byłoby warte zachodu, gdyby nowe cele nie określiły zakresu odmiennych badań. Tymczasem powrót do studiów sandowskich pod wpływem wydania Korespondencji George Sand, którego dokonał Georges Lubin, otworzył niewątpliwie przed jej dziełem, tak niesprawiedliwie lekceważonym, perspektywy krytyki akademickiej. Znaczne, nieznane dotąd obszary jej aktywności intelektualnej i artystycznej zostały wydobyte na światło dzienne. Moment ten wydał mi się sprzyjający projektowi, z jakim się nosiłam: propozycji analizy krytycznej - zarazem rzetelnej i pełnej - związków, jakie George Sand utrzymywała z Chopinem; chodziło o analizę w szerszej perspektywie rozwoju idei i tematów, które nadają kształt dziełom powieściopisarki. Jeśli podkreślam „rzetelnej i pełnej”, czynię to, ponieważ obydwa imperatywy stale przyświecały mi w badaniach i często je pobudzały. Niełatwo bowiem jeszcze dzisiaj mówić o George Sand i Chopinie. Traktowana z rezerwą przez środowisko akademickie, manifestujące uzasadniony skądinąd sceptycyzm wobec biografistyki, i zazdrośnie strzeżona przez pochlebców Chopina, uznających się jednocześnie za zapamiętałych przeciwników George Sand, historia tej słynnej pary wymaga od badacza, który pragnie zachować obiektywność, wielkiego poświęcenia i wypróbowanej cierpliwości. W sieci fałszywych dróg, jakie stanowią apokryficzne dokumenty, zniekształcone listy, stronnicze sądy i mozolne kompilacje, poszukiwanie prawdy staje się losem na loterii. Czytelnik nie odnajdzie więc tutaj żadnej z sentymentalnych i urokliwych anegdot, lecz systematyczne odniesienie do źródeł, korespondencji lub dzieł, nawet jeśli ten aparat krytyczny może wydać się niekiedy uciążliwy. Właśnie on pomógł mi ujarzmić kuszące demony wyobraźni. Metoda, którą próbowałam zastosować w niniejszym studium, jest tą samą, której ścisłość podziwiałam w dziełach będących moimi wzorami: w pracach Thérèse Marix-Spire i Madeleine L’Hopital. Pomimo upływu czasu, ich wkład, jakkolwiek ograniczony do szczegółowych obszarów, pozostaje nadal wzorcowy. Lektura ich prac umocniła mnie w przekonaniu, że inspirując się podobnymi metodami i stosując je w analizie relacji między George Sand i Chopinem, można wzbogacić naszą wiedzę o dziełach Sand z tego okresu. O ile bowiem mówiono wiele o miejscu Chopina w życiu uczuciowym George Sand, o tyle nie starano się w ogóle zbadać, jaki wpływ mogła wywrzeć na jej twórczość powieściową tak długa bliskość z genialnym muzykiem. Wiedząc, jak bardzo była ona wrażliwa na rozmaite oddziaływania znaczących osób, z którymi łączyły ją przelotne związki, nie mogłam przyjąć tak długo utrzymywanego przekonania, że Chopin, dzielący z nią dziewięć lat życia, nie pozostawił żadnego śladu w jej dziele prócz Lukrecji Floriani, co głoszą wszystkie biografie. Przeciwnie, daleki od pozostawania na granicach jej życia intelektualnego, Chopin odcisnął głęboki ślad w myśleniu i odczuwaniu George Sand; to właśnie spróbowałam tutaj wykazać. Uznałam, że bardziej przejrzysty będzie plan, który ukaże znaczenie danych biograficznych przed zbadaniem ich literackiego przetworzenia. Pierwsza część niniejszego studium poświęcona jest więc listom i dziełom autobiograficznym George Sand; źródła te wzajemnie się dopełniają, ponieważ - pisane w kilkuletnich odstępach - odtwarzają wyraźnie różniące się obrazy Chopina. Wspomnienia, jak choćby Un Hiver à Majorque, Histoire de ma Vie czy Impressions et Souvenirs, służą jako swoiste stadium przejściowe pomiędzy bezpośrednim widzeniem faktów opisanych w korespondencji i przemodelowaniem tej rzeczywistości przez inwencję powieściową. Celem drugiej części jest prześledzenie, w świetle wskazówek biograficznych, złożonych zależności między przeżytym doświadczeniem i inspirowaną nim kreacją artystyczną. Złożonych, ponieważ działanie George Sand nie zawsze przebiega w sposób linearny - od wymiaru rzeczywistego do wyobrażonego; zdarza się, że sytuacje powieściowe poprzedzają rzeczywistość, podobnie jak na próbie generalnej, lub że dany fragment pamiętników poświęcony Chopinowi czerpie słownictwo z napisanej już powieści. Wreszcie, aby uniknąć skostniałej redukcji postaci powieściowych do jednego modelu, poszczególne dzieła były badane w perspektywie wielkich tematów sandowskich.

[ze Słowa wstępnego Autorki]