|
|
|
KAZIMIERZ ORZECHOWSKI
CHŁOPSKIE POSIADANIE ZIEMI NA GÓRNYM ŚLĄSKU
U SCHYŁKU EPOKI FEUDALNEJ
(POSIADANIE LASSYCKIE)
Studium historycznoprawne
INSTYTUT ŚLĄSKI W OPOLU OPOLE 1959
Stron 400 + rozkł. wklejki z mapami, przypisy bibliografia,
miękka oprawa, format ok. 24 cm x 17 cm
Nakład tylko 600 + 160 egzemplarzy !!!
Fundamentalna praca Kazimierza Orzechowskiego (1923—2009), historyka państwa i prawa,
od 1962 roku profesora, związanego z Uniwersytetem Wrocławskim, wybitnego znawcy
zagadnień historii gospodarczej u schyłku feudalizmu oraz ustroju Śląska.
Unikatowy egzemplarz z dedykacją autora z 1960 r. dla innego historyka, znawcy historii Śląska,
późniejszego profesora, obdarowanego tym egzemplarzem.
W egzemplarzu znajdują się liczne zaznaczenia, podkreślenia fragmentów tekstu, uwagi i dopiski
na marginesach, zapewne autorstwa obdarowanego.
Do zaznaczeń i dopisków użyto w większości ołówka, częściowo kredki.
Większość z nich można spróbować usunąć, ale ze względu na proweniencję egzemplarza
byłoby to zapewne ze szkodą dla historii nauki.
Tym bardziej, że egzemplarz jest kompletny z zachowaną oryginalną erratą wydawniczą, tak istotną
w publikacjach naukowych.
OD AUTORA
Niniejsza nasza praca jest w pewnym sensie rezultatem badań, które zostały rozpoczęte jeszcze
u schyłku 1949 i w 1950 r. W tym czasie bowiem po raz pierwszy zetknęliśmy się z bogatym
zespołem akt byłej Komisji Generalnej dla Śląska, niezmiernie licznym i wprost przytłaczającym
swym ogromem. Od tego czasu mniej więcej zaczęły też gromadzić się w tece drobne spostrzeżenia
i ułamki wiadomości, z których dopiero po kilku latach miał utworzyć się obraz interesującej nas instytucji,
najmniej chyba dotychczas znanej z urządzeń feudalnego ustroju. Nie chcemy zresztą przez to powiedzieć,
że uzyskany przez nas obraz uważamy za kompletny. Wręcz przeciwnie. Niejeden raz w pracy
przyjdzie nam stwierdzić bolesne luki w naszych źródłach i płynącą stąd fragmentaryczność naszych wywodów.
Lassyckie posiadanie ziemi jest niewątpliwie najbardziej „tajemnicze" spośród praw chłopów do ziemi,
które występowały w ustroju feudalnym. W źródłach i we współczesnej i późniejszej literaturze
zdaje się na nim ciążyć szczególna „zmowa milczenia", nie pozwalająca w omawianiu go wychodzić
poza wytarty i nic nie mówiący ogólnik. Dlatego też najbardziej nęcące było opracowanie tej właśnie formy
chłopskich praw, tym bardziej że w źródłach z okresu uwłaszczenia (który jak wiadomo w Prusach bardzo był długi
i obejmował z górą półwiecze) udało się zebrać wiele szczegółowego materiału, niejednokrotnie zaskakującego
i wręcz frapującego w swej wymowie.
Mamy nadzieję, że podejmując problem lassyckiego posiadania nie wzięliśmy na siebie zadania,
które przerosłoby nasze siły i możliwości. Chociaż bowiem autor widzi braki i niedostatki swojej pracy,
wydaje się nam jednak, że w prawdziwie pionierskich naszych poszukiwaniach udało się nam rzucić nieco światła
na niejedną rzecz i niejedną stronę ustroju rolnego ze schyłku feudalizmu.
Podejmując studium lassyckiego posiadania ziemi w pełni zdawaliśmy sobie sprawę z trudności
tego przedsięwzięcia, przede wszystkim z uwagi na wspomnianą powyżej „zmowę milczenia" źródeł i literatury.
Dlatego też w poszukiwaniu odpowiedzi na narzucające się pytania musieliśmy rozpocząć od czasów i faktów
nam chronologicznie najbliższych i dlatego najłatwiejszych do przeprowadzenia spostrzeżeń i obserwacji.
Fakty te — to likwidacja lassyckiego posiadania w wyniku pruskiej reformy rolnej.
Wypadło nam tutaj iść ścieżkami jeszcze nieprzetartymi, przez źródła dotychczas jeszcze nie wykorzystywane.
Pierwszym rezultatem tych poszukiwań stała się drobna rozprawka o Postępowaniu uwłaszczeniowym na Górnym Śląsku.
W ślad za nią poszły Uwagi o przebiegu i rezultatach uwłaszczenia w powiecie kozielskim na Górnym Śląsku,
Przekształcenia praw chłopów do ziemi na Górnym Śląsku od połowy XVIII do połowy XIX wieku oraz dwie drobne prace
wprawdzie o charakterze popularnonaukowym, lecz niemniej oparte na materiale starannie zebranym i na ogół
nie znanym dotychczas: Stosunki agrarne i walka chłopów w dawnym powiecie bytomskim, (od połowy XVIII
do polowy XIX wieku) w wydawnictwie pt. „Dziewięć wieków Bytomia" i Kwestia chłopska na Śląsku w pierwszej połowie
XIX wieku (Szkice z dziejów Śląska, t. II).
Wymienione prace nie wiązały się jeszcze bezpośrednio z interesującym nas tematem.
Inaczej miała się jednak rzecz z próbą ustalenia faktycznej ilości i faktycznego rozmieszczenia lassyckiego posiadania
na Górnym Śląsku w okresie przed pruską reformą rolną. Posiadane w tym względzie informacje (Langera, Schücka)
okazały się więcej niż bałamutne, co zmusiło nas do samodzielnego przebadania tej kwestii jeszcze przed
przystąpieniem do pracy nad samym lassyckim posiadaniem. Doskonałym źródłem w tym zakresie okazały się
stare pruskie księgi gruntowe, z niewielkimi lukami zachowane do dnia dzisiejszego.
Na ich podstawie, po żmudnej raczej i nużącej aniżeli trudnej pracy, udało się nam uzyskać potrzebne dane.
Opublikowaliśmy je w artykule zatytułowanym Rozmieszczenie chłopskiej własności podległej na Górnym Śląsku
w przeddzień uwłaszczenia. Poglądy nasze na istotę i przekształcenia lassyckiego posiadania po raz pierwszy
i prowizoryczny sformułowaliśmy w szkicu pt. Z problematyki władania ziemią w schyłkowym okresie feudalizmu,
który wszedł w skład „Studiów Śląskich", wydanych przez Instytut Śląski w Opolu, a będących kontynuacją
analogicznego wydawnictwa Instytutu Zachodniego, gdzie opublikowane były dwie pierwsze z wymienionych tutaj prac.
Zachętę i impuls do opracowania lassyckiego posiadania w postaci szerokiej i możliwie szczegółowej monografii
zawdzięczam memu Nauczycielowi, prof. dr. Sewerynowi Wysłouchowi.
Uważam za swój najmilszy obowiązek złożyć Mu w tym miejscu najserdeczniejsze za to podziękowania,
a także za szereg rad i sugestii, których nigdy mi nie szczędził w czasie pisania tej rozprawy.
Dużo również zawdzięczam pracownikom Państwowej Służby Archiwalnej, w szczególności p. mgr Janinie
Pasławskiej w Archiwum Wojewódzkim we Wrocławiu oraz p. Wiesławowi Wyglendzie w Powiatowym Archiwum
Państwowym w Raciborzu, którzy czynili mi wszelkie możliwe ułatwienia przy udostępnianiu koniecznych akt.
Na koniec winienem jeszcze wspomnieć z wdzięcznością wysiłek i trud, które Matka moja i Żona włożyły
w przepisywanie kolejnych redakcji pracy. Bez ich pomocy nigdy bym w tak krótkim czasie nie zdołał
mojej pracy ukończyć.
Kazimierz Orzechowski
SPIS TREŚCI :
Od autora
Część pierwsza: PROBLEMY OGÓLNE LASSYCKIEGO POSIADANIA ZIEMI
Rozdział I. Źródła i literatura
Rozdział II. Pojęcie lassyckiego posiadania
Rozdział III. Formy lassyckiego posiadania
Rozdział IV. Geneza lassyckiego posiadania
Rozdział V. Lassyckie posiadanie w stosunku do innych instytucji feudalnego prawa chłopskiego
1. Lassyckie posiadanie w systemie praw chłopów do ziemi
2. Lassyckie posiadanie i jego stosunek do osobistej sytuacji chłopa
3. Lassyckie posiadanie a feudalne obciążenia gospodarstwa i jego posiadacza
Rozdział VI. Chłop-lassyta, gospodarstwo lassyckie i ochrona lassyckiego posiadania
1. Chłop-lassyta
2. Gospodarstwo lassyckie
3. Ochrona lassyckiego posiadania
4. Względność praw chłopów do ziemi w epoce feudalnej
Część druga: LASSYCKIE POSIADANIE NA GÓRNYM ŚLĄSKU PRZED AGRARNYMI REFORMAMI FRYDERYKA II
Rozdział I. Nabycie lassyckiego posiadania
1. Nabycie konstytutywne
2. Nabycie pochodne niekonstytutywne
3. Zatwierdzenia pańskie przy pochodnym niekonstytutywnym nabyciu lassyckiego posiadania
Rozdział II. Prawa i obowiązki właściciela lassyckiego gospodarstwa
Rozdział III. Obowiązki i prawa lassyty
1. Obowiązki lassyty wobec pana
2. Rozporządzanie gospodarstwem przez lassytę
3. Zasady lassyckiego dziedziczenia
Rozdział IV. Wygaśnięcie lassyckiego posiadania
Część trzecia: PRZEKSZTAŁCENIA LASSYCKIEGO POSIADANIA NA GÓRNYM ŚLĄSKU W OSTATNIM STULECIU FEUDALIZMU
Rozdział I. Działalność pruskiego absolutystycznego państwa drugiej połowy XVIII wieku w zakresie praw chłopów do ziemi na Górnym Śląsku
Rozdział II. Lassyckie posiadanie w kodyfikacjach pruskich z końca XVIII wieku
Rozdział III. Przechodzenie lassyckiego posiadania ziemi w chłopską własność podległą i w czasową dzierżawę przed początkiem pruskich reform rolnych
Rozdział IV. Lassyckie posiadanie w okresie wielkich reform rolnych
Rozdział V. Zanik lassyckiego posiadania na Górnym Śląsku w wyniku realizowania pruskich reform rolnych
Rozdział VI. Przechodzenie lassyckiego posiadania ziemi w dzierżawę czasową w okresie realizowania pruskich reform rolnych
Zakończenie
Inhaltsangabe
Uwagi do stanu egzemplarza wewnątrz jak wyżej. Po latach zabrudzenie i niewielkie
zaplamienie miękkiej oprawy; mały ubytek w dolnej części grzbietu okładki.
Nie wysyłam za pobraniem !
|
|
