Maria Janion

BOHATER, SPISEK, ŚMIERĆ
-

WYKŁADY ŻYDOWSKIE

Maria Janion (1926) – historyk literatury i idei, profesor nauk humanistycznych.
Badaczka polskiej kultury XIX i XX wieku, nauczycielka akademicka,
zawodowo związana m.in. z Instytutem Badań Literackich PAN, Uniwersytetem Gdańskim i Uniwersytetem Warszawskim.
Wychowawczyni wielu pokoleń polskich humanistów:
pisarzy, publicystów, naukowców, wykładowców akademickich, dziennikarzy, wydawców i nauczycieli.
Krytyczka literacka, wybitna znawczyni polskiego i europejskiego romantyzmu jako epoki i jako paradygmatu.

Zwykliśmy powtarzać, że romantyzm i literatura romantyczna należą do najważniejszych składników polskiej tożsamości narodowej,
są jej kamieniem węgielnym i źródłem.
Maria Janion wyraźnie pokazuje, że bywa to również źródło zatrute, a nasza tożsamość bardziej oparta jest na fantazmatach
i przesądach niż solidnej lekturze i wiedzy, szczególnie jeśli chodzi o tematy żydowskie.
Bohater, spisek, śmierć - to podstawowe pojęcia kanonu polskiej historii heroicznej, patriotycznej,
a więc dominującej w rozpowszechnionych wyobrażeniach. Autorka próbuje spojrzeć na nie od strony żydowskiej.
Bohater to przede wszystkim Berek Joselewicz, prawdopodobnie prototyp Mickiewiczowskiego Jankiela.
Dzieje pułkownika żydowskiego z czasów kościuszkowskich, podobnie jak powstańców z warszawskiego getta,
stanowią dobitne zaprzeczenie stereotypu Żyda-tchórza i wpisują się w polską narrację heroiczną rodem z romantyzmu,
jedyną, jaka daje Żydom prawo wstąpienia do panteonu polskich bohaterów narodowych.
Spiskiem żydowskim szczegółowo, jak pokazuje Maria Janion, zajmował się Zygmunt Krasiński,
tworząc w Nie-boskiej komedii nowożytną sztancę antysemickiej narracji, mit założycielski polskiego antysemityzmu.
Przeciwstawne poglądy Mickiewicza nie zyskały ani tej siły, ani takiego zasięgu.
Śmierci przygląda się autorka na kilka sposobów.
W kontekście mitu mordu rytualnego, który inspirował pogromy od średniowiecza do współczesności.
W oprawie heroicznej - jak walka i śmierć Joselewicza czy legion żydowski Mickiewicza.
W rewolucyjnym zamęcie, wedle stereotypów wywoływanym i planowanym przez Żydów w celu uzyskania władzy nad całym światem.
Wreszcie pisze o śmierci jako sposobie rozwiązania żydowskiego problemu tak, jak ono się przedstawia Calkowi Perechodnikowi,
autorowi 'Spowiedzi', swoiście ironicznego 'dzieła przeklętego', oraz Imre Kertészowi, twórcy genialnego 'Losu utraconego',
który stwierdza: 'O czymkolwiek myślę, zawsze myślę o Auschwitz. Jeśli mówię o czymś na pozór całkiem innym, to i tak mówię o Auschwitz.
Jestem medium ducha Auschwitz. Auschwitz mówi przeze mnie.' Co mówi? Oto również pytanie Wykładów żydowskich.

Maria Janion rekonstruuje fakty, przybliża literackich bohaterów, wreszcie przygląda się stereotypom.
Szkicuje barwne losy Berka Joselewicza i przedstawia wysiłki Mickiewicza na rzecz utworzenia Legionu Żydowskiego,
a także silną wiarę poety w 'tajemniczą więź, łączącą naród polski z narodem Izraela'.
Mickiewiczowski Jankiel, który 'Ojczyznę jako Polak kochał!' (jego pierwowzorem był prawdopodobnie Joselewicz),
znalazł swoje miejsce w uniwersum polskiej wyobraźni zbiorowej,
ale na kształtowanie się stereotypu Żyda znacznie silniejszy wpływ miała wizja Zygmunta Krasińskiego.
Jego 'Nie-Boska Komedia' została zainspirowana poglądami księdza Ludwika Alojzego Chiariniego,
domowego nauczyciela Krasińskiego, który w swym dziele 'Teoria judaizmu' pisał,
że 'Talmud' reprezentuje 'najbardziej uciskający despotyzm religijny, najbardziej wyrafinowane oszustwo, najbardziej bezczelną nietolerancję'
oraz przywoływał oskarżenia Żydów o mord rytualny.

Pisma podobnych do Chiariniego obłudników, głoszących chęć 'polepszenia losu starozakonnych',
zawierają wiele pomysłów na rozwiązanie 'żydowskiego problemu'.
Calek Perechodnik i Imre Kertész, o których pisze autorka w ostatnich rozdziałach, dożyli realizacji owych pomysłów.
W ich tragicznych życiorysach 'Bohater, spisek, śmierć' ów 'problem' zyskał najprawdziwszą i ostateczną realność.

OKŁADKA TWARDA

328 stron

 NOWA

ze spisu treści:

Pułkownik żydowski
Mit założycielski polskiego antysemityzmu
Oko wschodnie Leonarda
Trzy wariacje na temat żydowski u Mickiewicza
Legion żydowski Mickiewicza
Ironia Calka Perechodnika.
"Jeśli mówię o czymś na pozór całkiem innym, to i tak mówię o Auschwitz"

NA INNYCH MOICH AUKCJACH WIĘCEJ KSIĄŻEK MARII JANION
ZAPRASZAM!