1 ROZDZIAŁ.




Kościół ś. Krzyża, zakryty dawniej budynkami szpitala, ś. Ducha, otoczony murem cmentarnym, z dostępem tylko od ulicy Szpitalnej, względnie od ulicy ś. Krzyża, między domostwami, szpitalem i cmentarzem, otoczony z reszty stron , murem miejskim, biegnącym poza budynkami szpitalnymi, z nieliczną parafią — nie zwracał na siebie takiej uwagi, jak inne kościoły nawet mniej okazałe, ale w dostępnicjszycli miejscach położone. Długosz przeoczył go zupełnie między kościołami świeckimi, a dopiero ubocznie, pisząc
0 przeniesieniu szpitala ś. Ducha w roku ]'244 z Prądnika do Krakowa przez biskupa Prandotę, przypomniał sobie, że „oddał (biskup Prandota) kościół parafialny ś. Krzyża, położony w północnym kącie Krakowa, pod zarząd i patronat Henrykowi, wówczas mistrzowi i przełożonemu szpitala
1 zakonu i braciszkom uposażenie plebańskie dla
1*
— 4 -
zakonu (ś. Ducha), pieczę dusz przenosząc na mistrza i braciszków zakonu". — I granic parafii nie podał Długosz, dodając tylko, że do niej należy Prądnik biskupi (biały) 1).
"Długosz, tak dokładny w opisywaniu kościołów, zapisujący pilnie, czy jest drewniany, czy z kamienia łamanego, lub cegły, milczy zupełnie o kościele ś. Krzyża. A za jego czasów był już ten kościół przynajmniej w części presbiteryalnej murowany, bo presbiteryum nosi cechy XIV w. Nawa, tak budowa, jak znalezione resztki malowań, świadczą o XV wieku — być jednak może. że dopiero po śmierci Długosza (f 1480) powstały. Podobnie jak Długosz zanotował Pruszcz krótko: „tym kościołem rządzą ci ojcowie wzwyż pomie-nioni de Saxia i parafianom we wszystkiem usługują, ma swe indulgencye i relikwij świętych dostatek".
Jakby w zapomnieniu stal na uboczu ten piękny kościół. Nie słychać, aby tu jaki cech miał swą kaplicę, nie widać liczniejszych przybudówek ni nagrobków patrycyatu, nie słychać o zapisach. Archiwum kościelne zgorzało w r. 1528, wzmianki po innych dawnych źródłach piśmiennych są nieliczne, a w dodatku z powodu bezpośredniej bliskości kościoła ś. Ducha i zespolenia obu kościołów, mieszano icłi nazwy, jak i nazwy sąsiedniej ulicy, którą raz zwano Szpitalną, raz ulicą ś. Ducha, raz ś. Krzyża. Wiadomości więc historyczne o tym kościele są bardzo szczupłe, a naj wymowniej mówią jeszcze same mury i zabytki w nich docho-
') Lib. Iteii. Iii str. 42.
wano. Z tradycyi zapisano, że kościół ten miał fundować biskup krakowski Fulko czyli Pełka (r. 1186 do 1-207). W r. 1244 oddał ten kościół jako parafialny biskup Prandota zakonnikom ś. Ducha. Koku powstania kościoła tego nie możemy wprawdzie podać dokładnie, ale że datę tę odnieść należy do pierwszej połowy Xlii w. wynika z tego, że kościół ten był jedną z najstarszych parafii krakowskich, które przed rokiem 1300 istniały.
Dzieje powstania parafij pomocne są do ustalenia chronologii kościołów.
Rozszerzanie chrześcijaństwa w wiekach średnich postępowało w ten sposób, że pierwsi mi-syonarze, obok nauki, udzielali Sakramentów, przygotowywali krajowców na księży, którzyby dalej ich dzieło prowadzili. Ponieważ to ostatnie było niezbędnem, a Sakramentu kapłaństwa udzielać mogli tylko biskupi — przeto misyę podejmowali zazwyczaj tylko biskupi (Święci: Wojciech, Bruno, Otto i t. d). Dużo musiało czasu upłynąć, nim biskupi zdołali wychować kler miejscowy, tymczasem katedra lub kościółek biskupi był dla całej okolicy, nieraz dla całego kraju jedyną świątynią i miejscem Sakramentów. Z postępem wiary budowali możni kościoły i kaplice, osadzali przy nich księży kapelanów, ale były to tylko prywatne domy służby Bożej, dopiero w miarę potrzeby biskupi nadawali tym kościołom prawo udzielania chrztu, grzebania zmarłych, wogóle sprawowanie pieczy dusz. Pierwszą więc parafią w Krakowie,jak wszędzie, była katedra biskupia dla całej dyecezyi, tam wierni musieli udawać się dła modłów i przyjmowania Sakramentów. Oczywiście wobec wielkości
dyecezyi stan taki nie mógł długo się utrzymać, powstały więc nowe kościoły bardzo niedługo, w końcu Xl i początku XII w., były to kapelanie tylko początkowo. Podział na parafie nie istniał jeszcze w połowie XII w., dopiero w końcu tego wieku zaczęły się kapelanie przemieniać w parafie1), a w w. XIII proboszczów nazywano kapelanami. Pod datą 12"23 r. czytamy wzmiankę, że przed osadzeniem 00. Dominikanów przy kościele ś. Trójcy przez biskupa Iwona Odrowąża kościół ten był parafialnym dla całego Krakowa, a dopiero w tymże roku 12*28 przeniósł tenże biskup parafię do kościoła N. P. Maryi. Skoro już przed r. 1223 byl kościół ś. Trójcy parafialnym dla Krakowa, przeto powstanie tej pierwszej krakowskiej niekatedralnej parafii ś. Trójcy przypada prawdopodobnie, tak jak wogóle powstanie innych paratij w Polsce, na połowę XII w. Drugim najstarszym parafialnym kościołem był, jak wyżej wspomniano, kościół Maryacki, do którego przeniósł biskup I\vo parafię od ś. Trójcy. Trzecim był, jak się zda,je, kościół WW. Świętych na placu przód dzisiejszym magistratem, tuż koło Grodzkiej ulicy, spotykamy go bowiem wśród najdawniejszych paratij, a zbudowano go koło t. 12-28, prawdopodobnie więc jako parafialny, jako zastępstwo oddanego Dominikanom kościoła ś. Trójcy dla najbliższego jego sąsiedztwa. (Po zburzeniu tego kościoła w r. 1838, przeniesiono tę parafię do kościoła ś. Piotra). Czwartą z kniei parafią stał się kościół ś. Krzy-
') W. Abraham: ..Organizacya kościoła polskiego do XII w. Lwów 1S90.

7'
ża1), 1»° Prz.V oddaniu go w r. 1244 Duchakom, nazywa go Długosz parafialnym, być jednak może, że nazwę tę daje mu Długosz anticipando, t. j. że dopiero w r. 1244 Duetiacy dostali ten kościół i równocześnie prawo pieczy dusz, czyli że dopiero od tego roku kościół ten stał się parafialnym. Fakt ten oddania kościoła zakonowi przez biskupa wskazuje, że fundatorem kościoła ś. Krzyża był jeden z biskupów, a więc najprawdopodobniej wspomniany wyżej Pelka (1186 — 1207), za czem przemawia i to, że grunta przyległe musiały być biskupimi, skoro na nich Prandota szpital postawił. Tradycya co do fundacyj zwykle wiernie i prawdziwie zachowywała fakta, jak to stwierdzamy co do innych kościołów krakowskich.
Okoliczności historyczne stwierdzone, t. j. fakt własności biskupiej gruntów przyległych kościołowi ś. Krzyża i Prądnika, związanego z zakonem osiadłych tu Duchaków — dowodzą, że kościół ś. Krzyża jest rzeczywiście fundacyą biskupią z samego początku XIII w., że był początkowo kape-lanią a następnie parafialnym.
') Piątą parafią by) kościół ś. Szczepana z przed r. 1300, szóstą ś. Anny koło roku 1327. Parafii ś. Michała na Skałce trudno oznaczyć porządek chronologiczny, gdyż był to kościółek biskupi, a jak przypuszczają niektórzy, pierwotna katedra, zatem kościół ten należy uważać za parafię katedralną (oddana w r. 1471 Paulinom). Bardzo stare parafie (z XIII w.): ś. Wawrzyńca (oddana w r. 1412 Kanonikom reg. przy kościele Bożego Ciała), i ś. Jakóba na Kazimierzu, e, Mikołaja na Wesołej, 6. l(1loryana na Kleparzu i ś. Salwatora na Zwierzyńcu, są parafiami przednuejskieini, gdyż Kraków do początku XIX w. obejmował tylko dzisiejsze śródmieście i co do tego tylko ozna-za się tu porządek chronologiczny paratij.
Parafia ś. Krzyżu jest najmniejszą z krakowskich, 'bo obejmuje tylko kilkanaście domów. Granice parafij pozostały od początku prawie niezmienione i mogą być cenną wskazówką co do pierwotnej topografia.
Gdy na początku XIV w. zas/.ly sporyTmie-dzy proboszczami co do granic parafij krakowskich, ustalił takowe biskup Jan w r. 1327 zapewne na podstawie status quo ante dokumentom pisemnym, który jest dotąd podstawą podziału parafij krakowskich ]). Granice parafii Świętokrzyskiej oznacza ten dokument następująco: „wchodząc do miasta Krakowa bramą Floryańską, idąc od tej bramy ulicą z lewej strony aż do murów miasta koło domu braci Mogilskich (dziś Drukarnia Czasu) podobnież po lewej stronie polowa tych ulic z wszystkimi mieszkańcami na nich przeznaczamy do parafii św. Krzyża".
') Przez powstanie parafii ś. Anny po r.^1327 odpadła na. jej rzecz część parafii ś. Szczepana.



WIELKOŚĆ 20X14CM,MIĘKKA KARTONOWA OKŁADKA /ZACHOWANA ORYGINALNA PRZEDNIA I TYLNA OKŁADKA/,LICZY 46 STRON,KILKA ILUSTRACJI+SPRAWOZDANIE TMHIZK ZA ROK 1903 /19 STRON/.

STAN:OPRAWA KARTONOWA BDB,OKŁADKA ORYGINALNA DB/DB-,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU BDB-/DB+ .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 10 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA.W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO BIBLIOTEKA KRAKOWSKA KRAKÓW 1904.


INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE