Baw się poprzez animaloterapię
Przykłady gotowych sytuacji edukacyjnych z udziałem zwierząt. (z doświadczeń zaczerpniętych podczas pracy terapeutycznej prowadzonej we współpracy z Fundacją Ama Canem)
Anna Franczyk, Katarzyna Krajewska i Joanna Skorupa
Kilka słów o animaloterapii
Od dawna wiadomo, że zwierzęta mają pozytywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka. Już dwa tysiące lat temu Hipokrates zauważył, że jazda konna pobudza funkcje organizmu i łagodzi schorzenia.
Kolejne udokumentowane próby wykorzystania zwierząt w leczeniu sięgają XVIII wieku. Opisał je dyrektor angielskiego szpitala psychiatrycznego – William Tuke. Jako pierwszy wprowadził on na teren szpitala zwierzęta domowe, nad którymi opiekę sprawowali pacjenci. Dzięki tym działaniom podopieczni szpitala psychiatrycznego szybciej uczyli się kontrolować własne emocje.
Prowadzone od wielu lat badania naukowe potwierdzają ogromne korzyści płynące z kontaktów człowieka ze zwierzętami. Dowiedziono, że samo przebywanie w towarzystwie zwierząt oddziałuje terapeutycznie na osoby w okresie rekonwalescencji, uspokaja w przypadku stresu, w stanach lękowych, nadpobudliwości, znacznie zmniejsza napięcie psychiczne, a nawet obniża ciśnienie, jednocześnie pobudzając do aktywności w przypadku depresji czy też apatii. Znacząco poprawia się działanie układu odpornościowego, jak również ogólny stan psychiczny. Stałe obcowanie ze zwierzętami pomaga też zapomnieć o samotności.
Zwierzęta dają nam tak wiele za tak niewiele – odrobina czułości, pełna miska, a w zamian ogromne przywiązanie, jakie okazują właścicielowi. To wszystko sprawia, że czujemy się potrzebni, kochani, wartościowi.
Czym jest animaloterapia?
Animaloterapia to naturalna metoda wspomagania leczenia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych oparta na bezpośrednim kontakcie ze zwierzętami. Adresatami są w szczególności dzieci z problemami emocjonalnymi oraz z zaburzeniami i deficytami rozwoju psychoruchowego.
Terapia jest kilkuetapowa. Najważniejszym, a zarazem pierwszym etapem jest przełamanie lęku i przyzwyczajanie podopiecznych do przebywania w towarzystwie zwierzęcia, np. psa czy kota.
Podczas spotkań obie strony wzajemnie się poznają, uczą się własnych reakcji na dochodzące bodźce, zachowań w typowych i nietypowych sytuacjach. Kolejny etap to poznanie przez bezpośredni kontakt, dotyk, zabawę. Rezultaty są widoczne już po kilku miesiącach. Dzieci stają się bardziej pewne siebie, otwarte, łatwiej nawiązują kontakty z rówieśnikami i z dorosłymi. Zwierzęta oraz bezpośredni kontakt z nimi to wspaniałe czynniki motywujące.
Jakie zwierzęta wykorzystuje się w animaloterapii?
Do działań terapeutycznych można wykorzystywać wszystkie zwierzęta. Wszystko zależy od tego, czego oczekujemy w zamian. Czy zależy nam na wypełnieniu czasu wolnego, czy też na przełamywaniu lęków, barier, albo po prostu na zabawach. Bezwarunkowo musi być jednak zapewnione bezpieczeństwo podopiecznych podczas zajęć.
Część programów terapeutycznych propagujących animaloterapię bazuje na pracy ze zwierzęciem przez zabawy z nim, obcowanie, sprawowanie nad nim opieki. Ale są i takie, które wykorzystują zwierzęta w typowej pracy terapeutycznej.
Jeden z programów propagujących w terapii kontakt ze zwierzętami – program Pet Partners (USA) – wykorzystuje m.in.: psy, koty, świnki morskie, króliki, papugi, kury, gęsi, konie, lamy, osły i wiele innych zwierząt. W ramach tego programu prowadzi się szkolenia właścicieli zwierząt, którzy po zakończeniu kursu będą odwiedzali osoby potrzebujące pomocy.
Obecnie w USA funkcjonuje ponad 2500 zespołów Pet Partners, które działają w 45 stanach i w 4 innych krajach, pomagając łącznie ponad 350 000 osób w ciągu roku.
Podobnym programem jest Animal Assisted Activities – AAA. Praca w ramach programu oparta jest na wolontariacie i polega na odwiedzaniu przez wolontariusza wraz ze zwierzęciem osób chorych i niepełnosprawnych w ośrodkach leczniczych, opiekuńczych i domach prywatnych. Celem jest zwykły kontakt –
spotkanie ze zwierzęciem, zabawa z nim, oderwanie od codziennych zmagań z chorobą, niepełnosprawnością. Zajęcia są spontaniczne, trwają tyle, ile jest to konieczne.
Innymi zasadami kieruje się program Animal Assisted Therapy – AAT. Podejmowane działania terapeutyczne mają jasno określony cel i są prowadzone przez przygotowanego terapeutę. Animal Assisted Therapy, w przeciwieństwie do AAA, jest systematycznie planowana i ma na celu poprawę funkcji ruchowych, społecznych, emocjonalnych czy też poznawczych pacjenta.
Zajęcia mogą być prowadzone indywidualnie w zespołach lub w grupie. Cały proces realizacji programu jest dokumentowany i rozwijany. Cele i zadania ustala się indywidualnie, zależnie od potrzeb danego pacjenta, a na zakończenie danego etapu terapii dokonywana jest ewaluacja.
Przykładowe cele, do których dążymy, korzystając z programu AAT to:
– w zakresie rozwoju fizycznego:
• rozwijanie funkcji motorycznych,
• rozwijanie umiejętności poruszania się na wózku,
• rozwijanie poczucia równowagi;
– w zakresie zdrowia psychicznego:
• rozwijanie werbalnego porozumiewania się członków grupy,
• rozwijanie umiejętności koncentracji,
• rozwijanie umiejętności wypoczywania/rekreacji,
• podwyższanie samooceny,
• obniżanie lęku,
• obniżanie poczucia samotności;
– w zakresie sfery poznawczej:
• rozwijanie słownictwa,
• polepszanie pamięci krótko- i długotrwałej,
• rozwijanie rozumienia pojęć takich, jak wielkość, kolor;
– w zakresie sfery emocjonalno-społecznej:
• rozwijanie chęci brania udziału w zajęciach z grupą,
• rozwijanie interakcji z innymi uczestnikami zajęć,
• rozwijanie interakcji z personelem.
Wzajemne oddziaływanie na siebie człowieka i zwierzęcia może dostarczyć dorosłym i dzieciom korzyści takich, jak:
1. Rozwijanie zdolności empatii.
2. Skupienie się na świecie zewnętrznym.
3. Wychowywanie innej istoty.
4. Relacja wzajemnego zaufania i świadomość istnienia więzi między człowiekiem a zwierzęciem.
5. Akceptacja (pozytywne przyjęcie lub przyzwolenie).
6. Rozrywka.
7. Socjalizacja (szukanie towarzystwa innych, umiejętność współdziałania).
8. Stymulacja psychiczna.
9. Kontakt fizyczny, dotyk.
10. Korzyści fizjologiczne (pozytywny wpływ na podstawowe funkcje organizmu).
Dla kogo są przeznaczone zajęcia animaloterapii?
Zajęcia animaloterapii kierowane są do dzieci zarówno zdrowych, jak i z różnymi deficytami rozwojowymi natury fizycznej, umysłowej oraz emocjonalnej.
Ten typ terapii kierowany jest zatem do dzieci:
– z porażeniem mózgowym,
– z niedowładem kończyn,
– z zaburzeniami rozwoju motorycznego,
– z zespołem wiotkiego dziecka,
– z zanikiem mięśni,
– autystycznych,
– z zespołem Downa,
– z deficytami uwagi (ADHD, ADD),
– niestabilnych emocjonalnie,
– opóźnionych umysłowo,
– upośledzonych umysłowo,
– inne.
Cele animaloterapii
Przykładowe cele ogólne zajęć animaloterapii (cele terapeutyczne realizowane podczas kontaktu ze zwierzęciem) to:
– rozwijanie funkcji psychomotorycznych, usprawnianie, kompensacja zaburzonych funkcji:
• ćwiczenie koncentracji uwagi,
• usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• tworzenie skojarzeń wzrokowo-ruchowych,
• rozwijanie bądź usprawnianie percepcji słuchowej i koordynacji słuchowo-
-wzrokowo-ruchowej,
• wzbogacenie zasobu słownictwa,
• stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka,
• wyrównywanie dysharmonii rozwojowych, usprawnianie zaburzonych funkcji,
• kompensowanie braków w rozwoju fizycznym i psychicznym,
• maksymalne usprawnianie i rozwijanie niezaburzonych funkcji psychicznych i fizycznych;
– doskonalenie nabytych już wcześniej umiejętności i utrwalanie nowych przez kontakt ze zwierzęciem, który działa motywująco.
Ponadto cele ogólne kontaktu ze zwierzętami to:
– poznawanie zasad bezpiecznego postępowania ze zwierzętami:
• zachowań podczas zabaw i ćwiczeń z zakresu animaloterapii,
• zachowań w stosunku do zwierząt (obcych i znajomych),
• zachowań w sytuacjach zagrożenia;
– rozwijanie właściwych postaw w stosunku do zwierząt;
– wzbogacanie wiedzy na temat potrzeb i możliwości zwierząt;
– nabywanie umiejętności opiekowania się, wychowania i komunikacji ze zwierzętami;
– poznanie praw zwierząt;
– rozwijanie wrażliwości i empatii:
• poznawanie swoich reakcji w różnych sytuacjach,
• dostrzeganie stanów emocjonalnych (określanie ich, rozumienie i rozpoznawanie),
• uwrażliwienie na doznania i przeżycia innych,
• rozwijanie samoakceptacji i kształtowanie pozytywnej samooceny,
• rozwijanie potrzeby kontaktu z ludźmi i zwierzętami;
– kreowanie pozytywnego myślenia umożliwiającego stawienie czoła przeciwnościom;
– prowokowanie do podjęcia aktywności;
– kształtowanie uczuć akceptacji i tolerancji w stosunku do zwierząt;
– budowanie poczucia własnej wartości, pewności siebie, bezpieczeństwa przez kontakt ze zwierzęciem – psami, kotem...
Cele szczegółowe (mierzalne cele terapeutyczne realizowane podczas kontaktu ze zwierzęciem) są następujące:
– dziecko wykonuje z pomocą lub samodzielnie zabawy i ćwiczenia zmierzające do rozwoju, usprawnienia funkcji psychomotorycznych:
• wykonuje zabawy i ćwiczenia rozwijające, usprawniające funkcje percepcyjne (wzrokowe, słuchowe, werbalne, dotyczące orientacji kierunkowo-
-przestrzennej),
• wykonuje zabawy i ćwiczenia rozwijające, usprawniające funkcje motoryczne;
– przez wykonywanie ćwiczeń dziecko wzmacniania wiarę w swoje możliwości.
Cele szczegółowe dotyczące kontaktu ze zwierzęciem:
– dziecko potrafi wymienić podstawowe zasady bezpiecznego kontaktu ze zwierzętami;
– dziecko stosuje ustalone zasady zachowań podczas wizyty zwierzęcia;
– dziecko podejmuje próby współdziałania z innymi dziećmi w grupie, w której jest zwierzę;
– dziecko dostrzega podobieństwa i różnice w wyglądzie i zachowaniu ludzi i zwierząt;
– dziecko potrafi określić codzienne potrzeby ludzi i zwierząt;
– dziecko potrafi dowieść, że istnieje konieczność opieki nad zwierzętami;
– dziecko potrafi wymienić prawa zwierząt;
– dziecko potrafi wyjaśnić, w jaki sposób należy się opiekować i komunikować ze zwierzęciem;
– dziecko dostrzega emocje towarzyszące zwierzęciu podczas wizyty w przedszkolu i potrafi o nich mówić;
– dziecko porównuje własne emocje z emocjami zwierząt (rozpoznaje, wyraża,
określa sytuację będącą źródłem wybranych emocji).
Kilka słów o animaloterapii
Czym jest animaloterapia? ................................................................... 9
Jakie zwierzęta wykorzystuje się w animaloterapii? ............................ 10
Dla kogo są przeznaczone zajęcia animaloterapii? ............................... 12
Cele animaloterapii ............................................................................... 12
Metody, formy i zasady pracy wykorzystywane podczas zabaw
i ćwiczeń z udziałem zwierząt .............................................................. 14
Wybrane rodzaje animaloterapii ........................................................... 16
Gdzie można prowadzić pracę terapeutyczną z udziałem zwierząt? ... 21
Poznajmy się
Poznajemy siebie poprzez zabawy i ćwiczenia zmysłowe ................... 23
Ćwiczenia i zabawy z udziałem zwierząt rozwijające
i usprawniające funkcje percepcyjne
Percepcja wzrokowa i koordynacja wzrokowo-ruchowa ..................... 31
Percepcja i pamięć słuchowa ................................................................ 40
Zabawy i ćwiczenia wrażliwości słuchowej .................................... 40
Zabawy i ćwiczenia rytmizujące oraz z zakresu koordynacji
słuchowo-ruchowej z udziałem zwierząt ......................................... 43
Zabawy i ćwiczenia rozwijające słuch fonematyczny,
analizę i syntezę słuchową ............................................................... 45
Zabawy i ćwiczenia doskonalące pamięć słuchową i słowną .......... 51
Mowa i myślenie (zabawy usprawniające aparat mowy,
zabawy i ćwiczenia logopedyczne, zabawy werbalne) ................... 52
Rozwój mowy dziecka ......................................................................... 53
Przykładowe ćwiczenia oddechowe wykonywane podczas spotkań
ze zwierzętami ................................................................................. 54
Ćwiczenia i zabawy przygotowujące do mówienia i usprawniające
aparat mowy .................................................................................... 56
Zabawy i ćwiczenia warg i języka .............................................. 56
Zabawy i ćwiczenia podniebienia miękkiego i wzmacnianie
pierścienia zwierającego gardło ....................................................... 59
Zestaw ćwiczeń ruchów szczęki dolnej ...................................... 59
Zabawy i ćwiczenia prawidłowego połykania ............................ 59
Zabawy i ćwiczenia rozwijające mowę i myślenie prowadzone
z udziałem zwierząt ........................................................................ 60
Ćwiczenia rozwijające i wzbogacające słownik dziecka, pamięć słowną
oraz umiejętność samodzielnego wypowiadania się ................... 60
Przykładowe zabawy i ćwiczenia zmierzające do rozwoju oraz usprawniania
funkcji psychomotorycznych z udziałem zwierząt .............................. 65
Ćwiczenia i zabawy w zakresie sprawności motorycznej ............... 65
Zabawy ruchowe ............................................................................. 65
Motoryka duża ........................................................................... 65
Przykładowe zabawy i ćwiczenia motoryki dużej ................. 66
Motoryka mała ............................................................................ 71
Przykładowe zabawy i ćwiczenia motoryki małej ................. 71
Zabawy z zakresu orientacji przestrzennej i kierunkowej .................... 76
Przykładowe scenariusze zajęć z udziałem zwierząt
Scenariusz 1
Temat: Poznajmy się – zabawy z psem ............................................ 81
Scenariusz 2
Temat: Poznajmy się – zabawy z psem ............................................ 85
Scenariusz 3
Temat: To jestem ja, a to pies ............................................................... 88
Scenariusz 4
Temat: Co się kryje pod skórą? ....................................................... 90
Scenariusz 5
Temat: Skóra, kości i co dalej? ........................................................ 92
Scenariusz 6
Temat: Zmysły – świat oczami psa i człowieka ................................ 94
Scenariusz 7
Temat: Psy pracujące w świecie człowieka ..................................... 97
Scenariusz 8
Temat: Poznajemy podstawowe swobody zwierząt ......................... 100
Scenariusz 9
Temat: Psie smutki i radości na jesienną słotę ................................. 102
Scenariusz 10
Temat: Dzień z życia niedźwiedzia brunatnego ............................... 104
Scenariusz 11
Temat: Mój nowy przyjaciel – KOT ................................................. 108
Scenariusz 12
Temat: To właśnie koci świat ........................................................... 110
Scenariusz 13
Temat: W świecie dźwięków – zabawy dźwiękonaśladowcze .......... 113
Scenariusz 14
Temat: Zabawy buzi i języka – zabawy logopedyczne z psem ......... 115
Scenariusz 15
Temat: Wyszukiwanie części ciała psa – zabawy słuchowe ............. 117
Scenariusz 16
Temat: Poszukiwacze skarbów, czyli zabawy rąk i paluszków
z czworonożnym przyjacielem ......................................................... 120
Scenariusz 17
Temat: Stacje zabaw sprawnościowych z psami .............................. 122
Scenariusz 18
Temat: Mieszkańcy łąki .................................................................... 124
Scenariusz 19
Temat: W podwodnym świecie ........................................................ 126
Scenariusz 20
Temat: Pobawmy się razem – zabawy i ćwiczenia
z wykorzystaniem toru przeszkód ..................................................... 129
Scenariusz 21
Temat: Dwie połowy ........................................................................ 131
Scenariusz 22
Temat: Szukamy skarbu ................................................................... 134
Inscenizacje
Inscenizacja 1
A ja wiem, jak bezpiecznie bawić się z psem! .................................. 137
Inscenizacja 2
W podwodnej krainie białego delfina .............................................. 142
Przykładowe konkursy organizowane
w ramach zajęć animaloterapii
Konkurs 1
Bezpieczne zabawy ze zwierzętami .................................................. 147
Konkurs 2
Czy znasz to zwierzę? ...................................................................... 149
Konkurs 3
Portret kangurka rudego – Sara ...................................................... 152
Konkurs 4
Psy pracujące dla człowieka ............................................................ 153
Konkurs 5
Bezpieczne zabawy ze zwierzętami .................................................. 155
Konkurs 6
O czym marzy Burek z podwórka? .................................................. 157
Konkurs 7
Cztery łapy – portret psa terapeuty .................................................. 158
Imprezy plenerowe
Wystawa czworonożnych pupili .......................................................... 161
Bibliografia ...................................................................................... 163
Format B5, Objętość 164 oprawa miękka impuls
